Pravachansar-Hindi (Malayalam transliteration). Gatha: 273-275 ; Parishista; Sadhak jivani drashti; Varnanukram gatha suchi.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 27 of 28

 

Page 488 of 513
PDF/HTML Page 521 of 546
single page version

വിയുക്തോ നിത്യം ജ്ഞാനീ സ്യാത്, സ ഖലു സമ്പൂര്ണശ്രാമണ്യഃ സാക്ഷാത് ശ്രമണോ ഹേലാവകീര്ണ-
സകലപ്രാക്തനകര്മഫലത്വാദനിഷ്പാദിതനൂതനകര്മഫലത്വാച്ച പുനഃ പ്രാണധാരണദൈന്യമനാസ്കന്ദന് ദ്വിതീയ-
ഭാവപരാവര്താഭാവാത
് ശുദ്ധസ്വഭാവാവസ്ഥിതവൃത്തിര്മോക്ഷതത്ത്വമവബുധ്യതാമ് ..൨൭൨..
അഥ മോക്ഷതത്ത്വസാധനതത്ത്വമുദ്ഘാടയതി
സമ്മം വിദിദപദത്ഥാ ചത്താ ഉവഹിം ബഹിത്ഥമജ്ഝത്ഥം .
വിസയേസു ണാവസത്താ ജേ തേ സുദ്ധാ ത്തി ണിദ്ദിട്ഠാ ..൨൭൩..
സമ്യഗ്വിദിതപദാര്ഥാസ്ത്യക്ത്വോപധിം ബഹിസ്ഥമധ്യസ്ഥമ് .
വിഷയേഷു നാവസക്താ യേ തേ ശുദ്ധാ ഇതി നിര്ദിഷ്ടാഃ ..൨൭൩..
മോക്ഷതത്ത്വപരിണതപുരുഷ ഏവാഭേദേന മോക്ഷസ്വരൂപം ജ്ഞാതവ്യമിതി ..൨൭൨.. അഥ മോക്ഷകാരണമാഖ്യാതിസമ്മം
വിദിദപദത്ഥാ സംശയവിപര്യയാനധ്യവസായരഹിതാനന്തജ്ഞാനാദിസ്വഭാവനിജപരമാത്മപദാര്ഥപ്രഭൃതിസമസ്തവസ്തു-
വിചാരചതുരചിത്തചാതുര്യപ്രകാശമാനസാതിശയപരമവിവേകജ്യോതിഷാ സമ്യഗ്വിദിതപദാര്ഥാഃ . പുനരപി കിംരൂപാഃ.
വിസയേസു ണാവസത്താ പഞ്ചേന്ദ്രിയവിഷയാധീനരഹിതത്വേന നിജാത്മതത്ത്വഭാവനാരൂപപരമസമാധിസംജാതപരമാനന്ദൈക-
വിചരതാ (ക്രീഡാ കരതാ) ഹോനേസേ ‘അയഥാചാര രഹിത’ വര്തതാ ഹുആ നിത്യ ജ്ഞാനീ ഹോ, വാസ്തവമേം ഉസ
സമ്പൂര്ണ ശ്രാമണ്യവാലേ സാക്ഷാത് ശ്രമണകോ മോക്ഷതത്വ ജാനനാ, ക്യോംകി പഹലേകേ സകല കര്മോംകേ ഫല
ഉസനേ ലീലാമാത്രസേ നഷ്ട കര ദിയേ ഹൈം ഇസലിയേ ഔര വഹ നൂതന കര്മഫലോംകോ ഉത്പന്ന നഹീം കരതാ
ഇസലിയേ പുനഃ പ്രാണധാരണരൂപ ദീനതാകോ പ്രാപ്ത ന ഹോതാ ഹുആ ദ്വിതീയ ഭാവരൂപ പരാവര്തനകേ അഭാവകേ
കാരണ ശുദ്ധസ്വഭാവമേം
അവസ്ഥിത വൃത്തിവാലാ രഹതാ ഹൈ ..൨൭൨..
അബ മോക്ഷതത്വകാ സാധനതത്വ പ്രഗട കരതേ ഹൈം :
അന്വയാര്ഥ :[സമ്യഗ്വിദിതപദാര്ഥാഃ ] സമ്യക് (യഥാര്ഥതയാ) പദാര്ഥോംകോ ജാനതേ ഹുഏ
[യേ ] ജോ [ബഹിസ്ഥമധ്യസ്ഥമ് ] ബഹിരംഗ തഥാ അംതരംഗ [ഉപധിം ] പരിഗ്രഹകോ [ത്യക്ത്വാ ] ഛോഡകര
[വിഷയേഷു ന അവസക്താഃ ] വിഷയോംമേം ആസക്ത നഹീം ഹൈം, [തേ ] വേ [ശുദ്ധാഃ ഇതി നിര്ദിഷ്ടാഃ ] ‘ശുദ്ധ’
കഹേ ഗയേ ഹൈം
..൨൭൩..
൧. അവസ്ഥിത = സ്ഥിര, [ഇസ സംപൂര്ണ ശ്രാമണ്യവാലേ ജീവകോ അന്യഭാവരൂപ പരാവര്തന (പലടന) നഹീം ഹോതാ, വഹ
സദാ ഏക ഹീ ഭാവരൂപ രഹതാ ഹൈശുദ്ധ സ്വഭാവമേം സ്ഥിര പരിണതിരൂപസേ രഹതാ ഹൈ; ഇസലിയേ വഹ ജീവ മോക്ഷതത്വ
ഹീ ഹൈ . ]
ജാണീ യഥാര്ഥ പദാര്ഥനേ, തജീ സംഗ അംതര്ബാഹ്യനേ,
ആസക്ത നഹി വിഷയോ വിഷേ ജേ, ‘ശുദ്ധ’ ഭാഖ്യാ തേമനേ. ൨൭൩
.

Page 489 of 513
PDF/HTML Page 522 of 546
single page version

അനേകാന്തകലിതസകലജ്ഞാതൃജ്ഞേയതത്ത്വയഥാവസ്ഥിതസ്വരൂപപാണ്ഡിത്യശൌണ്ഡാഃ സന്തഃ സമസ്ത-
ബഹിരംഗന്തരംഗസംഗതിപരിത്യാഗവിവിക്താന്തശ്ചകചകായമാനാനന്തശക്തിചൈതന്യഭാസ്വരാത്മതത്ത്വസ്വരൂപാഃ
സ്വരൂപഗുപ്തസുഷുപ്തകല്പാന്തസ്തത്ത്വവൃത്തിതയാ വിഷയേഷു മനാഗപ്യാസക്തിമനാസാദയന്തഃ സമസ്താനുഭാവവന്തോ
ഭഗവന്തഃ ശുദ്ധാ ഏവാസംസാരഘടിതവികടകര്മകവാടവിഘടനപടീയസാധ്യവസായേന പ്രകടീക്രിയമാണാ-
വദാനാ മോക്ഷതത്ത്വസാധനതത്ത്വമവബുധ്യതാമ്
..൨൭൩..
അഥ മോക്ഷതത്ത്വസാധനതത്ത്വം സര്വമനോരഥസ്ഥാനത്വേനാഭിനന്ദയതി
സുദ്ധസ്സ യ സാമണ്ണം ഭണിയം സുദ്ധസ്സ ദംസണം ണാണം .
സുദ്ധസ്സ യ ണിവ്വാണം സോ ച്ചിയ സിദ്ധോ ണമോ തസ്സ ..൨൭൪..
ലക്ഷണസുഖസുധാരസാസ്വാദാനുഭവബലേന വിഷയേഷു മനാഗപ്യനാസക്താഃ . കിം കൃത്വാ . പൂര്വം സ്വസ്വരൂപപരിഗ്രഹം
സ്വീകാരം കൃത്വാ, ചത്താ ത്യക്ത്വാ . കമ് . ഉവഹിം ഉപധിം പരിഗ്രഹമ് . കിംവിശിഷ്ടമ് . ബഹിത്ഥമജ്ഝത്ഥം ബഹിസ്ഥം
ക്ഷേത്രവാസ്ത്വാദ്യനേകവിധം മധ്യസ്ഥം മിഥ്യാത്വാദിചതുര്ദശഭേദഭിന്നമ് . ജേ ഏവംഗുണവിശിഷ്ടാഃ യേ മഹാത്മാനഃ തേ സുദ്ധ
ത്തി ണിദ്ദിട്ഠാ തേ ശുദ്ധാഃ ശുദ്ധോപയോഗിനഃ ഇതി നിര്ദിഷ്ടാഃ കഥിതാഃ . അനേന വ്യാഖ്യാനേന കിമുക്തം ഭവതി
ഇത്ഥംഭൂതാഃ പരമയോഗിന ഏവാഭേദേന മോക്ഷമാര്ഗ ഇത്യവബോദ്ധവ്യമ് ..൨൭൩.. അഥ ശുദ്ധോപയോഗലക്ഷണമോക്ഷമാര്ഗം
സര്വമനോരഥസ്ഥാനത്വേന പ്രദര്ശയതിഭണിയം ഭണിതമ് . കിമ് . സാമണ്ണം സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രൈകാഗ്ാാ
ാാ
്ര്ര
്ര്ര
്രയലക്ഷണം
യലക്ഷണം
പ്ര. ൬൨
ടീകാ :അനേകാന്തകേ ദ്വാരാ ജ്ഞാത സകല ജ്ഞാതൃതത്ത്വ ഔര ജ്ഞേയതത്ത്വകേ യഥാസ്ഥിത
സ്വരൂപമേം ജോ പ്രവീണ ഹൈം, അന്തരംഗമേം ചകചകിത ഹോതേ ഹുഏ അനന്തശക്തിവാലേ ചൈതന്യസേ ഭാസ്വര
(തേജസ്വീ) ആത്മതത്ത്വകേ സ്വരൂപകോ ജിനനേ സമസ്ത ബഹിരംഗ തഥാ അന്തരംഗ സംഗതികേ പരിത്യാഗസേ
വിവിക്ത (ഭിന്ന) കിയാ ഹൈ, ഔര (ഇസലിയേ) അന്തഃതത്ത്വകീ വൃത്തി (-ആത്മാകീ പരിണതി) സ്വരൂപ
ഗുപ്ത തഥാ സുഷുപ്ത (ജൈസേ കി സോ ഗയാ ഹോ) സമാന (
പ്രശാംത) രഹനേസേ ജോ വിഷയോംമേം കിംചിത് ഭീ
ആസക്തികോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതേ,ഐസേ ജോ സകലമഹിമാവാന് ഭഗവന്ത ‘ശുദ്ധ’ (-ശുദ്ധോപയോഗീ) ഹൈം
ഉന്ഹേം ഹീ മോക്ഷതത്ത്വകാ സാധനതത്ത്വ ജാനനാ . (അര്ഥാത് വേ ശുദ്ധോപയോഗീ ഹീ മോക്ഷമാര്ഗരൂപ ഹൈം ), ക്യോംകി
വേ അനാദി സംസാര സേ രചിതബന്ദ രഹേ ഹുഏ വികട കര്മകപാടകോ തോഡനേഖോലനേകേ അതി ഉഗ്ര
പ്രയത്നസേ പരാക്രമ പ്രഗട കര രഹേ ഹൈം ..൨൭൩..
അബ മോക്ഷതത്ത്വകേ സാധനതത്ത്വകാ (അര്ഥാത് ശുദ്ധോപയോഗീകാ) സര്വ മനോരഥോംകേ സ്ഥാനകേ
രൂപമേം അഭിനന്ദന (പ്രശംസാ) കരതേ ഹൈം :
രേ ! ‘ശുദ്ധനേ ശ്രാമണ്യ ഭാഖ്യും, ജ്ഞാന ദര്ശന ശുദ്ധനേ,
ഛേ ശുദ്ധനേ നിര്വാണ, ശുദ്ധ ജ സിദ്ധ, പ്രണമും തേഹനേ. ൨൭൪
.

Page 490 of 513
PDF/HTML Page 523 of 546
single page version

ശുദ്ധസ്യ ച ശ്രാമണ്യം ഭണിതം ശുദ്ധസ്യ ദര്ശനം ജ്ഞാനമ് .
ശുദ്ധസ്യ ച നിര്വാണം സ ഏവ സിദ്ധോ നമസ്തസ്മൈ ..൨൭൪..
യത്താവത്സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രയൌഗപദ്യപ്രവൃത്തൈകാഗ്്രയലക്ഷണം സാക്ഷാന്മോക്ഷമാര്ഗഭൂതം ശ്രാമണ്യം തച്ച
ശുദ്ധസ്യൈവ . യച്ച സമസ്തഭൂതഭവദ്ഭാവിവ്യതിരേകകരമ്ബിതാനന്തവസ്ത്വന്വയാത്മകവിശ്വസാമാന്യവിശേഷ-
പ്രത്യക്ഷപ്രതിഭാസാത്മകം ദര്ശനം ജ്ഞാനം ച തത് ശുദ്ധസ്യൈവ . യച്ച നിഃപ്രതിഘവിജൃമ്ഭിതസഹജജ്ഞാനാനന്ദ-
മുദ്രിതദിവ്യസ്വഭാവം നിര്വാണം തത് ശുദ്ധസ്യൈവ . യശ്ച ടംകോത്കീര്ണപരമാനന്ദാവസ്ഥാസുസ്ഥിതാത്മസ്വ-
ഭാവോപലമ്ഭഗമ്ഭീരോ ഭഗവാന് സിദ്ധഃ സ ശുദ്ധ ഏവ . അലം വാഗ്വിസ്തരേണ, സര്വമനോരഥസ്ഥാനസ്യ
മോക്ഷതത്ത്വസാധനതത്ത്വസ്യ ശുദ്ധസ്യ പരസ്പരമംഗാംഗിഭാവപരിണതഭാവ്യഭാവകഭാവത്വാത് പ്രത്യസ്തമിത-
സ്വപരവിഭാഗോ ഭാവനമസ്കാരോസ്തു
..൨൭൪..
ശത്രുമിത്രാദിസമഭാവപരിണതിരൂപം സാക്ഷാന്മോക്ഷകാരണം യച്ഛ്രാമണ്യമ് . തത്താവത്ത്ത്ത്ത്ക സ്യ . സുദ്ധസ്സ യ ശുദ്ധസ്യ ച
ശുദ്ധോപയോഗിന ഏവ . സുദ്ധസ്സ ദംസണം ണാണം ത്രൈലോക്യോദരവിവരവര്തിത്രികാലവിഷയസമസ്തവസ്തുഗതാനന്തധര്മൈക-----
സമയസാമാന്യവിശേഷപരിച്ഛിത്തിസമര്ഥം യദ്ദര്ശനജ്ഞാനദ്വയം തച്ഛുദ്ധസ്യൈവ . സുദ്ധസ്സ യ ണിവ്വാണം അവ്യാബാധാനന്ത-
സുഖാദിഗുണാധാരഭൂതം പരാധീനരഹിതത്വേന സ്വായത്തം യന്നിര്വാണം തച്ഛുദ്ധസ്യൈവ . സോ ച്ചിയ സിദ്ധോ യോ
അന്വയാര്ഥ :[ശുദ്ധസ്യ ച ] ശുദ്ധ (-ശുദ്ധോപയോഗീ) കോ [ശ്രാമണ്യം ഭണിതം ] ശ്രാമണ്യ
കഹാ ഹൈ, [ശുദ്ധസ്യ ച ] ഔര ശുദ്ധകോ [ദര്ശനം ജ്ഞാനം ] ദര്ശന തഥാ ജ്ഞാന കഹാ ഹൈ, [ശുദ്ധസ്യ ച ]
ശുദ്ധകേ [നിര്വാണം ] നിര്വാണ ഹോതാ ഹൈ; [സഃ ഏവ ] വഹീ (-ശുദ്ധ ഹീ) [സിദ്ധഃ ] സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ;
[തസ്മൈ നമഃ ] ഉസേ നമസ്കാര ഹോ
..൨൭൪..
ടീകാ :പ്രഥമ തോ, സമ്യഗ്ദര്ശന -ജ്ഞാന -ചാരിത്രകേ യുഗപദ്പനേരൂപസേ പ്രവര്തമാന ഏകാഗ്രതാ
ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ ജോ സാക്ഷാത് മോക്ഷമാര്ഗഭൂത ശ്രാമണ്യ, ‘ശുദ്ധ കേ ഹീ ഹോതാ ഹൈ; സമസ്ത ഭൂത
വര്തമാനഭാവീ വ്യതിരേകോംകേ സാഥ മിലിത (മിശ്രിത), അനന്യ വസ്തുഓംകാ അന്വയാത്മക ജോ വിശ്വ
ഉസകേ (൧) സാമാന്യ ഔര (൨) വിശേഷകേ പ്രത്യക്ഷ പ്രതിഭാസസ്വരൂപ ജോ (൧) ദര്ശന ഔര (൨)
ജ്ഞാന വേ ‘ശുദ്ധ’ കേ ഹീ ഹോതേ ഹൈം; നിര്വിഘ്ന
ഖിലേ ഹുഏ സഹജ ജ്ഞാനാനന്ദകീ മുദ്രാവാലാ (-സ്വാഭാവിക
ജ്ഞാന ഔര ആനന്ദകീ ഛാപവാലാ) ദിവ്യ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ ഐസാ ജോ നിര്വാണ, വഹ ‘ശുദ്ധ’ കേ
ഹീ ഹോതാ ഹൈ; ഔര ടംകോത്കീര്ണ പരമാനന്ദ
അവസ്ഥാരൂപസേ സുസ്ഥിത ആത്മസ്വഭാവകീ ഉപലബ്ധിസേ
ഗംഭീര ഐസേ ജോ ഭഗവാന സിദ്ധ, വേ ‘ശുദ്ധ’ ഹീ ഹോതേ ഹൈം (അര്ഥാത് ശുദ്ധോപയോഗീ ഹീ സിദ്ധ ഹോതേ ഹൈം ),
വചനവിസ്താരസേ ബസ ഹോ ! സര്വ മനോരഥോംകേ സ്ഥാനഭൂത, മോക്ഷതത്വകേ സാധനതത്വരൂപ, ‘ശുദ്ധ’കോ,
ജിസമേം പരസ്പര അംഗഅംഗീരൂപസേ പരിണമിത
ഭാവകഭാവ്യതാകേ കാരണ സ്വപരകാ വിഭാഗ അസ്ത
൧. ഭാവക (ഭാവനമസ്കാര കരനേവാലാ) വഹ അംഗ (അംശ) ഹൈ ഔര ഭാവ്യ (ഭാവനമസ്കാര കരനേ യോഗ്യ പദാര്ഥ)
വഹ അംഗീ (അംശീ) ഹൈ, ഇസലിയേ ഇസ ഭാവനമസ്കാരമേം ഭാവക തഥാ ഭാവ്യ സ്വയം ഹീ ഹൈ . ഐസാ നഹീം ഹൈ കി
ഭാവക സ്വയം ഹോ ഔര ഭാവ്യ പര ഹോ .

Page 491 of 513
PDF/HTML Page 524 of 546
single page version

അഥ ശിഷ്യജനം ശാസ്ത്രഫലേന യോജയന് ശാസ്ത്രം സമാപയതി
ബുജ്ഝദി സാസണമേദം സാഗാരണഗാരചരിയയാ ജുത്തോ .
ജോ സോ പവയണസാരം ലഹുണാ കാലേണ പപ്പോദി ..൨൭൫..
ബുധ്യതേ ശാസനമേതത് സാകാരാനാകാരചര്യയാ യുക്തഃ .
യഃ സ പ്രവചനസാരം ലഘുനാ കാലേന പ്രാപ്നോതി ..൨൭൫..
യോ ഹി നാമ സുവിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനമാത്രസ്വരൂപവ്യവസ്ഥിതവൃത്തിസമാഹിതത്വാത് സാകാരാ-
നാകാരചര്യയാ യുക്തഃ സന് ശിഷ്യവര്ഗഃ സ്വയം സമസ്തശാസ്ത്രാര്ഥവിസ്തരസംക്ഷേപാത്മകശ്രുതജ്ഞാനോപയോഗ-
ലൌകികമായാഞ്ജനരസദിഗ്വിജയമന്ത്രയന്ത്രാദിസിദ്ധവിലക്ഷണഃ സ്വശുദ്ധാത്മോപലമ്ഭലക്ഷണഃ ടങ്കോത്കീര്ണജ്ഞായകൈക-
സ്വഭാവോ ജ്ഞാനാവരണാദ്യഷ്ടവിധകര്മരഹിതത്വേന സമ്യക്ത്വാദ്യഷ്ടഗുണാന്തര്ഭൂതാനന്തഗുണസഹിതഃ സിദ്ധോ ഭഗവാന് സ

ചൈവ ശുദ്ധഃ ഏവ
. ണമോ തസ്സ നിര്ദോഷിനിജപരമാത്മന്യാരാധ്യാരാധകസംബന്ധലക്ഷണോ ഭാവനമസ്കാരോസ്തു തസ്യൈവ .
അത്രൈതദുക്തം ഭവതിഅസ്യ മോക്ഷകാരണഭൂതശുദ്ധോപയോഗസ്യ മധ്യേ സര്വേഷ്ടമനോരഥാ ലഭ്യന്ത ഇതി മത്വാ
ശേഷമനോരഥപരിഹാരേണ തത്രൈവ ഭാവനാ കര്തവ്യേതി ..൨൭൪.. അഥ ശിഷ്യജനം ശാസ്ത്രഫലം ദര്ശയന് ശാസ്ത്രം
സമാപയതിപപ്പോദി പ്രാപ്നോതി . സോ സ ശിഷ്യജനഃ കര്താ . ക മ് . പവയണസാരം പ്രവചനസാരശബ്ദവാച്യം
നിജപരമാത്മാനമ് . കേന . ലഹുണാ കാലേണ സ്തോകകാലേന . യഃ കിം കരോതി . ജോ ബുജ്ഝദി യഃ ശിഷ്യജനോ ബുധ്യതേ
ജാനാതി . കിമ് . സാസണമേദം ശാസ്ത്രമിദം . കിം നാമ . പവയണസാരം പ്രവചനസാരം,സമ്യഗ്ജ്ഞാനസ്യ തസ്യൈവ
ഹുആ ഹൈ ഐസാ ഭാവനമസ്കാര ഹോ ..൨൭൪..
അബ (ഭഗവാന കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവ) ശിഷ്യജനകോ ശാസ്ത്രകേ ഫലകേ സാഥ ജോഡതേ ഹുഏ
ശാസ്ത്ര സമാപ്ത കരതേ ഹൈം :
അന്വയാര്ഥ :[യഃ ] ജോ [സാകാരാനാകാരചര്യയാ യുക്തഃ ] സാകാരഅനാകാര ചര്യാസേ
യുക്ത വര്തതാ ഹുആ [ഏതത് ശാസനം ] ഇസ ഉപദേശകോ [ബുധ്യതേ ] ജാനതാ ഹൈ, [സഃ ] വഹ [ലഘുനാ
കാലേന ]
അല്പ കാലമേം ഹീ [പ്രവചനസാരം ] പ്രവചനകേ സാരകോ (-ഭഗവാന ആത്മാകോ) [പ്രാപ്നോതി ]
പാതാ ഹൈ
..൨൭൫..
ടീകാ :സുവിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനമാത്ര സ്വരൂപമേം അവസ്ഥിത പരിണതിമേം ലഗാ ഹോനേസേ
സാകാരഅനാകാര ചര്യാസേ യുക്ത വര്തതാ ഹുആ, ജോ ശിഷ്യവര്ഗ സ്വയം സമസ്ത ശാസ്ത്രോംകേ അര്ഥോംകേ
വിസ്താരസംക്ഷേപാത്മക ശ്രുതജ്ഞാനോപയോഗപൂര്വക പ്രഭാവ ദ്വാരാ കേവല ആത്മാകോ അനുഭവതാ ഹുആ, ഇസ
൧. ആത്മാകാ സ്വരൂപ മാത്ര സുവിശുദ്ധ ജ്ഞാന ഔര ദര്ശന ഹൈ . [ഇസമേം, ജ്ഞാന സാകാര ഹൈ ഔര ദര്ശന അനാകാര ഹൈ . ]
൨. വിസ്താരസംക്ഷേപാത്മക = വിസ്താരാത്മക യാ സംക്ഷേപാത്മക .
സാകാര അണആകാര ചര്യായുക്ത ആ ഉപദേശനേ
ജേ ജാണതോ, തേ അല്പകാളേ സാര പ്രവചനനോ ലഹേ. ൨൭൫.

Page 492 of 513
PDF/HTML Page 525 of 546
single page version

പൂര്വകാനുഭാവേന കേവലമാത്മാനമനുഭവന്ശാസനമേതദ് ബുധ്യതേ സ ഖലു നിരവധിത്രിസമയ-
പ്രവാഹാവസ്ഥായിത്വേന സകലാര്ഥസാര്ഥാത്മകസ്യ പ്രവചനസ്യ സാരഭൂതം ഭൂതാര്ഥസ്വസംവേദ്യദിവ്യജ്ഞാനാനന്ദ-
സ്വഭാവമനനുഭൂതപൂര്വം ഭഗവന്തമാത്മാനമവാപ്നോതി
..൨൭൫..
ഇതി തത്ത്വദീപികായാം ശ്രീമദമൃതചന്ദ്രസൂരിവിരചിതായാം പ്രവചനസാരവൃത്തൌ ചരണാനുയോഗസൂചികാ
ചൂലികാ നാമ തൃതീയഃ ശ്രുതസ്കന്ധഃ സമാപ്തഃ ....
✽ ✽ ✽
ജ്ഞേയഭൂതപരമാത്മാദിപദാര്ഥാനാം തത്സാധ്യസ്യ നിര്വികാരസ്വസംവേദനജ്ഞാനസ്യ ച, തഥൈവ തത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാനലക്ഷണ-
സമ്യഗ്ദര്ശനസ്യ തദ്വിഷയഭൂതാനേകാന്താത്മകപരമാത്മാദിദ്രവ്യാണാം തേന വ്യവഹാരസമ്യക്ത്വേന സാധ്യസ്യ നിജ-

ശുദ്ധാത്മരുചിരൂപനിശ്ചയസമ്യക്ത്വസ്യ ച, തഥൈവ ച വ്രതസമിതിഗു പ്ത്യാദ്യനുഷ്ഠാനരൂപസ്യ സരാഗചാരിത്രസ്യ തേനൈവ

സാധ്യസ്യ സ്വശുദ്ധാത്മനിശ്ചലാനുഭൂതിരൂപസ്യ വീതരാഗചാരിത്രസ്യ ച പ്രതിപാദകത്വാത്പ്രവചനസാരാഭിധേയമ്
.
കഥംഭൂതഃ സഃ ശിഷ്യജനഃ . സാഗാരണഗാരചരിയയാ ജുത്തോ സാഗാരാനാഗാരചര്യയാ യുക്തഃ . ആഭ്യന്തരരത്ന-
ത്രയാനുഷ്ഠാനമുപാദേയം കൃത്വാ ബഹിരങ്ഗരത്നത്രയാനുഷ്ഠാനം സാഗാരചര്യാ ശ്രാവകചര്യാ . ബഹിരങ്ഗരത്നത്രയാധാരേണാഭ്യന്തര-
രത്നത്രയാനുഷ്ഠാനമനാഗാരചര്യാ പ്രമത്തസംയതാദിതപോധനചര്യേത്യര്ഥഃ ..൨൭൫.. ഇതി ഗാഥാപഞ്ചകേന പഞ്ചരത്നസംജ്ഞം
പഞ്ചമസ്ഥലം വ്യാഖ്യാതമ് . ഏവം ‘ണിച്ഛിദസുത്തത്ഥപദോ’ ഇത്യാദി ദ്വാത്രിംശദ്ഗാഥാഭിഃ സ്ഥലപഞ്ചകേന ശുഭോപ-
യോഗാഭിധാനശ്ചതുര്ഥാന്തരാധികാരഃ സമാപ്തഃ ..
ഇതി ശ്രീജയസേനാചാര്യകൃതായാം താത്പര്യവൃത്തൌ പൂര്വോക്തക്രമേണ ‘ഏവം പണമിയ സിദ്ധേ’ ഇത്യാദ്യേക-
വിംശതിഗാഥാഭിരുത്സര്ഗാധികാരഃ . തദനന്തരം ‘ണ ഹി ണിരവേക്ഖോ ചാഗോ’ ഇത്യാദി ത്രിംശദ്ഗാഥാഭിരപവാദാധികാരഃ .
തതഃ പരം ‘ഏയഗ്ഗഗദോ സമണോ’ ഇത്യാദിചതുര്ദശഗാഥാഭിഃ ശ്രാമണ്യാപരനാമാ മോക്ഷമാര്ഗാധികാരഃ . തതോപ്യനന്തരം
‘ണിച്ഛിദസുത്തത്ഥപദോ’ ഇത്യാദിദ്വാത്രിംശദ്ഗാഥാഭിഃ ശുഭോപയോഗാധികാരശ്ചേത്യന്തരാധികാരചതുഷ്ടയേന
സപ്തനവതിഗാഥാഭി
ശ്ചരണാനുയോഗചൂലികാ നാമാ തൃതീയോ മഹാധികാരഃ സമാപ്തഃ ....
ഉപദേശകോ ജാനതാ ഹൈ, വഹ വാസ്തവമേം, ഭൂതാര്ഥസ്വസംവേദ്യദിവ്യ ജ്ഞാനാനന്ദ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ,
പൂര്വകാലമേം കഭീ ജിസകാ അനുഭവ നഹീം കിയാ, ഐസേ ഭഗവാന ആത്മാകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈജോ കി
(ജോ ആത്മാ) തീനോം കാലകേ നിരവധി പ്രവാഹമേം സ്ഥായീ ഹോനേസേ സകല പദാര്ഥോംകേ സമൂഹാത്മക
പ്രവചനകാ സാരഭൂത ഹൈ ..൨൭൫..
ഇസപ്രകാര (ശ്രീമദ് ഭഗവത്കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവപ്രണീത) ശ്രീ പ്രവചനസാര ശാസ്ത്രകീ
ശ്രീമദ്അമൃതചന്ദ്രാചാര്യദേവ വിരചിത തത്വദീപികാ നാമക ടീകാമേം ചരണാനുയോഗസൂചക ചൂലികാ
നാമകാ തൃതീയ ശ്രുതസ്കംധ സമാപ്ത ഹുആ
.
❊ ❊ ❊
൧. ഭൂതാര്ഥ പാരമാര്ഥിക(സത്യാര്ഥ), സ്വസംവേദ്യ ഔര ദിവ്യ ഐസേ ജോ ജ്ഞാന ഔര ആനന്ദ വഹ ഭഗവാന ആത്മാകാ
സ്വഭാവ ഹൈ .
൨. പ്രവചന സകല പദാര്ഥോംകേ സമൂഹകാ പ്രതിപാദന കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസേ സകല പദാര്ഥോംകാ സമൂഹാത്മക കഹാ
ഹൈ . [നിജ ശുദ്ധാത്മാ പ്രവചനകാ സാരഭൂത ഹൈ, ക്യോംകി പ്രവചന ജോ സര്വപദാര്ഥസമൂഹകാ പ്രതിപാദന കരതാ ഹൈ ഉസമേം
ഏക നിജാത്മപദാര്ഥ ഹീ സ്വയംകോ ധ്രുവ ഹൈ, ദൂസരാ കോഈ പദാര്ഥ സ്വയംകോ ധ്രുവ നഹീം, ]

Page 493 of 513
PDF/HTML Page 526 of 546
single page version

നനു കോയമാത്മാ കഥം ചാവാപ്യത ഇതി ചേത്, അഭിഹിതമേതത് പുനരപ്യഭിധീയതേ . ആത്മാ
ഹി താവച്ചൈതന്യസാമാന്യവ്യാപ്താനന്തധര്മാധിഷ്ഠാത്രേകം ദ്രവ്യമനന്തധര്മവ്യാപകാനന്തനയവ്യാപ്യേകശ്രുത-
ജ്ഞാനലക്ഷണപ്രമാണപൂര്വകസ്വാനുഭവപ്രമീയമാണത്വാത
. തത്തു ദ്രവ്യനയേന പടമാത്രവച്ചിന്മാത്രമ് ൧ .
പര്യായനയേന തന്തുമാത്രവദ്ദര്ശനജ്ഞാനാദിമാത്രമ് ൨ . അസ്തിത്വനയേനായോമയഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്തി-
സംഹിതാവസ്ഥലക്ഷ്യോന്മുഖവിശിഖവത് സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈരസ്തിത്വവത് ൩ . നാസ്തിത്വനയേനാനയോമയാ-
ഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്ത്യസംഹിതാവസ്ഥാലക്ഷ്യോന്മുഖപ്രാക്ത നവിശിഖവത് പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈര്നാസ്തി-
അത്രാഹ ശിഷ്യഃപരമാത്മദ്രവ്യം യദ്യപി പൂര്വം ബഹുധാ വ്യാഖ്യാതമ്, തഥാപി സംക്ഷേപേണ പുനരപി
കഥ്യതാമിതി . ഭഗവാനാഹകേവലജ്ഞാനാദ്യനന്തഗുണാനാമാധാരഭൂതം യത്തദാത്മദ്രവ്യം ഭണ്യതേ . തസ്യ ച നയൈഃ
[അബ ടീകാകാര ശ്രീ അമൃതചന്ദ്രാചാര്യദേവ പരിശിഷ്ടരൂപസേ കുഛ കഹതേ ഹൈം : ]
‘യഹ ആത്മാ കൌന ഹൈ (-കൈസാ ഹൈ) ഔര കൈസേ പ്രാപ്ത കിയാ ജാതാ ഹൈ’ ഐസാ പ്രശ്ന കിയാ
ജായ തോ ഇസകാ ഉത്തര (പഹലേ ഹീ) കഹാ ജാ ചുകാ ഹൈ ഔര (യഹാ ) പുനഃ കഹതേ ഹൈം :
പ്രഥമ തോ, ആത്മാ വാസ്തവമേം ചൈതന്യസാമാന്യസേ വ്യാപ്ത അനന്ത ധര്മോംകാ അധിഷ്ഠാതാ (സ്വാമീ)
ഏക ദ്രവ്യ ഹൈ, ക്യോംകി അനന്ത ധര്മോംമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലേ ജോ അനന്ത നയ ഹൈം ഉനമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ
ജോ ഏക ശ്രുതജ്ഞാനസ്വരൂപ പ്രമാണ ഹൈ, ഉസ പ്രമാണപൂര്വക സ്വാനുഭവസേ (വഹ ആത്മദ്രവ്യ) പ്രമേയ ഹോതാ
ഹൈ (-ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ)
.
വഹ ആത്മദ്രവ്യ ദ്രവ്യനയസേ, പടമാത്രകീ ഭാ തി, ചിന്മാത്ര ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ ദ്രവ്യനയസേ
ചൈതന്യമാത്ര ഹൈ, ജൈസേ വസ്ത്ര വസ്ത്രമാത്ര ഹൈ തദനുസാര .) ൧.
ആത്മദ്രവ്യ പര്യായനയസേ, തംതുമാത്രകീ ഭാ തി, ദര്ശനജ്ഞാനാദിമാത്ര ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ
പര്യായനയസേ ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രാദിമാത്ര ഹൈ, ജൈസേ വസ്ത്ര തംതുമാത്ര ഹൈ .) ൨.
ആത്മദ്രവ്യ അസ്തിത്വനയസേ സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ അസ്തിത്വവാലാ ഹൈ; ലോഹമയ,
ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത, സംധാനദശാമേം രഹേ ഹുഏ ഔര ലക്ഷ്യോന്മുഖ ബാണകീ ഭാ തി . (ജൈസേ
കോഈ ബാണ സ്വദ്രവ്യസേ ലോഹമയ ഹൈ, സ്വക്ഷേത്രസേ ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത ഹൈ, സ്വകാലസേ സംധാന
ദശാമേം ഹൈ, അര്ഥാത് ധനുഷ പര ചഢാകര ഖേംചീ ഹുഈ ദശാമേം ഹൈ, ഔര സ്വഭാവസേ ലക്ഷ്യോന്മുഖ ഹൈ അര്ഥാത്
നിശാനകീ ഓര ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ആത്മാ അസ്തിത്വനയസേ സ്വചതുഷ്ടയസേ അസ്തിത്വവാലാ ഹൈ
.) ൩.
ആത്മദ്രവ്യ നാസ്തിത്വനയസേ പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ നാസ്തിത്വവാലാ ഹൈ; അലോഹമയ,
ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം നഹീം സ്ഥിത, സംധാനദശാമേം ന രഹേ ഹുഏ ഔര അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ പഹലേകേ
ബാണകീ ഭാ തി
. (ജൈസേ പഹലേകാ ബാണ അന്യ ബാണകേ ദ്രവ്യകീ അപേക്ഷാസേ അലോഹമയ ഹൈ, അന്യ
ബാണകേ ക്ഷേത്രകീ അപേക്ഷാസേ ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത നഹീം ഹൈ, അന്യ ബാണകേ കാലകീ
അപേക്ഷാസേ സംധാനദശാമേം നഹീം രഹാ ഹുആ ഔര അന്യ ബാണകേ ഭാവകീ അപേക്ഷാസേ അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഹൈ,

Page 494 of 513
PDF/HTML Page 527 of 546
single page version

ത്വവത് ൪ . അസ്തിത്വനാസ്തിത്വനയേനായോമയാനയോമയഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്ത്യഗുണകാര്മുകാന്തരാല-
വര്തിസംഹിതാവസ്ഥാസംഹിതാവസ്ഥലക്ഷ്യോന്മുഖാലക്ഷ്യോന്മുഖപ്രാക്തനവിശിഖവത് ക്രമതഃ സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്ര-
കാലഭാവൈരസ്തിത്വനാസ്തിത്വവത് ൫ . അവക്തവ്യനയേനായോമയാനയോമയഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്ത്യഗുണ-
കാര്മുകാംതരാലവര്തിസംഹിതാവസ്ഥാസംഹിതാവസ്ഥലക്ഷ്യോന്മുഖാലക്ഷ്യോന്മുഖപ്രാക്ത നവിശിഖവത് യുഗപത്സ്വപര-
ദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈരവക്ത വ്യമ് ൬ . അസ്തിത്വാവക്തവ്യനയേനായോമയഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്തിസംഹിതാവസ്ഥ-
ലക്ഷ്യോന്മുഖായോമയാനയോമയഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്ത്യഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്തിസംഹിതാവസ്ഥാസംഹിതാ-
പ്രമാണേന ച പരീക്ഷാ ക്രിയതേ . തദ്യഥാഏതാവത് ശുദ്ധനിശ്ചയനയേന നിരുപാധിസ്ഫ ടികവത്സമസ്തരാഗാദി-
വികല്പോപാധിരഹിതമ് . തദേവാശുദ്ധനിശ്ചയനയേന സോപാധിസ്ഫ ടികവത്സമസ്തരാഗാദിവികല്പോപാധിസഹിതമ് .
ശുദ്ധസദ്ഭൂതവ്യവഹാരനയേന ശുദ്ധസ്പര്ശരസഗംംംംംധവര്ണാനാമാധാരഭൂതപുദ്ഗദ്ഗദ്ഗദ്ഗദ്ഗലപരമാണുവത്കേവലജ്ഞാനാദിശുദ്ധഗുണാനാമാധാര-
ഉസീപ്രകാര ആത്മാ നാസ്തിത്വനയസേ പരചതുഷ്ടയസേ നാസ്തിത്വവാലാ ഹൈ .) ൪.
ആത്മദ്രവ്യ അസ്തിത്വനാസ്തിത്വനയസേ ക്രമശഃ സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ അസ്തിത്വ
നാസ്തിത്വവാലാ ഹൈ; ലോഹമയ തഥാ അലോഹമയ, ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത തഥാ ഡോരീ ഔര
ധനുഷകേ മധ്യമേം നഹീം സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാമേം രഹേ ഹുഏ തഥാ സംധാന അവസ്ഥാമേം ന രഹേ ഹുഏ ഔര
ലക്ഷ്യോന്മുഖ തഥാ അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ പഹലേകേ ബാണകീ ഭാ തി
. (ജൈസേ പഹലേകാ ബാണ ക്രമശഃ
സ്വചതുഷ്ടയകീ തഥാ പരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ ലോഹമയാദി ഔര അലോഹമയാദി ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ആത്മാ
അസ്തിത്വ
നാസ്തിത്വനയസേ ക്രമശഃ സ്വചതുഷ്ടയ ഔര പരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ അസ്തിത്വവാലാ ഔര
നാസ്തിത്വവാലാ ഹൈ .) ൫.
ആത്മദ്രവ്യ അവ്യക്തവ്യനയസേ യുഗപത് സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ അവക്തവ്യ ഹൈ;
ലോഹമയ തഥാ അലോഹമയ, ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത തഥാ ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം
നഹീം സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാമേം രഹേ ഹുഏ തഥാ സംധാന അവസ്ഥാമേം ന രഹേ ഹുഏ ഔര ലക്ഷ്യോന്മുഖ തഥാ
അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ പഹലേകീ ബാണകീ ഭാ തി
. (ജൈസേ പഹലേകാ ബാണ യുഗപത് സ്വചതുഷ്ടയകീ ഔര
പരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ യുഗപത് ലോഹമയാദി തഥാ അലോഹമയാദി ഹോനേസേ അവക്തവ്യ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര
ആത്മാ അവക്തവ്യനയസേ യുഗപത് സ്വചതുഷ്ടയ ഔര പരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ അവക്തവ്യ ഹൈ
.) ൬.
ആത്മദ്രവ്യ അസ്തിത്വഅവക്തവ്യ നയസേ സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ തഥാ യുഗപത്
സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ അസ്തിത്വവാലാഅവക്തവ്യ ഹൈ; (സ്വചതുഷ്ടയസേ) ലോഹമയ, ഡോരീ
ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാമേം രഹേ ഹുഏ ഔര ലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ തഥാ (യുഗപത് സ്വ-
പരചതുഷ്ടസേ) ലോഹമയ തഥാ അലോഹമയ, ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത തഥാ ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ
മധ്യമേം നഹീം സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാഏം രഹേ ഹുഏ തഥാ സംധാന അവസ്ഥാമേം രഹേ ഹുഏ ഔര ലക്ഷ്യോന്മുഖ
തഥാ അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ പഹലേകേ ബാണകീ ഭാ തി
. [ജൈസേ പഹലേകാ ബാണ (൧) സ്വചതുഷ്ടയസേ തഥാ
(൨) ഏക ഹീ സാഥ സ്വപരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ (൧) ലോഹമയാദി തഥാ (൨) അവക്തവ്യ ഹൈ,

Page 495 of 513
PDF/HTML Page 528 of 546
single page version

വസ്ഥലക്ഷ്യോന്മുഖാലക്ഷ്യോന്മുഖപ്രാക്തനവിശിഖവത് സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈര്യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാല-
ഭാവൈശ്ചാസ്തിത്വവദവക്ത വ്യമ് ൭ . നാസ്തിത്വാവക്തവ്യനയേനാനയോമയാഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്ത്യസംഹിതാ-
വസ്ഥാലക്ഷ്യോന്മുഖായോമയാനയോമയഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്ത്യഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്തിസംഹിതാവസ്ഥാസംഹിതാ-
വസ്ഥലക്ഷ്യോന്മുഖാലക്ഷ്യോന്മുഖപ്രാക്തനവിശിഖവത
് പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈര്യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാല-
ഭാവൈശ്ച നാസ്തിത്വവദവക്ത വ്യമ് ൮ . അസ്തിത്വനാസ്തിത്വാവക്തവ്യനയേനായോമയഗുണകാര്മുകാന്തരാല-
വര്തിസംഹിതാവസ്ഥലക്ഷ്യോന്മുഖാനയോമയാഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്ത്യസംഹിതാവസ്ഥാലക്ഷ്യോന്മുഖായോമയാനയോ-
ഭൂതമ് . തദേവാശുദ്ധസദ്ഭൂതവ്യവഹാരനയേനാശുദ്ധസ്പര്ശരസഗന്ധവര്ണാനാമാധാരഭൂതവ്ദ്യണുകാദിസ്കന്ധവന്മതിജ്ഞാനാദി-
വിഭാവഗുണാനാമാധാരഭൂതമ് . അനുപചരിതാസദ്ഭൂതവ്യവഹാരനയേന വ്ദ്യണുകാദിസ്കന്ധേഷു സംശ്ലേശബന്ധസ്ഥിത-
ഉസീപ്രകാര ആത്മാ അസ്തിത്വഅവക്തവ്യനയസേ (൧) സ്വചതുഷ്ടയകീ തഥാ (൨) യുഗപത്
സ്വപരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ (൧) അസ്തിത്വവാലാ തഥാ (൨) അവക്തവ്യ ഹൈ
. ] ൭.
ആത്മദ്രവ്യ നാസ്തിത്വഅവക്തവ്യനയസേ പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാല ഭാവസേ തഥാ യുഗപത്
സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ നാസ്തിത്വവാലാഅവക്തവ്യ ഹൈ; (പരചതുഷ്ടയസേ) അലോഹമയ,
ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം നഹീം സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാമേം രഹേ ഹുഏ ഔര അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ തഥാ
(യുഗപത് സ്വപരചതുഷ്ടയസേ) ലോഹമയ തഥാ അലോഹമയ, ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത തഥാ ഡോരീ
ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം നഹീം സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാമേം രഹേ ഹുഏ തഥാ സംധാന അവസ്ഥാമേം ന രഹേ ഹുഏ
ഔര ലക്ഷ്യോന്മുഖ തഥാ അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ പഹലേകേ ബാണകീ ഭാ തി
. [ജൈസേ പഹലേകാ ബാണ
(൧) പരചതുഷ്ടയകീ തഥാ (൨) ഏക ഹീ സാഥ സ്വപരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ (൧) അലോഹമയാദി തഥാ
(൨) അവക്തവ്യ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ആത്മാ നാസ്തിത്വ
അവക്തവ്യനയസേ (൧) പരചതുഷ്ടയകീ തഥാ
(൨) യുഗപത് സ്വപരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ (൧) നാസ്തിത്വവാലാ തഥാ (൨) അവക്തവ്യ ഹൈ . ] ൮.
ആത്മദ്രവ്യ അസ്തിത്വനാസ്തിത്വഅവക്തവ്യനയസേ സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ, പരദ്രവ്യക്ഷേത്ര
കാലഭാവസേ തഥാ യുഗപത് സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവസേ അസ്തിത്വവാലാനാസ്തിത്വവാലാ
അവക്തവ്യ ഹൈ; (സ്വചതുഷ്ടയസേ) ലോഹമയ, ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാമേം
രഹേ ഹുഏ ഔര ലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ, (പരചതുഷ്ടയസേ) അലോഹമയ, ഡോരീ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം നഹീം
സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാമേം ന രഹേ ഹുഏ ഔര അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ തഥാ (യുഗപത് സ്വപരചതുഷ്ടയസേ)
ലോഹമയ തഥാ അലോഹമയ, ഡോരോ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം സ്ഥിത തഥാ പ്രത്യഞ്ചാ ഔര ധനുഷകേ മധ്യമേം
നഹീം സ്ഥിത, സംധാന അവസ്ഥാമേം രഹേ ഹുഏ തഥാ സംധാന അവസ്ഥാമേം ന രഹേ ഹുഏ ഔര ലക്ഷ്യോന്മുഖ തഥാ
അലക്ഷ്യോന്മുഖ ഐസേ പഹലേകേ ബാണകീ ഭാ തി
. [ജൈസേ പഹലേകാ ബാണ (൧) സ്വചതുഷ്ടയകീ,
(൨) പരചതുഷ്ടയകീ തഥാ (൩) യുഗപത് സ്വപരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ (൧) ലോഹമയ,
(൨) അലോഹമയ തഥാ (൩) അവക്തവ്യ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ആത്മാ അസ്തിത്വ
നാസ്തിത്വ
അവക്തവ്യനയസേ (൧) സ്വചതുഷ്ടയകീ, (൨) പരചതുഷ്ടയകീ തഥാ (൩) യുഗപത് സ്വപരചതുഷ്ടയകീ

Page 496 of 513
PDF/HTML Page 529 of 546
single page version

മയഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്ത്യഗുണകാര്മുകാന്തരാലവര്തിസംഹിതാവസ്ഥാസംഹിതാവസ്ഥലക്ഷ്യോന്മുഖാലക്ഷ്യോന്മുഖ-
പ്രാക്ത നവിശിഖവത
് സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈഃ പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈര്യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈശ്ചാസ്തി-
ത്വനാസ്തിത്വവദവക്ത വ്യമ് ൯ . വികല്പനയേന ശിശുകുമാരസ്ഥവിരൈകപുരുഷവത് സവികല്പമ് ൧൦ .
അവികല്പനയേനൈകപുരുഷമാത്രവദവികല്പമ് ൧൧ . നാമനയേന തദാത്മവത് ശബ്ദബ്രഹ്മാമര്ശി ൧൨ .
സ്ഥാപനാനയേന മൂര്തിത്വവത് സകലപുദ്ഗലാലമ്ബി ൧൩ . ദ്രവ്യനയേന മാണവകശ്രേഷ്ഠിശ്രമണപാര്ഥിവ-
വദനാഗതാതീതപര്യായോദ്ഭാസി ൧൪ . ഭാവനയേന പുരുഷായിതപ്രവൃത്തയോഷിദ്വത്തദാത്വപര്യായോല്ലാസി ൧൫ .
പുദ്ഗലപരമാണുവത്പരമൌദാരികശരീരേ വീതരാഗസര്വജ്ഞവദ്വാ വിവക്ഷിതൈകദേഹസ്ഥിതമ് . ഉപചരിതാസദ്ഭൂതവ്യവഹാരനയേന
കാഷ്ഠാസനാദ്യുപവിഷ്ടദേവദത്തവത്സമവസരണസ്ഥിതവീതരാഗസര്വജ്ഞവദ്വാ വിവക്ഷിതൈകഗ്രാമഗൃഹാദിസ്ഥിതമ് . ഇത്യാദി
പരസ്പരസാപേക്ഷാനേകനയൈഃ പ്രമീയമാണം വ്യവഹ്രിയമാണം ക്രമേണ മേചകസ്വഭാവവിവക്ഷിതൈകധര്മവ്യാപകത്വാദേക-
അപേക്ഷാസേ (൧) അസ്തിത്വവാലാ, (൨) നാസ്തിത്വവാലാ തഥാ (൩) അവക്തവ്യ ഹൈ . ] ൯.
ആത്മദ്രവ്യ വികല്പനയസേ, ബാലക, കുമാര ഔര വൃദ്ധ ഐസേ ഏക പുരുഷകീ ഭാ തി, സവികല്പ
ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ ഭേദനയസേ, ഭേദസഹിത ഹൈ, ജൈസേ കി ഏക പുരുഷ ബാലക, കുമാര ഔര വൃദ്ധ ഐസേ
ഭേദവാലാ ഹൈ
.) ൧൦.
ആത്മദ്രവ്യ അവികല്പനയസേ, ഏക പുരുഷമാത്രകീ ഭാ തി, അവികല്പ ഹൈ (അര്ഥാത് അഭേദനയസേ
ആത്മാ അഭേദ ഹൈ, ജൈസേ കി ഏക പുരുഷ ബാലക, കുമാര ഔര വൃദ്ധ ഐസേ ഭേദരഹിത ഏക പുരുഷമാത്ര
ഹൈ
.) ൧൧.
ആത്മദ്രവ്യ നാമനയസേ, നാമവാലേകീ ഭാ തി, ശബ്ദബ്രഹ്മകോ സ്പര്ശ കരനേവാലാ ഹൈ (അര്ഥാത്
ആത്മാ നാമനയസേ ശബ്ദബ്രഹ്മസേ കഹാ ജാതാ ഹൈ, ജൈസേ കി നാമവാലാ പദാര്ഥ ഉസകേ നാമരൂപ ശബ്ദസേ
കഹാ ജാതാ ഹൈ
.) ൧൨.
ആത്മദ്രവ്യ സ്ഥാപനാനയസേ, മൂര്തിപനേകീ ഭാ തി, സര്വ പുദ്ഗലോംകാ അവലമ്ബന കരനേവാലാ ഹൈ
(അര്ഥാത് സ്ഥാപനാനയസേ ആത്മദ്രവ്യകീ പൌദ്ഗലിക സ്ഥാപനാ കീ ജാ സകതീ ഹൈ, മൂര്തികീ ഭാ തി) ൧൩.
ആത്മദ്രവ്യ ദ്രവ്യനയസേ ബാലക സേഠകീ ഭാ തി ഔര ശ്രമണ രാജാകീ ഭാ തി, അനാഗത ഔര
അതീത പര്യായസേ പ്രതിഭാസിത ഹോതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ ദ്രവ്യനയസേ ഭാവീ ഔര ഭൂത പര്യായരൂപസേ
ഖ്യാലമേം ആതാ ഹൈ, ജൈസേ കി ബാലക സേഠപനേ സ്വരൂപ ഭാവീ പര്യായരൂപസേ ഖ്യാലമേം ആതാ ഹൈ ഔര
മുനി രാജാസ്വരൂപ ഭൂര്തപര്യായരൂപസേ ആതാ ഹൈ
.) ൧൪.
ആത്മദ്രവ്യ ഭാവനയസേ, പുരുഷകേ സമാന പ്രവര്തമാന സ്ത്രീകീ ഭാ തി, തത്കാല (വര്തമാന) കീ
പര്യായരൂപസേ ഉല്ലസിതപ്രകാശിതപ്രതിഭാസിത ഹോതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ ഭാവനയസേ വര്തമാന
പര്യായരൂപസേ പ്രകാശിത ഹോതാ ഹൈ, ജൈസേ കി പുരുഷകേ സമാന പ്രവര്തമാന സ്ത്രീ പുരുഷത്വരൂപപര്യായരൂപസേ
പ്രതിഭാസിത ഹോതീ ഹൈ
.) ൧൫.

Page 497 of 513
PDF/HTML Page 530 of 546
single page version

സാമാന്യനയേന ഹാരസ്രഗ്ദാമസൂത്രവദ്വയാപി ൧൬ . വിശേഷനയേന തദേകമുക്താഫലവദവ്യാപി ൧൭ .
നിത്യനയേന നടവദവസ്ഥായി ൧൮ . അനിത്യനയേന രാമരാവണവദനവസ്ഥായി ൧൯ . സര്വഗതനയേന
വിസ്ഫാരിതാക്ഷചക്ഷുര്വത്സര്വവര്തി ൨൦ . അസര്വഗതനയേന മീലിതാക്ഷചക്ഷുര്വദാത്മവര്തി ൨൧ . ശൂന്യനയേന
ശൂന്യാഗാരവത്കേവലോദ്ഭാസി ൨൨ . അശൂന്യനയേന ലോകാക്രാന്തനൌവന്മിലിതോദ്ഭാസി ൨൩ . ജ്ഞാനജ്ഞേയാ-
ദ്വൈതനയേന മഹദിന്ധനഭാരപരിണതധൂമകേതുവദേക മ് ൨൪ . ജ്ഞാനജ്ഞേയദ്വൈതനയേന പരപ്രതിബിമ്ബസമ്പൃക്ത-
സ്വഭാവം ഭവതി . തദേവ ജീവദ്രവ്യം പ്രമാണേന പ്രമീയമാണം മേചകസ്വഭാവാനാമനേകധര്മാണാം യുഗപദ്വയാപകത്വാ-
ച്ചിത്രപടവദനേകസ്വഭാവം ഭവതി . ഏവം നയപ്രമാണാഭ്യാം തത്ത്വവിചാരകാലേ യോസൌ പരമാത്മദ്രവ്യം ജാനാതി സ
പ്ര. ൬൩
ആത്മദ്രവ്യ സാമാന്യനയസേ, ഹാരമാലാകംഠീകേ ഡോരേകീ ഭാ തി, വ്യാപക ഹൈ, (അര്ഥാത്
ആത്മാ സാമാന്യനയസേ സര്വ പര്യായോംമേം വ്യാപ്ത രഹതാ ഹൈ, ജൈസേ മോതീകീ മാലാകാ ഡോരാ സാരേ മോതിയോംമേം
വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ
.) ൧൬.
ആത്മദ്രവ്യ വിശേഷനയസേ, ഉസകേ ഏക മോതീകീ ഭാ തി, അവ്യാപക ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ
വിശേഷനയസേ അവ്യാപക ഹൈ, ജൈസേ പൂര്വോക്ത മാലാകാ ഏക മോതീ സാരീ മാലാമേം അവ്യാപക ഹൈ .) ൧൭.
ആത്മദ്രവ്യ നിത്യനയസേ, നടകീ ഭാ തി, അവസ്ഥായീ ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ നിത്യനയസേ നിത്യ
സ്ഥായീ ഹൈ, ജൈസേ രാമരാവണരൂപ അനേക അനിത്യ സ്വാംഗ ധാരണ കരതാ ഹുആ ഭീ നട തോ വഹകാ വഹീ
നിത്യ ഹൈ .) ൧൮.
ആത്മദ്രവ്യ അനിത്യനയസേ, രാമരാവണകീ ഭാ തി, അനവസ്ഥായീ ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ
അനിത്യനയസേ അനിത്യ ഹൈ, ജൈസേ നടകേ ദ്വാരാ ധാരണ കിയേ ഗയേ രാമരാവണരൂപ സ്വാംഗ അനിത്യ ഹൈ .) ൧൯.
ആത്മദ്രവ്യ സര്വഗതനയസേ, ഖുലീ ഹുഈ ആ ഖകീ ഭാ തി, സര്വവര്തീ (സബമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ)
ഹൈ . ൨൦.
ആത്മദ്രവ്യ അസര്വഗതനയസേ, മീംചീ ഹുഈ (ബന്ദ) ആ ഖകീ ഭാ തി, ആത്മവര്തീ (അപനേമേം
രഹനേവാലാ) ഹൈ . ൨൧.
ആത്മദ്രവ്യ ശൂന്യനയസേ, ശൂന്യ (ഖാലീ) ഘരകീ ഭാ തി, ഏകാകീ (അമിലിത) ഭാസിത ഹോതാ
ഹൈ . ൨൨.
ആത്മദ്രവ്യ അശൂന്യനയസേ, ലോഗോംസേ ഭരേ ഹുഏ ജഹാജകീ ഭാ തി, മിലിത ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ . ൨൩.
ആത്മദ്രവ്യ ജ്ഞാനജ്ഞേയഅദ്വൈതനയസേ (ജ്ഞാന ഔര ജ്ഞേയകേ അദ്വൈതരൂപ നയസേ), മഹാന
ഈംധനസമൂഹരൂപ പരിണത അഗ്നികീ ഭാ തി, ഏക ഹൈ . ൨൪.
ആത്മദ്രവ്യ ജ്ഞാനജ്ഞേയദ്വൈതനയസേ, പരകേ പ്രതിബിംബോംസേ സംപൃക്ത ദര്പണകീ ഭാ തി, അനേക ഹൈ (അര്ഥാത്
ആത്മാ ജ്ഞാന ഔര ജ്ഞേയകേ ദ്വൈതരൂപനയസേ അനേക ഹൈ, ജൈസേ പരപ്രതിബിമ്ബോംകേ സംഗവാലാ ദര്പണ
അനേകരൂപ ഹൈ .) ൨൫.

Page 498 of 513
PDF/HTML Page 531 of 546
single page version

ദര്പണവദനേകമ് ൨൫ . നിയതിനയേന നിയതിനിയമിതൌഷ്ണ്യവഹ്നിവന്നിയതസ്വഭാവഭാസി ൨൬ .
അനിയതിനയേന നിയത്യനിയമിതൌഷ്ണ്യപാനീയവദനിയതസ്വഭാവഭാസി ൨൭ . സ്വഭാവനയേനാനിശിത-
തീക്ഷ്ണകണ്ടകവത്സംസ്കാരാനര്ഥക്യകാരി ൨൮ . അസ്വഭാവനയേനായസ്കാരനിശിതതീക്ഷ്ണവിശിഖവത്സംസ്കാര-
സാര്ഥക്യ -കാരി ൨൯ . കാലനയേന നിദാഘദിവസാനുസാരിപച്യമാനസഹകാരഫലവത്സമയായത്തസിദ്ധിഃ
൩൦ . അകാലനയേന കൃത്രിമോഷ്മപാച്യമാനസഹകാരഫലവത്സമയാനായത്തസിദ്ധിഃ ൩൧ . പുരുഷകാരനയേന
നിര്വികല്പസമാധിപ്രസ്താവേ നിര്വികാരസ്വസംവേദനജ്ഞാനേനാപി ജാനാതീതി .. പുനരപ്യാഹ ശിഷ്യഃജ്ഞാതമേവാത്മ-
ദ്രവ്യം ഹേ ഭഗവന്നിദാനീം തസ്യ പ്രാ പ്ത്യുപായഃ കഥ്യതാമ് . ഭഗവാനാഹസകലവിമലകേവലജ്ഞാന-
ആത്മദ്രവ്യ നിയതിനയസേ നിയതസ്വഭാവരൂപ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ, ജിസകീ ഉഷ്ണതാ നിയമിത
(-നിയത) ഹോതീ ഹൈ ഐസീ അഗ്നികീ ഭാ തി . [ആത്മാ നിയതിനയസേ നിയതസ്വഭാവവാലാ ഭാസിത
ഹോതാ ഹൈ ജൈസേ അഗ്നികേ ഉഷ്ണതാകാ നിയമ ഹോനേസേ അഗ്നി നിയതസ്വഭാവവാലീ ഭാസിത ഹോതീ ഹൈ . ] ൨൬.
ആത്മദ്രവ്യ അനിയതനയസേ അനിയതസ്വഭാവരൂപ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ, ജിസകേ ഉഷ്ണതാ നിയതി
(-നിയമ) സേ നിയമിത നഹീം ഹൈ ഐസേ പാനീകേ ഭാ തി . [ആത്മാ അനിയതിനയസേ അനിയതസ്വഭാവവാലാ
ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ, ജൈസേ പാനീകേ (അഗ്നികേ നിമിത്തസേ ഹോനേവാലീ) ഉഷ്ണതാ അനിയതഹോനേസേ പാനീ
അനിയതസ്വഭാവവാലാ ഭാസിത ഹോതാ ഹൈ .] ൨൭.
ആത്മദ്രവ്യ സ്വഭാവനയസേ സംസ്കാരകോ നിരര്ഥക കരനേവാലാ ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാകോ
സ്വഭാവനയസേ സംസ്കാര നിരുപയോഗീ ഹൈ), ജിസകീ കിസീകേ നോക നഹീം നികാലീ ജാതീ (കിന്തു ജോ
സ്വഭാവസേ ഹീ നുകീലാ ഹൈ) ഐസേ പൈനേ കാ ടേകീ ഭാ തി
. ൨൮.
ആത്മദ്രവ്യ അസ്വഭാവനയസേ സംസ്കാരകോ സാര്ഥക കരനേവാലാ (അര്ഥാത് ആത്മാകോ
അസ്വഭാവനയസേ സംസ്കാര ഉപയോഗീ ഹൈ), ജിസകീ (സ്വഭാവസേ നോക നഹീം ഹോതീ, കിന്തു സംസ്കാര കരകേ
ലുഹാരകേ ദ്വാരാ നോക നികാലീ ഗഈ ഹോ ഐസേ പൈനേ ബാണകീ ഭാ തി
.) ൨൯.
ആത്മദ്രവ്യ കാലനയസേ ജിസകീ സിദ്ധി സമയപര ആധാര രഖതീ ഹൈ ഐസാ ഹൈ, ഗര്മീകേ ദിനോംകേ
അനുസാര പകനേവാലേ ആമ്രഫലകീ ഭാ തി . [കാലനയസേ ആത്മദ്രവ്യകീ സിദ്ധി സമയ പര ആധാര
രഖതീ ഹൈ, ഗര്മീകേ ദിനോംകേ അനുസാര പകനേവാലേ ആമകീ ഭാ തി . ] ൩൦.
ആത്മദ്രവ്യ അകാലനയസേ ജിസകീ സിദ്ധി സമയപര ആധാര നഹീം രഖതീ ഐസാ ഹൈ, കൃത്രിമ
ഗര്മീസേ പകായേ ഗയേ ആമ്രഫലകീ ഭാ തി . ൩൧.
ആത്മദ്രവ്യ പുരുഷകാരനയസേ ജിസകീ സിദ്ധി യത്നസാധ്യ ഹൈ ഐസാ ഹൈ, ജിസേ പുരുഷകാരസേ നീബൂകാ
വൃക്ഷ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ (ഉഗതാ ഹൈ) ഐസേ പുരുഷകാരവാദീകീ ഭാ തി . [പുരുഷാര്ഥനയസേ ആത്മാകീ സിദ്ധി
൧. സംസ്കൃത ടീകാമേം ‘മധുകുക്കടീ’ ശബ്ദ ഹൈ, ജിസകാ അര്ഥ യഹാ ‘നീബൂകാ വൃക്ഷ’ കിയാ ഹൈ; കിന്തു ഹിന്ദീ ടീകാമേം
ശ്രീ പാംഡേ ഹേമരാജജീനേ ‘മധുഛത്താ’ അര്ഥ കിയാ ഹൈ .

Page 499 of 513
PDF/HTML Page 532 of 546
single page version

പുരുഷകാരോപലബ്ധമധുകുക്കുടീകപുരുഷകാരവാദിവദ്യത്നസാധ്യസിദ്ധിഃ ൩൨ . ദൈവനയേന പുരുഷകാര-
വാദിദത്തമധുകുക്കുടീഗര്ഭലബ്ധമാണിക്യദൈവവാദിവദയത്നസാധ്യസിദ്ധിഃ ൩൩ . ഈശ്വരനയേന ധാത്രീഹട്ടാ-
വലേഹ്യമാനപാന്ഥബാലകവത്പാരതന്ത്ര്യഭോക്തൃ ൩൪ . അനീശ്വരനയേന സ്വച്ഛന്ദദാരിതകുരംഗകണ്ഠീരവവത്സ്വാ-
തന്ത്ര്യഭോക്തൃ ൩൫ . ഗുണിനയേനോപാധ്യായവിനീയമാനകുമാരകവദ്ഗുണഗ്രാഹി ൩൬ . അഗുണിനയേനോപാധ്യായ-
വിനീയമാനകുമാരകാധ്യക്ഷവത് കേവലമേവ സാക്ഷി ൩൭ . കര്തൃനയേന രംജകവദ്രാഗാദിപരിണാമ-
കര്തൃ ൩൮ . അകര്തൃനയേന സ്വകര്മപ്രവൃത്തരംജകാധ്യക്ഷവത്കേവലമേവ സാക്ഷി ൩൯ . ഭോക്തൃനയേന ഹിതാ-
ഹിതാന്നഭോക്തൃവ്യാധിതവത് സുഖദുഃഖാദിഭോക്തൃ ൪൦ . അഭോക്തൃനയേന ഹിതാഹിതാന്നഭോക്തൃ-
ദര്ശനസ്വഭാവനിജപരമാത്മതത്ത്വസമ്യക്ശ്രദ്ധാനജ്ഞാനാനുഷ്ഠാനരൂപാഭേദരത്നത്രയാത്മകനിര്വികല്പസമാധിസംജാതരാഗാദ്യുപാധി-
രഹിതപരമാനന്ദൈകലക്ഷണസുഖാമൃതരസാസ്വാദാനുഭവമലഭമാനഃ സന് പൂര്ണമാസീദിവസേ ജലകല്ലോലക്ഷുഭിതസമുദ്ര
പ്രയത്നസേ ഹോതീ ഹൈ, ജൈസേ കിസീ പുരുഷാര്ഥവാദീ മനുഷ്യകോ പുരുഷാര്ഥസേ നീബൂകാ വൃക്ഷ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ . ] ൩൨.
ആത്മദ്രവ്യ ദൈവനയസേ ജിസകീ സിദ്ധി അയത്നസാധ്യ ഹൈ (യത്ന ബിനാ ഹോതാ ഹൈ) ഐസാ ഹൈ;
പുരുഷകാരവാദീ ദ്വാരാ പ്രദത്ത നീബൂകേ വൃക്ഷകേ ഭീതരസേ ജിസേ (ബിനാ യത്നകേ, ദൈവസേ) മാണിക പ്രാപ്ത ഹോ
ജാതാ ഹൈ ഐസേ ദൈവവാദീകീ ഭാ തി
. ൩൩.
ആത്മദ്രവ്യ ഈശ്വരനയസേ പരതംത്രതാ ഭോഗനേവാലാ ഹൈ, ധായകീ ദുകാന പര ദൂധ പിലായേ ജാനേവാലേ
രാഹഗീരകേ ബാലകകീ ഭാ തി . ൩൪.
ആത്മദ്രവ്യ അനീശ്വരനയസേ സ്വതംത്രതാ ഭോഗനേവാലാ ഹൈ, ഹിരനകോ സ്വച്ഛന്ദതാ (സ്വതന്ത്രതാ,
സ്വേച്ഛാ) പൂര്വക ഫാഡകര ഖാ ജാനേവാലേ സിംഹകീ ഭാ തി . ൩൫.
ആത്മദ്രവ്യ ഗുണീനയസേ ഗുണഗ്രാഹീ ഹൈ, ശിക്ഷകകേ ദ്വാരാ ജിസേ ശിക്ഷാ ദീ ജാതീ ഹൈ ഐസേ കുമാരകീ
ഭാ തി . ൩൬.
ആത്മദ്രവ്യ അഗുണീനയസേ കേവല സാക്ഷീ ഹീ ഹൈ (ഗുണഗ്രാഹീ നഹീം ഹൈ), ജിസേ ശിക്ഷകകേ ദ്വാരാ
ശിക്ഷാ ദീ ജാ രഹീ ഹൈ ഐസേ കുമാരകോ ദേഖനേവാലേ പുരുഷ (പ്രേക്ഷക) കീ ഭാ തി . ൩൭.
ആത്മദ്രവ്യ കര്തൃനയസേ, രംഗരേജകീ ഭാ തി, രാഗാദി പരിണാമകാ കര്താ ഹൈ (അര്ഥാത് ആത്മാ
കര്താനയസേ രാഗാദിപരിണാമോംകാ കര്താ ഹൈ, ജൈസേ രംഗരേജ രംഗനേകേ കാര്യകാ കര്താ ഹൈ .) ൩൮.
ആത്മദ്രവ്യ അകര്തൃനയസേ കേവല സാക്ഷീ ഹീ ഹൈ (കര്താ നഹീം), അപനേ കാര്യമേം പ്രവൃത്ത
രംഗരേജകോ ദേഖനേവാലേ പുരുഷ (-പ്രേക്ഷക) കീ ഭാ തി . ൩൯.
ആത്മദ്രവ്യ ഭോക്തൃനയസേ സുഖദുഃഖാദികാ ഭോക്താ ഹൈ, ഹിതകാരീഅഹിതകാരീ അന്നകോ
ഖാനേവാലേ രോഗീകീ ഭാ തി . [ആത്മാ ഭോക്താനയസേ സുഖദുഃഖാദികോ ഭോഗതാ ഹൈ, ജൈസേ ഹിതകാരക യാ
അഹിതകാരക അന്നകോ ഖാനേവാലാ രോഗീ സുഖ യാ ദുഃഖകോ ഭോഗതാ ഹൈ . ] ൪൦.
ആത്മദ്രവ്യ അഭോക്തൃനയസേ കേവല സാക്ഷീ ഹീ ഹൈ, ഹിതകാരീഅഹിതകാരീ അന്നകോ ഖാനേവാലേ

Page 500 of 513
PDF/HTML Page 533 of 546
single page version

വ്യാധിതാധ്യക്ഷധന്വന്തരിചരവത് കേവലമേവ സാക്ഷി ൪൧ . ക്രിയാനയേന സ്ഥാണുഭിന്നമൂര്ധജാതദൃഷ്ടി-
ലബ്ധനിധാനാന്ധവദനുഷ്ഠാനപ്രാധാന്യസാധ്യസിദ്ധിഃ ൪൨ . ജ്ഞാനനയേന ചണകമുഷ്ടിക്രീതചിന്താമണിഗൃഹ-
കോണവാണിജവദ് വിവേകപ്രാധാന്യസാധ്യസിദ്ധിഃ ൪൩ . വ്യവഹാരനയേന ബന്ധകമോചകപരമാണ്വന്തരസംയുജ്യ-
മാനവിയുജ്യമാനപരമാണുവദ് ബന്ധമോക്ഷയോര്ദ്വൈതാനുവര്തി ൪൪ . നിശ്ചയനയേന കേവലബധ്യമാനമുച്യമാന-
ബന്ധമോക്ഷോചിതസ്രിഗ്ധരൂക്ഷത്വഗുണപരിണതപരമാണുവദ്ബന്ധമോക്ഷയോരദ്വൈതാനുവര്തി ൪൫ . അശുദ്ധനയേന
ഇവ രാഗദ്വേഷമോഹകല്ലോലൈര്യാവദസ്വസ്ഥരൂപേണ ക്ഷോഭം ഗച്ഛത്യയം ജീവസ്താവത്കാലം നിജശുദ്ധാത്മാനം ന പ്രാപ്നോതി
ഇതി
. സ ഏവ വീതരാഗസര്വജ്ഞപ്രണീതോപദേശാത് ഏകേന്ദ്രിയവികലേന്ദ്രിയപഞ്ചേന്ദ്രിയസംജ്ഞിപര്യാപ്തമനുഷ്യദേശകുല-
രോഗീകോ ദേഖനേവാലേ വൈദ്യകീ ഭാ തി . [ആത്മാ അഭോക്താനയസേ കേവല സാക്ഷീ ഹീ ഹൈഭോക്താ നഹീം;
ജൈസേ സുഖദുഃഖകോ ഭോഗനേവാലേ രോഗീകോ ദേഖനേവാലാ വൈദ്യ വഹ തോ കേവല സാക്ഷീ ഹീ ഹൈ . ] ൪൧.
ആത്മദ്രവ്യ ക്രിയാനയസേ അനുഷ്ഠാനകീ പ്രധാനതാസേ സിദ്ധി സധേ ഐസാ ഹൈ, ഖമ്ഭേസേ സിര ഫൂ ട ജാനേ
പര ദൃഷ്ടി ഉത്പന്ന ഹോകര ജിസേ നിധാന പ്രാപ്ത ഹോ ജായ ഐസേ അംധകീ ഭാ തി . [ക്രിയാനയസേ ആത്മാ അനുഷ്ഠാനകീ
പ്രധാനതാസേ സിദ്ധി ഹോ ഐസാ ഹൈ; ജൈസേ കിസീ അംധപുരുഷകോ പത്ഥരകേ ഖമ്ഭേകേ സാഥ സിര ഫോഡനേസേ സിരകേ
രക്തകാ വികാര ദൂര ഹോനേസേ ആ ഖേ ഖുല ജായേം ഔര നിധാന പ്രാപ്ത ഹോ, ഉസ പ്രകാര
. ] ൪൨.
ആത്മദ്രവ്യ ജ്ഞാനനയസേ വിവേകകീ പ്രധാനതാസേ സിദ്ധി സധേ ഐസാ ഹൈ; മുട്ഠീഭര ചനേ ദേകര
ചിംതാമണിരത്ന ഖരീദനേവാലേ ഘരകേ കോനേമേം ബൈഠേ ഹുഏ വ്യാപാരീകീ ഭാ തി . [ജ്ഞാനനയസേ ആത്മാകോ
വിവേകകീ പ്രധാനതാസേ സിദ്ധി ഹോതീ ഹൈ, ജൈസേ ഘരകേ കോനേമേം ബൈഠാ ഹുആ വ്യാപാരീ മുട്ഠീഭര ചനാ ദേകര
ചിംതാമണി
രത്ന ഖരീദ ലേതാ ഹൈ, ഉസ പ്രകാര . ] ൪൩.
ആത്മദ്രവ്യ വ്യവഹാരനയസേ ബംധ ഔര മോക്ഷമേം ദ്വൈതകാ അനുസരണ കരനേവാലാ ബംധക ഹൈ, (ബംധ
കരനേവാലേ) ഔര മോചക (മുക്ത കരനേവാലേ) ഐസേ അന്യ പരമാണുകേ സാഥ സംയുക്ത ഹോനേവാലേ ഔര
ഉസസേ വിയുക്ത ഹോനേവാലേ പരമാണുകീ ഭാ തി
. [വ്യവഹാരനയസേ ആത്മാ ബംധ ഔര മോക്ഷമേം (പുദ്ഗലകേ
സാഥ) ദ്വൈതകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ജൈസേ പരമാണുകേ ബംധമേം വഹ പരമാണു അന്യ പരമാണുകേ സാഥ സംയോഗകോ
പാനേരൂപ ദ്വൈതകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ഔര പരമാണുകേ മോക്ഷമേം വഹ പരമാണു അന്യ പരമാണുസേ പൃഥക് ഹോനേരൂപ
ദ്വൈതകോ പാതാ ഹൈ, ഉസ പ്രകാര
. ] ൪൪.
ആത്മദ്രവ്യ നിശ്ചയനയസേ ബംധ ഔര മോക്ഷമേം അദ്വൈതകാ അനുസരണ കരനേവാലാ ഹൈ, അകേലേ ബധ്യമാന
ഔര മുച്യമാന ഐസേ ബംധമോക്ഷോചിത്ത സ്നിഗ്ധത്വരൂക്ഷത്വഗുണരൂപ പരിണത പരമാണുകീ ഭാ തി . [നിശ്ചയനയസേ
ആത്മാ അകേലാ ഹീ ബദ്ധ ഔര മുക്ത ഹോതാ ഹൈ, ജൈസേ ബംധ ഔര മോക്ഷകേ യോഗ്യ സ്നിഗ്ധ യാ രൂക്ഷത്വഗുണരൂപ
പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ പരമാണു അകേലാ ഹീ ബദ്ധ ഔര മുക്ത ഹോതാ ഹൈ, ഉസ പ്രകാര
. ] ൪൫.
ആത്മദ്രവ്യ അശുദ്ധനയസേ, ഘട ഔര രാമപാത്രസേ വിശിഷ്ട മിട്ടീ മാത്രകീ ഭാ തി,
൧. ദ്വൈത = ദ്വിത്വ, ദ്വൈതപന, [വ്യവഹാരനയസേ ആത്മാകേ ബന്ധമേം കര്മകേ സാഥകേ സംയോഗകീ അപേക്ഷാ ആതീ ഹൈ ഇസലിയേ
ദ്വൈത ഹൈ ഔര ആത്മാകീ മുക്തിമേം കര്മകേ വിയോഗകീ അപേക്ഷാ ആതീ ഹൈ ഇസലിയേ വഹാ ഭീ ദ്വൈത ഹൈ . ]

Page 501 of 513
PDF/HTML Page 534 of 546
single page version

ഘടശരാവ -വിശിഷ്ടമൃണ്മാത്രവത്സോപാധിസ്വഭാവമ് ൪൬ . ശുദ്ധനയേന കേവലമൃണ്മാത്രവന്നിരുപാധിസ്വഭാവമ്
൪൭ . തദുക്തമ്‘‘ജാവദിയാ വയണവഹാ താവദിയാ ചേവ ഹോംതി ണയവാദാ . ജാവദിയാ ണയവാദാ
താവദിയാ ചേവ ഹോംതി പരസമയാ ..’’ ‘‘പരസമയാണം വയണം മിച്ഛം ഖലു ഹോദി സവ്വഹാ വയണാ .
ജഇണാണം പുണ വയണം സമ്മം ഖു കഹംചി വയണാദോ ..’’ ഏവമനയാ ദിശാ പ്രത്യേകമനന്ത-
ധര്മവ്യാപകാനന്തനയൈര്നിരൂപ്യമാണമുദന്വദന്തരാലമിലദ്ധവലനീലഗാംഗയാമുനോദകഭാരവദനന്തധര്മാണാം
പരസ്പരമതദ്ഭാവമാത്രേണാശക്യവിവേചനത്വാദമേചകസ്വഭാവൈകധര്മവ്യാപകൈകധര്മിത്വാദ്യഥോദിതൈകാന്താത്മാ-
രൂപേന്ദ്രിയപടുത്വനിര്വ്യാധ്യായുഷ്യവരബുദ്ധിസദ്ധര്മശ്രവണഗ്രഹണധാരണശ്രദ്ധാനസംയമവിഷയസുഖനിവര്തനക്രോധാദികഷായവ്യാ-
വര്തനാദിപരംപരാദുര്ലഭാന്യപി കഥംചിത്കാകതാലീയന്യായേനാവാപ്യ സകലവിമലകേവലജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവനിജ-
സോപാധിസ്വഭാവവാലാ ഹൈ . ൪൬.
ആത്മദ്രവ്യ ശുദ്ധനയസേ, കേവല മിട്ടീ മാത്രകീ ഭാ തി, നിരുപാധിസ്വഭാവവാലാ ഹൈ . ൪൭.
ഇസലിയേ കഹാ ഹൈ :
ജാവദിയാ വയണവഹാ താവദിയാ ചേവ ഹോംതി ണയവാദാ .
ജാവദിയാ ണയവാദാ താവദിയാ ചേവ ഹോംതി പരസമയാ ..
പരസമയാണം വയണം മിച്ഛം ഖലു ഹോദി സവ്വഹാ വയണാ .
ജഇണാണം പുണ വയണം സമ്മം ഖു കഹംചി വയണാദോ ..
[അര്ഥ :ജിതനേ വചനപംഥ ഹൈം ഉതനേ വാസ്തവമേം നയവാദ ഹൈം; ഔര ജിതനേ നയവാദ ഹൈം ഉതനേ
ഹീ പരസമയ (പര മത) ഹൈം .
പരസമയോം (മിഥ്യാമതിയോം) കാ വചന സര്വഥാ (അര്ഥാത് അപേക്ഷാ ബിനാ) കഹാ ജാനേകേ കാരണ
വാസ്തവമേം മിഥ്യാ ഹൈ; ഔര ജൈനോംകാ വചന കഥംചിത് (അര്ഥാത് അപേക്ഷാ സഹിത) കഹാ ജാതാ ഹൈ ഇസലിയേ
വാസ്തവമേം സമ്യക് ഹൈ
. ]
ഇസപ്രകാര ഇസ (ഉപരോക്ത) സൂചനാനുസാര (അര്ഥാത് ൪൭ നയോംമേം സമഝായാ ഹൈ ഉസ വിധിസേ)
ഏകഏക ധര്മമേം ഏകഏക നയ (വ്യാപേ), ഇസപ്രകാര അനന്ത ധര്മോംമേം വ്യാപക അനന്ത നയോംസേ
നിരൂപണ കിയാ ജായ തോ, സമുദ്രകേ ഭീതര മിലനേവാലേ ശ്വേതനീല ഗംഗായമുനാകേ ജലസമൂഹകീ
ഭാ തി, അനന്തധര്മോംകോ പരസ്പര അതദ്ഭാവമാത്രസേ പൃഥക് കരനേമേം അശക്യ ഹോനേസേ, ആത്മദ്രവ്യ
അമേചക സ്വഭാവവാലാ, ഏക ധര്മമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ, ഏക ധര്മീ ഹോനേസേ യഥോക്ത ഏകാന്താത്മക
(ഏകധര്മസ്വരൂപ) ഹൈ . പരന്തു യുഗപത് അനന്തധര്മോംമേം വ്യാപക ഐസേ അനന്ത നയോംമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ
൧. വചനപംഥ = വചനകേ പ്രകാര [ജിതനേ വചനകേ പ്രകാര ഹൈം ഉതനേ നയ ഹൈം . അപേക്ഷാ സഹിത നയ വേ സമ്യക് നയ
ഹൈ ഔര അപേക്ഷാ രഹിത നയ വേ മിഥ്യാനയ ഹൈം; ഇസലിയേ ജിതനേ സമ്യക് നയ ഹൈം ഉതനേ ഹീ മിഥ്യാനയ ഹൈം . ]
൨. ഗംഗാകാ പാനീ ശ്വേത ഹോതാ ഹൈ ഔര യമുനാകാ പാനീ നീല ഹോതാ ഹൈ .
൩. അമേചക = അഭേദ; വിവിധതാ രഹിത; ഏക .

Page 502 of 513
PDF/HTML Page 535 of 546
single page version

ത്മദ്രവ്യമ് . യുഗപദനന്തധര്മവ്യാപകാനന്തനയവ്യാപ്യേകശ്രുതജ്ഞാനലക്ഷണപ്രമാണേന നിരൂപ്യമാണം തു
സമസ്തതരംഗിണീപയഃപൂരസമവായാത്മകൈകമകരാകരവദനന്തധര്മാണാം വസ്തുത്വേനാശക്യവിവേചനത്വാ-
ന്മേചകസ്വഭാവാനന്തധര്മവ്യാപ്യേകധര്മിത്വാദ
് യഥോദിതാനേകാന്താത്മാത്മദ്രവ്യമ് .
സ്യാത്കാരശ്രീവാസവശ്യൈര്നയൌഘൈഃ
പശ്യന്തീത്ഥം ചേത് പ്രമാണേന ചാപി .
പശ്യന്ത്യേവ പ്രസ്ഫു ടാനന്തധര്മ-
സ്വാത്മദ്രവ്യം ശുദ്ധചിന്മാത്രമന്തഃ
..൧൯..
ഇത്യഭിഹിതമാത്മദ്രവ്യമ് ഇദാനീമേതദവാപ്തിപ്രകാരോഭിധീയതേഅസ്യ താവദാത്മനോ നിത്യ-
മേവാനാദിപൌദ്ഗലികകര്മനിമിത്തമോഹഭാവനാനുഭാവഘൂര്ണിതാത്മവൃത്തിതയാ തോയാകരസ്യേവാത്മന്യേവ ക്ഷുഭ്യതഃ
പരമാത്മതത്ത്വസമ്യക്ശ്രദ്ധാനജ്ഞാനാനുചരണരൂപാഭേദരത്നത്രയാത്മകനിര്വികല്പസമാധിസംജാതരാഗാദ്യുപാധിരഹിതപരമാനന്ദൈക-
ഏക ശ്രുതജ്ഞാനസ്വരൂപ പ്രമാണസേ നിരൂപണ കിയാ ജായ തോ, സമസ്തനദിയോംകേ ജലസമൂഹകേ
സമവായാത്മക (സമുദായസ്വരൂപ) ഏക സമുദ്രകീ ഭാ തി, അനന്ത ധര്മോംകോ വസ്തുരൂപസേ പൃഥക് കരനാ
അശക്യ ഹോനേസേ ആത്മദ്രവ്യ
മേചകസ്വഭാവവാലാ, അനന്ത ധര്മോംമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ, ഏക ധര്മീ ഹോനേസേ
യഥോക്ത അനേകാന്താത്മക (അനേക ധര്മസ്വരൂപ) ഹൈ . [ജൈസേഏക സമയ നദീകേ ജലകോ ജാനനേവാലേ
ജ്ഞാനാംശസേ ദേഖാ ജായ തോ സമുദ്ര ഏക നദീകേ ജലസ്വരൂപജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഏക സമയ ഏക
ധര്മകോ ജാനനേവാലേ ഏക നയസേ ദേഖാ ജായ തോ ആത്മാ ഏക ധര്മ സ്വരൂപ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ; പരന്തു ജൈസേ
ഏക ഹീ സാഥ സര്വ നദിയോംകേ ജലകോ ജാനനേവാലേ ജ്ഞാനസേ ദേഖാ ജായ തോ സമുദ്ര സര്വ നദിയോംകേ
ജലസ്വരൂപ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഏക ഹീ സാഥ സര്വധര്മോംകോ ജാനനേവാലേ പ്രമാണസേ ദേഖാ ജായ
തോ ആത്മാ അനേക ധര്മസ്വരൂപ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ
. ഇസപ്രകാര ഏക നയസേ ദേഖനേ പര ആത്മാ ഏകാന്താത്മക
ഹൈ ഔര പ്രമാണസേ ദേഖനേ പര അനേകാന്താത്മക ഹൈ . ]
അബ ഇസീ ആശയകോ കാവ്യ ദ്വാരാ കഹകര ‘‘ആത്മാ കൈസാ ഹൈ’’ ഇസ വിഷയ കാ കഥന
സമാപ്ത കിയാ ജാതാ ഹൈ : ]
[അര്ഥ : ] ഇസപ്രകാര സ്യാത്കാരശ്രീ (സ്യാത്കാരരൂപീ ലക്ഷ്മീ) കേ നിവാസകേ വശീഭൂത
വര്തതേ നയസമൂഹോംസേ (ജീവ) ദേഖേം തോ ഭീ ഔര പ്രമാണസേ ദേഖേം തോ ഭീ സ്പഷ്ട അനന്ത ധര്മോംവാലേ നിജ
ആത്മദ്രവ്യകോ ഭീതരമേം ശുദ്ധ ചൈതന്യമാത്ര ദേഖതേ ഹീ ഹൈം
.
ഇസപ്രകാര ആത്മദ്രവ്യ കഹാ ഗയാ . അബ ഉസകീ പ്രാപ്തികാ പ്രകാര കഹാ ജാതാ ഹൈ :
പ്രഥമ തോ, അനാദി പൌദ്ഗലിക കര്മ ജിസകാ നിമിത്ത ഹൈ ഐസീ മോഹഭാവനാകേ (മോഹകേ
അനുഭവകേ) പ്രഭാവസേ ആത്മപരിണതി സദാ ചക്കര ഖാതീ ഹൈ, ഇസലിയേ യഹ ആത്മാ സമുദ്രകീ ഭാ തി
ശാലിനീ ഛംദ ൧. മേചക = പൃഥക് പൃഥക്; വിവിധ; അനേക .

Page 503 of 513
PDF/HTML Page 536 of 546
single page version

ക്രമപ്രവൃത്താഭിരനന്താഭിര്ജ്ഞപ്തിവ്യക്തിഭിഃ പരിവര്തമാനസ്യ ജ്ഞപ്തിവ്യക്തിനിമിത്തതയാ ജ്ഞേയഭൂതാസു
ബഹിരര്ഥവ്യക്തിഷു പ്രവൃത്തമൈത്രീകസ്യ ശിഥിലിതാത്മവിവേകതയാത്യന്തബഹിര്മുഖസ്യ പുനഃ പൌദ്ഗലികകര്മ-
നിര്മാപകരാഗദ്വേഷദ്വൈതമനുവര്തമാനസ്യ ദൂരത ഏവാത്മാവാപ്തിഃ
. അഥ യദാ ത്വയമേവ പ്രചണ്ഡകര്മ-
കാണ്ഡോച്ചണ്ഡീകൃതാഖണ്ഡജ്ഞാനകാണ്ഡത്വേനാനാദിപൌദ്ഗലികക ര്മനിര്മിതസ്യ മോഹസ്യ വധ്യഘാതകവിഭാഗ-
ജ്ഞാനപൂര്വകവിഭാഗകരണാത
് കേവലാത്മഭാവാനുഭാവനിശ്ചലീകൃതവൃത്തിതയാ തോയാകര ഇവാത്മന്യേവാതി-
നിഷ്പ്രകമ്പസ്തിഷ്ഠന് യുഗപദേവ വ്യാപ്യാനന്താ ജ്ഞപ്തിവ്യക്തീരവകാശാഭാവാന്ന ജാതു വിവര്തതേ, തദാസ്യ
ജ്ഞപ്തിവ്യക്തിനിമിത്തതയാ ജ്ഞേയഭൂതാസു ബഹിരര്ഥവ്യക്തിഷു ന നാമ മൈത്രീ പ്രവര്തതേ; തതഃ
സുപ്രതിഷ്ഠിതാത്മവിവേകതയാത്യന്തമന്തര്മുഖീഭൂതഃ പൌദ്ഗലികകര്മനിര്മാപകരാഗദ്വേഷദ്വൈതാനുവൃത്തിദൂരീഭൂതോ
ദൂരത ഏവാനനുഭൂതപൂര്വമപൂര്വജ്ഞാനാനന്ദസ്വഭാവം ഭഗവന്തമാത്മാനമവാപ്നോതി
. അവാപ്നോത്വേവ
ജ്ഞാനാനന്ദാത്മാനം ജഗദപി പരമാത്മാനമിതി .
ലക്ഷണസുഖാമൃതരസാസ്വാദാനുഭവലാഭേ സത്യമാവാസ്യാ ദിവസേ ജലകല്ലോലക്ഷോഭരഹിതസമുദ്ര ഇവ രാഗദ്വേഷ-
മോഹകല്ലോലക്ഷോഭരഹിതപ്രസ്താവേ യദാ നിജശുദ്ധാത്മസ്വരൂപേ സ്ഥിരോ ഭവതി തദാ തദൈവ നിജശുദ്ധാത്മസ്വരൂപം

പ്രാപ്നോതി
..
അപനേമേം ഹീ ക്ഷുബ്ധ ഹോതാ ഹുആ ക്രമശഃ പ്രവര്തമാന അനന്ത ജ്ഞപ്തിവ്യക്തിയോംസേ പരിവര്തനകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ
ഹൈ, ഇസലിയേ ജ്ഞപ്തിവ്യക്തിയോംകേ നിമിത്തരൂപ ഹോനേസേ ജോ ജ്ഞേയഭൂത ഹൈം ഐസീ ബാഹ്യപദാര്ഥവ്യക്തിയോംകേ പ്രതി
ഉസകീ മൈത്രീ പ്രവര്തതീ ഹൈ, ഇസലിയേ ആത്മവിവേക ശിഥില ഹുആ ഹോനേസേ അത്യന്ത ബഹിര്മുഖ ഐസാ വഹ
പുനഃ പൌദ്ഗലിക കര്മകേ രചയിതാ രാഗദ്വേഷദ്വൈതരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ ഔര ഇസലിയേ ഉസകേ
ആത്മപ്രാപ്തി ദൂര ഹീ ഹൈ
. പരന്തു അബ ജബ യഹീ ആത്മാ പ്രചണ്ഡ കര്മകാണ്ഡ ദ്വാരാ അഖണ്ഡ ജ്ഞാനകാംഡകോ
പ്രചംഡ കരനേസേ അനാദിപൌദ്ഗലികകര്മരചിത മോഹകോ വധ്യഘാതകകേ വിഭാഗജ്ഞാനപൂര്വക
വിഭക്ത കരനേസേ (സ്വയം) കേവല ആത്മഭാവനാകേ [ആത്മാനുഭവകേ ] പ്രഭാവസേ പരിണതി നിശ്ചലകീ
ഹോനേസേ സമുദ്രകീ ഭാ തി അപനേമേം ഹീ അതി നിഷ്കംപ രഹതാ ഹുആ ഏക സാഥ ഹീ അനന്ത ജ്ഞപ്തിവ്യക്തിയോംമേം
വ്യാപ്ത ഹോകര അവകാശകേ അഭാവകേ കാരണ സര്വഥാ വിവര്തന [പരിവര്തന ] കോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ, തബ
ജ്ഞപ്തിവ്യക്തിയോംകേ നിമിത്തരൂപ ഹോനേസേ ജോ ജ്ഞേയഭൂത ഹൈം ഐസീ ബാഹ്യപദാര്ഥവ്യക്തിയോംകേ പ്രതി ഉസേ വാസ്തവമേം
മൈത്രീ നഹീം പ്രവര്തതീ ഔര ഇസലിയേ ആത്മവിവേക സുപ്രതിഷ്ഠിത [സുസ്ഥിത ] ഹുആ ഹോനേകേ കാരണ അത്യന്ത
അന്തര്മുഖ ഹുആ ഐസാ യഹ ആത്മാ പൌദ്ഗലിക കര്മോംകേ രചയിതാ രാഗദ്വേഷദ്വൈതരൂപ പരിണതിസേ ദൂര ഹോതാ
ഹുആ പൂര്വമേം അനുഭവ നഹീം കിയേ ഗയേ അപൂര്വ ജ്ഞാനാനന്ദസ്വഭാവീ ഭഗവാന് ആത്മാകോ ആത്യംതിക രൂപസേ
ഹീ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ
. ജഗത ഭീ ജ്ഞാനാനന്ദാത്മക പരമാത്മാകോ അവശ്യ പ്രാപ്ത കരോ .
൧. വ്യക്തിയോം = പ്രഗടതാഓം; പര്യായോം; വിശേഷോം . [ബാഹ്യപദാര്ഥവിശേഷ ജ്ഞപ്തിവിശേഷോംകേ നിമിത്ത ഹോനേസേ ജ്ഞേയഭൂത ഹൈം . ]
൨. ആത്മാ വധ്യ (ഹനന യോഗ്യ) ഹൈ ഔര മോഹ ഘാതക (ഹനനേവാലാ) ഹൈ .

Page 504 of 513
PDF/HTML Page 537 of 546
single page version

ഭവതി ചാത്ര ശ്ലോകഃ
ആനന്ദാമൃതപൂരനിര്ഭരവഹത്കൈവല്യകല്ലോലിനീ-
നിര്മഗ്നം ജഗദീക്ഷണക്ഷമമഹാസംവേദനശ്രീമുഖമ് .
സ്യാത്കാരാംക ജിനേശശാസനവശാദാസാദയന്തൂല്ലസത
സ്വം തത്ത്വം വൃതജാത്യരത്നകിരണപ്രസ്പഷ്ടമിഷ്ടം ജനാഃ ..൨൦..
വ്യാഖ്യേയം കില വിശ്വമാത്മസഹിതം വ്യാഖ്യാ തു ഗുമ്ഫോ ഗിരാം
വ്യാഖ്യാതാമൃതചന്ദ്രസൂരിരിതി മാ മോഹാജ്ജനോ വല്ഗതു .
വല്ഗത്വദ്യ വിശുദ്ധബോധകലയാ സ്യാദ്വാദവിദ്യാബലാദ
ലബ്ധ്വൈകം സകലാത്മശാശ്വതമിദം സ്വം തത്ത്വമവ്യാകുലഃ ..൨൧..
ഇതി ശ്രീജയസേനാചാര്യകൃതായാം താത്പര്യവൃത്തൌ ഏവം പൂര്വോക്തക്രമേണ ‘ഏസ സുരാസുര’ ഇത്യാദ്യേകോത്തരശത-
ഗാഥാപര്യന്തം സമ്യഗ്ജ്ഞാനാധികാരഃ, തദനന്തരം ‘തമ്ഹാ തസ്സ ണമാഇം’ ഇത്യാദി ത്രയോദശോത്തരശതഗാഥാപര്യന്തം
യഹാ ശ്ലോക ഭീ ഹൈ :
[അര്ഥ : ] ആനന്ദാമൃതകേ പൂരസേ ഭരപൂര ബഹതീ ഹുഈ കൈവല്യസരിതാമേം (മുക്തിരൂപീനദീമേം)
ജോ ഡൂബാ ഹുആ ഹൈ, ജഗതകോ ദേഖനേമേം സമര്ഥ ഐസീ മഹാസംവേദനരൂപീ ശ്രീ (മഹാജ്ഞാനരൂപീ ലക്ഷ്മീ)
ജിസമേം മുഖ്യ ഹൈ, ജോ ഉത്തമ രത്ന
കിരണകീ ഭാ തി സ്പഷ്ട ഹൈ ഔര ജോ ഇഷ്ട ഹൈ ഐസേ ഉല്ലസിത
(പ്രകാശമാന, ആനന്ദമയ) സ്വതത്ത്വകോ ജന സ്യാത്കാരലക്ഷണ ജിനേശ ശാസനകേ വശസേ പ്രാപ്ത ഹോം .
(‘സ്യാത്കാര’ ജിസകാ ചിഹ്ന ഹൈ ഐസേ ജിനേന്ദ്രഭഗവാനകേ ശാസനകാ ആശ്രയ ലേകരകേ പ്രാപ്ത കരോ .)
[അബ, ‘അമൃതചന്ദ്രസൂരി ഇസ ടീകാകേ രചയിതാ ഹൈം ’ ഐസാ മാനനാ യോഗ്യ നഹീം ഹൈ ഐസേ അര്ഥവാലേ
കാവ്യ ദ്വാരാ യഥാര്ഥ വസ്തുസ്വരൂപകോ പ്രഗട കരകേ സ്വതത്ത്വപ്രാപ്തികീ പ്രേരണാ കീ ജാതീ ഹൈ : ]
[അര്ഥ : ] (വാസ്തവമേം പുദ്ഗല ഹീ സ്വയം ശബ്ദരൂപ പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം, ആത്മാ ഉന്ഹേം
പരിണമിത നഹീം കര സകതാ, തഥാ വാസ്തവമേം സര്വ പദാര്ഥ ഹീ സ്വയം ജ്ഞേയരൂപപ്രമേയരൂപ പരിണമിത
ഹോതേ ഹൈം, ശബ്ദ ഉന്ഹേം ജ്ഞേയ ബനാസമഝാ നഹീം സകതേ ഇസലിയേ) ‘ആത്മാ സഹിത വിശ്വ വഹ വ്യാഖ്യേയ
(സമഝാനേ യോഗ്യ) ഹൈ, വാണീകാ ഗുംഥന വഹ വ്യാഖ്യാ ഹൈ ഔര അമൃതചന്ദ്രസൂരി വേ വ്യാഖ്യാതാ ഹൈം,
ഇസപ്രകാര ജന മോഹസേ മത നാചോ (
മത ഫൂ ലോ) (കിന്തു) സ്യാദ്വാദവിദ്യാബലസേ വിശുദ്ധ ജ്ഞാനകീ
കലാ ദ്വാരാ ഇസ ഏക സമസ്ത ശാശ്വത സ്വതത്ത്വകോ പ്രാപ്ത കരകേ ആജ [ജന ] അവ്യാകുലരൂപസേ നാചോ
(
പരമാനന്ദപരിണാമരൂപ പരിണത ഹോഓ . ]
[അബ കാവ്യ ദ്വാരാ ചൈതന്യകീ മഹിമാ ഗാകര, വഹീ ഏക അനുഭവ കരനേ യോഗ്യ ഹൈ ഐസീ പ്രേരണാ
കരകേ, ഇസ പരമ പവിത്ര പരമാഗമകീ പൂര്ണാഹുതി കീ ജാതീ ഹൈ : ]
ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത ഛംദ

Page 505 of 513
PDF/HTML Page 538 of 546
single page version

മാലിനീ ഛംദ.
ഇതി ഗദിതമനീചൈസ്തത്ത്വമുച്ചാവചം യത
ചിതി തദപി കിലാഭൂത്കല്പമഗ്നൌ ഹുതസ്യ .
അനുഭവതു തദുച്ചൈശ്ചിച്ചിദേവാദ്യ യസ്മാദ്
അപരമിഹ ന കിംചിത്തത്ത്വമേകം പരം ചിത
..൨൨..
സമാപ്തേയം തത്ത്വദീപികാ വൃത്തിഃ .
✾ ✾ ✾
ജ്ഞേയാധികാരാപരനാമാ സമ്യക്ത്വാധികാരഃ, തദനന്തരം ‘ഏവം പണമിയ സിദ്ധേ’ ഇത്യാദി സപ്തനവതിഗാഥാപര്യന്തം
ചാരിത്രാധികാരശ്ചേതി മഹാധികാരത്രയേണൈകാദശാധികത്രിശതഗാഥാഭിഃ
പ്രവചനസാരപ്രാഭൃതം സമാപ്തമ് ..
സമാപ്തേയം താത്പര്യവൃത്തിഃ പ്രവചനസാരസ്യ .
പ്ര. ൬൪
[അര്ഥ : ] ഇസപ്രകാര [ഇസ പരമാഗമമേം ] അമന്ദരൂപസേ [ബലപൂര്വക, ജോരശോരസേ ] ജോ
ഥോഡാബഹുത തത്ത്വ കഹാ ഗയാ ഹൈ, വഹ സബ ചൈതന്യമേം വാസ്തവമേം അഗ്നിമേം ഹോമീ ഗഈ വസ്തുകേ സമാന
[സ്വാഹാ ] ഹോ ഗയാ ഹൈ . [അഗ്നിമേം ഹോമേ ഗയേ ഘീകോ അഗ്നി ഖാ ജാതീ ഹൈ, മാനോ കുഛ ഹോമാ ഹീ ന
ഗയാ ഹോ ! ഇസീപ്രകാര അനന്ത മാഹാത്മ്യവന്ത ചൈതന്യകാ ചാഹേ ജിതനാ വര്ണന കിയാ ജായ തഥാപി മാനോ
ഉസ സമസ്ത വര്ണനകോ അനന്ത മഹിമാവാന ചൈതന്യ ഖാ ജാതാ ഹൈ; ചൈതന്യകീ അനന്ത മഹിമാകേ നികട
സാരാ വര്ണന മാനോ വര്ണന ഹീ ന ഹുആ ഹോ ഇസ പ്രകാര തുച്ഛതാകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ
. ] ഉസ ചൈതന്യകോ
ഹീ ചൈതന്യ ആജ പ്രബലതാഉഗ്രതാസേ അനുഭവ കരോ (അര്ഥാത് ഉസ ചിത്സ്വരൂപ ആത്മാകോ ഹീ ആത്മാ
ആജ അത്യന്ത അനുഭവോ ] ക്യോംകി ഇസ ലോകമേം ദൂസരാ കുഛ ഭീ [ഉത്തമ ] നഹീം ഹൈ, ചൈതന്യ ഹീ പരമ
[ഉത്തമ ] തത്ത്വ ഹൈ
.
ഇസ പ്രകാര (ശ്രീമദ്ഭഗവത്കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവപ്രണീത ശ്രീ പ്രവചനസാര ശാസ്ത്രകീ ശ്രീമദ് -
അമൃതചന്ദ്രാചാര്യദേവവിരചിത) തത്ത്വദീപികാ നാമക സംസ്കൃത ടീകാകേ ശ്രീ ഹിമ്മതലാല ജേഠാലാല
ശാഹ കൃത ഗുജരാതീ അനുവാദകാ ഹിന്ദീ രൂപാന്തര സമാപ്ത ഹുആ
.
സമാപ്ത

Page 506 of 513
PDF/HTML Page 539 of 546
single page version

സാധക ജീവകീ ദൃഷ്ടി
അധ്യാത്മമേം സദാ നിശ്ചയനയ ഹീ പ്രധാന ഹൈ, ഉസീകേ ആശ്രയസേ ധര്മ ഹോതാ ഹൈ . ശാസ്ത്രോംമേം ജഹാ
വികാരീ പര്യായോംകാ വ്യവഹാരനയസേ കഥന കിയാ ജാവേ വഹാ ഭീ നിശ്ചയനയ കോ ഹീ മുഖ്യ ഔര
വ്യവഹാരനയകോ ഗൌണ കരനേകാ ആശയ ഹൈ ഐസാ സമഝനാ ചാഹിയേ
. ക്യോംകി പുരുഷാര്ഥകേ ദ്വാരാ അപനേമേം
ശുദ്ധ പര്യായകോ പ്രഗട കരനേ അര്ഥാത് വികാരീ പര്യായകോ ടാലനേകേ ലിയേ സദാ നിശ്ചയനയ ഹീ ആദരണീയ
ഹൈ
. ഉസ സമയ ദോനോം നയോംകാ ജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ, കിന്തു ധര്മകോ പ്രഗട കരനേകേ ലിയേ ദൃഷ്ടിമേം ദോനോം നയ
കദാപി ആദരണീയ നഹീം ഹൈം . വ്യവഹാരനയകേ ആശ്രയസേ ക ഭീ ആംശിക ധര്മ ഭീ നഹീം ഹോതാ, പ്രത്യുത
ഉസകേ ആശ്രയസേ രാഗദ്വേഷകേ വികല്പ ഹീ ഉഠാ കരതേ ഹൈം .
ഛഹോം ദ്രവ്യ, ഉനകേ ഗുണ ഔര ഉനകീ പര്യായോംകേ സ്വരൂപകാ ജ്ഞാന കരാനേകേ ലിയേ കഭീ
നിശ്ചയനയകീ മുഖ്യതാ ഔര വ്യവഹാരനയകീ ഗൌണതാ രഖകര കഥന കിയാ ജാതാ ഹൈ, ഔര കഭീ
വ്യവഹാരനയകോ മുഖ്യ കരകേ ഔര നിശ്ചയനയകോ ഗൌണ രഖകര കഥന കിയാ ജാതാ ഹൈ
. സ്വയം വിചാര
കരേ ഉസമേം ഭീ കഭീ നിശ്ചയനയകീ ഔര കഭീ വ്യവഹാരനയകീ മുഖ്യതാ കീ ജാതീ ഹൈ .
അധ്യാത്മശാസ്ത്രമേം ഭീ ജീവകീ വികാരീ പര്യായ ജീവ സ്വയം കരതാ ഹൈ തോ ഹോതീ ഹൈ, ഔര വഹ ജീവകാ
അനന്യ പരിണാമ ഹൈ
ഇസപ്രകാര വ്യവഹാരനയസേ കഹാ യാ സമഝായാ ജായ, കിന്തു ഉസ പ്രത്യേക സമയമേം
ദൃഷ്ടിമേം തോ നിശ്ചയനയ ഏക ഹീ മുഖ്യ ഔര ആദരണീയ ഹൈഐസാ ജ്ഞാനിയോംകാ കഥന ഹൈ . ശുദ്ധതാ
പ്രകട കരനേകേ ലിയേ കഭീ നിശ്ചയനയ ആദരണീയ ഹോതാ ഹൈ ഔര കഭീ വ്യവഹാരനയഐസാ മാനനാ
ഭൂല ഹൈ . തീനോം കാലമേം ഏകമാത്ര നിശ്ചയനയകേ ആശ്രയസേ ഹീ ധര്മ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈഐസാ സമഝനാ
ചാഹിയേ .
സാധക ജീവ പ്രാരംഭസേ അംത തക നിശ്ചയകീ ഹീ മുഖ്യതാ രഖകര വ്യവഹാരകോ ഗൌണ ഹീ
കരതാ ജാതാ ഹൈ, ജിസസേ സാധക ദശാമേം നിശ്ചയകീ മുഖ്യതാകേ ബലസേ സാധകകേ ശുദ്ധതാകീ വൃദ്ധി
ഹീ ഹോതീ ജാതീ ഹൈ ഔര അശുദ്ധതാ ടലതീ ഹീ ജാതീ ഹൈ
. ഇസപ്രകാര നിശ്ചയകീ മുഖ്യതാകേ ബലസേ
പൂര്ണ കേവലജ്ഞാന ഹോനേ പര വഹാ മുഖ്യത്വ ഗൌണത്വ നഹീം ഹോതാ ഔര നയ ഭീ നഹീം ഹോതേ .

Page 507 of 513
PDF/HTML Page 540 of 546
single page version

“ പ്രവചനസാരകീ വര്ണാനുക്രമ ഗാഥാസൂചീ “
ഗാഥാ
പൃഷ്ഠ
അഇസയമാദസമുത്ഥം
൧൩
൨൦
അജധാചാരവിജുത്തോ
൨൭൨
൪൮൭
അട്ഠേ അജധാഗഹണം
൮൫
൧൪൫
അട്ഠേസു ജോ ണ മുജ്ഝദി
൨൪൪
൪൫൩
അത്ഥം അക്ഖണിവദിദം
൪൦
൬൮
അത്ഥി അമുത്തം മുത്തം
൫൩
൯൦
അത്ഥിത്തണിച്ഛിദസ്സ
൧൫൨
൨൯൭
അത്ഥി ത്തി യ ണത്ഥി ത്തി
൧൧൫
൨൨൫
അത്ഥോ ഖലു ദവ്വമഓ
൯൩
൧൬൨
അധിഗഗുണാ സാമണ്ണേ
൨൬൭
൪൭൯
അധിവാസേ വ വിവാസേ
൨൧൩
൩൯൨
അപദേസം സപദേസം
൪൧
൬൯
അപദേസോ പരമാണൂ
൧൬൩
൩൧൨
അപയത്താ വാ ചരിയാ
൨൧൬
൩൯൬
അപരിച്ചത്തസഹാവേണുപ്പാദ
൯൫
൧൭൦
അപ്പഡികു ട്ഠം ഉവധിം
൨൨൩
൪൦൮
അപ്പഡികുട്ഠം പിംഡം
“൩൪
൪൨൪
അപ്പാ ഉവഓഗപ്പാ
൧൫൫
൩൦൨
അപ്പാ പരിണാമപ്പാ
൧൨൫
൨൪൫
അബ്ഭുട്ഠാണം ഗഹണം
൨൬൨
൪൭൪
അബ്ഭുട്ഠേയാ സമണാ
൨൬൩
൪൭൫
അയദാചാരോ സമണോ
൨൧൮
൪൦൦
അരസമരൂവമഗംധം
൧൭൨
൩൨൪
അരഹംതാദിസു ഭത്തീ
൨൪൬
൪൫൬
അവവദദി സാസണത്ഥം
൨൬൫
൪൭൭
അവിദിദപരമത്ഥേസു
൨൫൭
൪൬൯
അസുഭോവഓഗരഹിദാ
൨൬൦
൪൭൨
അസുഹോദഏണ ആദാ
൧൨
൧൮
അസുഹോവഓഗരഹിദോ
൧൫൯
൩൦൭
ഗാഥാ
പൃഷ്ഠ
ആഗമചക്ഖൂ സാഹൂ
൨൩൪
൪൩൫
ആഗമപുവ്വാ ദിട്ഠീ
൨൩൬
൪൩൮
ആഗമഹീണോ സമണോ
൨൩൩
൪൩൩
ആഗാസമണുണിവിട്ഠം
൧൪൦
൨൭൭
ആഗാസസ്സവഗാഹോ
൧൩൩
൨൬൩
ആദാ കമ്മമലിമസോ ധരേദി
൧൫൦
൨൯൪
ആദാ കമ്മമലിമസോ
൧൨൧
൨൩൮
ആദാ ണാണപമാണം
൨൩
൪൦
ആദായ തം പി ലിംഗം
൨൦൭
൩൮൪
ആപിച്ഛ ബംധുവഗ്ഗം
൨൦൨
൩൭൫
ആഹാരേ വ വിഹാരേ
൨൩൧
൪൨൬
ഇംദിയപാണോ യ തധാ
൧൪൬
൨൯൦
ഇഹലോഗണിരാവേക്ഖോ
൨൨൬
൪൧൬
ഇഹ വിവിഹലക്ഖണാണം
൯൭
൧൭൯
ഉച്ചാലിയമ്ഹി പാഏ
“൧൫
൩൯൯
ഉദയഗദാ കമ്മംസാ
൪൩
൭൨
ഉപജ്ജദി ജദി ണാണം
൫൦
൮൫
ഉപ്പാദട്ഠിദിഭംഗാ
൧൨൯
൨൫൫
ഉപ്പാദട്ഠിദിഭംഗാ വിജ്ജംതേ
൧൦൧
൧൯൩
ഉപ്പാദോ പദ്ധംസോ
൧൪൨
൨൮൧
ഉപ്പാദോ യ വിണാസോ
൧൮
൩൦
ഉവഓഗമഓ ജീവോ
൧൭൫
൩൩൨
ഉവഓഗവിസുദ്ധോ ജോ
൧൫
൨൩
ഉവഓഗോ ജദി ഹി
൧൫൬
൩൦൩
ഉവകുണദി ജോ വി
൨൪൯
൪൫൯
ഉവയരണം ജിണമഗ്ഗേ
൨൨൫
൪൧൧
ഉവരദപാവോ പുരിസോ
൨൫൯
൪൭൧