Page 468 of 513
PDF/HTML Page 501 of 546
single page version

ഛദുമത്ഥവിഹിദവത്ഥുസു വദണിയമജ്ഝയണഝാണദാണരദോ .

ശുഭോപയോഗസ്യ സര്വജ്ഞവ്യവസ്ഥാപിതവസ്തുഷു പ്രണിഹിതസ്യ പുണ്യോപചയപൂര്വകോപുനര്ഭാവോപലമ്ഭഃ കില ഫലം; തത്തു കാരണവൈപരീത്യാദ്വിപര്യയ ഏവ . തത്ര ഛദ്മസ്ഥവ്യവസ്ഥാപിതവസ്തൂനി കാരണവൈപരീത്യം; തേഷു വ്രതനിയമാധ്യയനധ്യാനദാനരതത്വപ്രണിഹിതസ്യ ശുഭോപയോഗസ്യാപുനര്ഭാവശൂന്യകേവലപുണ്യാപസദ- പ്രാപ്തിഃ ഫലവൈപരീത്യം; തത്സുദേവമനുജത്വമ് ..൨൫൬.. ദ്രഷ്ടാന്തമാഹ — ണാണാഭൂമിഗദാണിഹ ബീജാണിവ സസ്സകാലമ്ഹി നാനാഭൂമിഗതാനീഹ ബീജാനി ഇവ സസ്യകാലേ ധാന്യ- നിഷ്പത്തികാല ഇതി . അയമത്രാര്ഥഃ — യഥാ ജഘന്യമധ്യമോത്കൃഷ്ടഭൂമിവിശേഷേണ താന്യേവ ബീജാനി ഭിന്നഭിന്ന- ഫലം പ്രയച്ഛന്തി, തഥാ സ ഏവ ബീജസ്ഥാനീയശുഭോപയോഗോ ഭൂമിസ്ഥാനീയപാത്രഭൂതവസ്തുവിശേഷേണ ഭിന്നഭിന്ന- ഫലം ദദാതി . തേന കിം സിദ്ധമ് . യദാ പൂര്വസൂത്രകഥിതന്യായേന സമ്യക്ത്വപൂര്വകഃ ശുഭോപയോഗോ ഭവതി തദാ മുഖ്യവൃത്ത്യാ പുണ്യബന്ധോ ഭവതി, പരംപരയാ നിര്വാണം ച . നോ ചേത്പുണ്യബന്ധമാത്രമേവ ..൨൫൫.. അഥ കാരണ- വൈപരീത്യാഫലമപി വിപരീതം ഭവതീതി തമേവാര്ഥം ദ്രഢയതി — ണ ലഹദി ന ലഭതേ . സ കഃ കര്താ . വദ- അബ കാരണകീ വിപരീതതാ ഔര ഫലകീ വിപരീതതാ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ഛദ്മസ്ഥവിഹിതവസ്തുഷു ] ജോ ജീവ ഛദ്മസ്ഥവിഹിത വസ്തുഓംമേം (ഛദ്മസ്ഥ- അജ്ഞാനീകേ ദ്വാരാ കഥിത ദേവ – ഗുരു – ധര്മാദിമേം) [വ്രതനിയമാധ്യയനധ്യാനദാനരതഃ ] വ്രത – നിയമ – അധ്യയന – ധ്യാന – ദാനമേം രത ഹോതാ ഹൈ വഹ ജീവ [അപുനര്ഭാവം ] മോക്ഷകോ [ന ലഭതേ ] പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ, (കിന്തു) [സാതാത്മകം ഭാവം ] സാതാത്മക ഭാവകോ [ലഭതേ ] പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..൨൫൬..

ടീകാ : — ൧സര്വജ്ഞസ്ഥാപിത വസ്തുഓംമേം യുക്ത ശുഭോപയോഗകാ ഫല പുണ്യസംചയപൂര്വക മോക്ഷകീ പ്രാപ്തി ഹൈ . വഹ ഫല, കാരണകീ വിപരീതതാ ഹോനേസേ വിപരീത ഹീ ഹോതാ ഹൈ . വഹാ , ഛദ്മസ്ഥസ്ഥാപിത വസ്തുയേം വേ കാരണവിപരീതതാ ഹൈ; ഉനമേം വ്രത – നിയമ – അധ്യയന – ധ്യാന – ദാനരതരൂപസേ യുക്ത ശുഭോപയോഗകാ ഫല ജോ മോക്ഷശൂന്യ കേവല ൨പുണ്യാപസദകീ പ്രാപ്തി ഹൈ വഹ ഫലകീ വിപരീതതാ ഹൈ; വഹ ഫല സുദേവ – മനുഷ്യത്വ ഹൈ ..൨൫൬..

൧. സര്വജ്ഞസ്ഥാപിത = സര്വജ്ഞ കഥിത . ൨. പുണ്യാപസദ = പുണ്യ അപസദ; അധമപുണ്യ; ഹതപുണ്യ .

Page 469 of 513
PDF/HTML Page 502 of 546
single page version

അവിദിദപരമത്ഥേസു യ വിസയകസായാധിഗേസു പുരിസേസു .

യാനി ഹി ഛദ്മസ്ഥവ്യവസ്ഥാപിതവസ്തൂനി കാരണവൈപരീത്യം; തേ ഖലു ശുദ്ധാത്മപരിജ്ഞാനശൂന്യ- തയാനവാപ്തശുദ്ധാത്മവൃത്തിതയാ ചാവിദിതപരമാര്ഥാ വിഷയകഷായാധികാഃ പുരുഷാഃ . തേഷു ശുഭോപയോഗാ- ത്മകാനാം ജുഷ്ടോപകൃതദത്താനാം യാ കേവലപുണ്യാപസദപ്രാപ്തിഃ ഫലവൈപരീത്യം; തത്കുദേവമനുജത്വമ് ..൨൫൭.. ണിയമജ്ഝയണഝാണദാണരദോ വ്രതനിയമാധ്യയനധ്യാനദാനരതഃ . കേഷു വിഷയേ യാനി വ്രതാദീനി . ഛദുമത്ഥവിഹിദവത്ഥുസു ഛദ്മസ്ഥവിഹിതവസ്തുഷു അല്പജ്ഞാനിപുരുഷവ്യവസ്ഥാപിതപാത്രഭൂതവസ്തുഷു . ഇത്ഥംഭൂതഃ പുരുഷഃ കം ന ലഭതേ . അപുണബ്ഭാവം അപുനര്ഭവശബ്ദവാച്യം മോക്ഷമ് . തര്ഹി കിം ലഭതേ . ഭാവം സാദപ്പഗം ലഹദി ഭാവം സാതാത്മകം ലഭതേ . ഭാവശബ്ദേന സുദേവമനുഷ്യത്വപര്യായോ ഗ്രാഹ്യഃ . സ ച കഥംഭൂതഃ . സാതാത്മകഃ സദ്വേദ്യോദയരൂപ ഇതി . തഥാഹി – യേ കേചന നിശ്ചയവ്യവഹാരമോക്ഷമാര്ഗം ന ജാനന്തി, പുണ്യമേവ മുക്തികാരണം ഭണന്തി, തേ ഛദ്മസ്ഥശബ്ദേന ഗൃഹ്യന്തേ, ന ച ഗണധരദേവാദയഃ . തൈഃ ഛദ്മസ്ഥൈരജ്ഞാനിഭിഃ ശുദ്ധാത്മോപദേശശൂന്യൈര്യേ ദീക്ഷിതാസ്താനി ഛദ്മസ്ഥവിഹിതവസ്തൂനി ഭണ്യന്തേ . തത്പാത്രസംസര്ഗേണ യദ്വ്രതനിയമാധ്യയനദാനാദികം കരോതി തദപി ശുദ്ധാത്മഭാവനാനുകൂലം ന ഭവതി, തതഃ കാരണാന്മോക്ഷം ന ലഭതേ . സുദേവമനുഷ്യത്വം ലഭത ഇത്യര്ഥഃ ..൨൫൬.. അഥ സമ്യക്ത്വവ്രതരഹിതപാത്രേഷു ഭക്താനാം കുദേവമനുജത്വം ഭവതീതി പ്രതിപാദയതി — ഫലദി ഫലതി . കേഷു . കുദേവേസു മണുവേസു കുത്സിതദേവേഷു

അബ (ഇസ ഗാഥാമേം ഭീ) കാരണവിപരീതതാ ഔര ഫലവിപരീതതാ ഹീ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [അവിദിതപരമാര്ഥേഷു ] ജിന്ഹോംനേ പരമാര്ഥകോ നഹീം ജാനാ ഹൈ, [ച ] ഔര [വിഷയകഷായാധികേഷു ] ജോ വിഷയ – കഷായമേം അധിക ഹൈം, [പുരുഷേഷു ] ഐസേ പുരുഷോംകേ പ്രതി [ജുഷ്ടം കൃതം വാ ദത്തം ] സേവാ, ഉപകാര യാ ദാന [കുദേവേഷു മനുജേഷു ] കുദേവരൂപമേം ഔര കുമനുഷ്യരൂപമേം [ഫലതി ] ഫലതാ ഹൈ ..൨൫൭..

ടീകാ : — ജോ ഛദ്മസ്ഥസ്ഥാപിത വസ്തുയേം ഹൈം വേ കാരണവിപരീതതാ ഹൈം; വേ (വിപരീത കാരണ) വാസ്തവമേം (൧) ശുദ്ധാത്മജ്ഞാനസേ ശൂന്യതാകേ കാരണ, ‘പരമാര്ഥകേ അജാന’ ഔര (൨) ശുദ്ധാത്മപരിണതികോ പ്രാപ്ത ന കരനേസേ ‘വിഷയകഷായമേം അധിക’ ഐസേ പുരുഷ ഹൈം . ഉനകേ പ്രതി ശുഭോപയോഗാത്മക ജീവോംകോ — സേവാ, ഉപകാര യാ ദാന കരനേവാലേ ജീവോംകോ — ജോ കേവല

Page 470 of 513
PDF/HTML Page 503 of 546
single page version

അഥ കാരണവൈപരീത്യാത് ഫലമവിപരീതം ന സിധ്യതീതി ശ്രദ്ധാപയതി — ജദി തേ വിസയകസായാ പാവ ത്തി പരൂവിദാ വ സത്ഥേസു .

വിഷയകഷായാസ്താവത്പാപമേവ; തദ്വന്തഃ പുരുഷാ അപി പാപമേവ; തദനുരക്താ അപി പാപാനുരക്തത്വാത് പാപമേവ ഭവന്തി . തതോ വിഷയകഷായവന്തഃ സ്വാനുരക്താനാം പുണ്യായാപി ന കല്പ്യന്തേ, കഥം പുനഃ സംസാരനിസ്താരണായ . തതോ ന തേഭ്യഃ ഫലമവിപരീതം സിധ്യേത് ..൨൫൮.. മനുജേഷു . കിം കര്തൃ . ജുട്ഠം ജുഷ്ടം സേവാ കൃതാ, കദം വ കൃതം വാ കിമപി വൈയാവൃത്ത്യാദികമ്, ദത്തം ദത്തം കിമപ്യാഹാരാദികമ് . കേഷു . പുരിസേസു പുരുഷേഷു പാത്രേഷു . കിംവിശിഷ്ടേഷു . അവിദിദപരമത്ഥേസു യ അവിദിതപരമാര്ഥേഷു ച, പരമാത്മതത്ത്വശ്രദ്ധാനജ്ഞാനശൂന്യേഷു . പുനരപി കിംരൂപേഷു . വിസയകസായാധിഗേസു വിഷയകഷായാധികേഷു, വിഷയ- കഷായാധീനത്വേന നിര്വിഷയശുദ്ധാത്മസ്വരൂപഭാവനാരഹിതേഷു ഇത്യര്ഥഃ ..൨൫൭.. അഥ തമേവാര്ഥം പ്രകാരാന്തരേണ ദ്രഢയതി — ജദി തേ വിസയകസായാ പാവ ത്തി പരൂവിദാ വ സത്ഥേസു യദി ചേത് തേ വിഷയകഷായാഃ പാപമിതി പ്രരൂപിതാഃ പുണ്യാപസദകീ പ്രാപ്തി വഹ ഫലവിപരീതതാ ഹൈ; വഹ (ഫല) കുദേവമനുഷ്യത്വ ഹൈ ..൨൫൭..

അന്വയാര്ഥ : — [യദി വാ ] ജബകി ‘[തേ വിഷയകഷായാഃ ] വേ വിഷയകഷായ [പാപമ് ] പാപ ഹൈം’ [ഇതി ] ഇസപ്രകാര [ശാസ്ത്രേഷു ] ശാസ്ത്രോംമേം [പ്രരൂപിതാഃ ] പ്രരൂപിത കിയാ ഗയാ ഹൈ, തോ [തത്പ്രതിബദ്ധാഃ ] ഉനമേം പ്രതിബദ്ധ (വിഷയ – കഷായോംമേം ലീന) [തേ പുരുഷാഃ ] വേ പുരുഷ [നിസ്താരകാഃ ] നിസ്താരക (പാര ലഗാനേവാലേ) [കഥം ഭവന്തി ] കൈസേ ഹോ സകതേ ഹൈം ?..൨൫൮..

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ വിഷയകഷായ പാപ ഹീ ഹൈം; വിഷയകഷായവാന് പുരുഷ ഭീ പാപ ഹീ ഹൈം; വിഷയകഷായവാന് പുരുഷോംകേ പ്രതി അനുരക്ത ജീവ ഭീ പാപമേം അനുരക്ത ഹോനേസേ പാപ ഹീ ഹൈം . ഇസലിയേ വിഷയകഷായവാന് പുരുഷ സ്വാനുരക്ത (അപനേ പ്രതി അനുരാഗവാലേ) പുരുഷോംകോ പുണ്യകാ കാരണ ഭീ നഹീം ഹോതേ, തബ ഫി ര വേ സംസാരസേ നിസ്താരകേ കാരണ തോ കൈസേ ഹോ സകതേ ഹൈം ? (നഹീം ഹോ സകതേ); ഇസലിയേ ഉനസേ അവിപരീത ഫല സിദ്ധ നഹീം ഹോതാ (അര്ഥാത് വിഷയകഷായവാന് പുരുഷരൂപ വിപരീത കാരണകാ ഫല അവിപരീത നഹീം ഹോതാ) ..൨൫൮..

Page 471 of 513
PDF/HTML Page 504 of 546
single page version

ഉപരതപാപത്വേന, സര്വധര്മിമധ്യസ്ഥത്വേന, ഗുണഗ്രാമോപസേവിത്വേന ച സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്ര- യൌഗപദ്യപരിണതിനിര്വൃത്തൈകാഗ്ാ്രയാത്മകസുമാര്ഗഭാഗീ, സ ശ്രമണഃ സ്വയം പരസ്യ മോക്ഷപുണ്യായതനത്വാദ- വിപരീതഫലകാരണം കാരണമവിപരീതം പ്രത്യേയമ് ..൨൫൯.. ശാസ്ത്രേഷു, കിഹ തേ തപ്പഡിബദ്ധാ പുരിസാ ണിത്ഥാരഗാ ഹോംതി കഥം തേ തത്പ്രതിബദ്ധാ വിഷയകഷായപ്രതിബദ്ധാഃ പുരുഷാ നിസ്താരകാഃ സംസാരോത്താരകാ ദാതൄണാമ്, ന കഥമപീതി . ഏതദുക്തം ഭവതി — വിഷയകഷായാസ്താവത്പാപ- സ്വരൂപാസ്തദ്വന്തഃ പുരുഷാ അപി പാപാ ഏവ, തേ ച സ്വകീയഭക്താനാം ദാതൄണാം പുണ്യവിനാശകാ ഏവേതി ..൨൫൮.. അഥ പാത്രഭൂതതപോധനലക്ഷണം കഥയതി — ഉപരതപാപത്വേന, സര്വധാര്മികസമദര്ശിത്വേന, ഗുണഗ്രാമസേവകത്വേന ച സ്വസ്യ മോക്ഷകാരണത്വാത്പരേഷാം പുണ്യകാരണത്വാച്ചേത്ഥംഭൂതഗുണയുക്തഃ പുരുഷഃ സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രൈകാഗ്രയലക്ഷണ- നിശ്ചയമോക്ഷമാര്ഗസ്യ ഭാജനം ഭവതീതി ..൨൫൯.. അഥ തേഷാമേവ പാത്രഭൂതതപോധനാനാം പ്രകാരാന്തരേണ ലക്ഷണമുപലക്ഷയതി — ശുദ്ധോപയോഗശുഭോപയോഗപരിണതപുരുഷാഃ പാത്രം ഭവന്തീതി . തദ്യഥാ — നിര്വികല്പ- സമാധിബലേന ശുഭാശുഭോപയോഗദ്വയരഹിതകാലേ കദാചിദ്വീതരാഗചാരിത്രലക്ഷണശുദ്ധോപയോഗയുക്താഃ, കദാചിത്പുന- ര്മോഹദ്വേഷാശുഭരാഗരഹിതകാലേ സരാഗചാരിത്രലക്ഷണശുഭോപയോഗയുക്താഃ സന്തോ ഭവ്യലോകം നിസ്താരയന്തി, തേഷു ച

അബ അവിപരീത ഫലകാ കാരണ, ഐസാ ജോ ‘അവിപരീത കാരണ’ യഹ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ഉപരതപാപഃ] ജിസകേ പാപ രുക ഗയാ ഹൈ, [സര്വേഷു ധാര്മികേഷു സമഭാവഃ ] ജോ സഭീ ധാര്മികോംകേ പ്രതി സമഭാവവാന് ഹൈ ഔര [ഗുണസമിതിതോപസേവീ ] ജോ ഗുണസമുദായകാ സേവന കരനേവാലാ ഹൈ, [സഃ പുരുഷഃ ] വഹ പുരുഷ [സുമാര്ഗസ്യ ] സുമാര്ഗകാ [ഭാഗീ ഭവതി ] ഭാഗീ ഹോതാ ഹൈ . (അര്ഥാത് സുമാര്ഗവാന് ഹൈ) ..൨൫൯..

ടീകാ : — പാപകേ രുക ജാനേസേ സര്വധര്മിയോംകേ പ്രതി സ്വയം മധ്യസ്ഥ ഹോനേസേ ഔര ഗുണസമൂഹകാ സേവന കരനേസേ ജോ ശ്രമണ സമ്യഗ്ദര്ശന – ജ്ഞാന – ചാരിത്രകേ യുഗപത്പനേരൂപ പരിണതിസേ രചിത ഏകാഗ്രതാസ്വരൂപ സുമാര്ഗകാ ഭാഗീ (സുമാര്ഗശാലീ – സുമാര്ഗകാ ഭാജന) ഹൈ വഹ നിജകോ ഔര പരകോ മോക്ഷകാ ഔര പുണ്യകാ ആയതന (സ്ഥാന) ഹൈ ഇസലിയേ വഹ (ശ്രമണ) അവിപരീത ഫലകാ കാരണ ഐസാ ‘അവിപരീത കാരണ’ ഹൈ, ഐസീ പ്രതീതി കരനീ ചാഹിയേ ..൨൫൯..

Page 472 of 513
PDF/HTML Page 505 of 546
single page version

യഥോക്തലക്ഷണാ ഏവ ശ്രമണാ മോഹദ്വേഷാപ്രശസ്തരാഗോച്ഛേദാദശുഭോപയോഗവിയുക്താഃ സന്തഃ, സകലകഷായോദയവിച്ഛേദാത് കദാചിത് ശുദ്ധോപയുക്താഃ പ്രശസ്തരാഗവിപാകാത്കദാചിച്ഛുഭോപയുക്താഃ, സ്വയം മോക്ഷായതനത്വേന ലോകം നിസ്താരയന്തി; തദ്ഭക്തിഭാവപ്രവൃത്തപ്രശസ്തഭാവാ ഭവന്തി പരേ ച പുണ്യഭാജഃ ..൨൬൦.. ഭക്തോ ഭവ്യവരപുണ്ഡരീകഃ പ്രശസ്തഫലഭൂതം സ്വര്ഗം ലഭതേ, പരംപരയാ മോക്ഷം ചേതി ഭാവാര്ഥഃ ..൨൬൦.. ഏവം പാത്രാപാത്രപരീക്ഷാകഥനമുഖ്യതയാ ഗാഥാഷടകേന തൃതീയസ്ഥലം ഗതമ് . ഇത ഊര്ധ്വം ആചാരകഥിതക്രമേണ പൂര്വം കഥിതമപി പുനരപി ദൃഢീകരണാര്ഥം വിശേഷേണ തപോധനസമാചാരം കഥയതി . അഥാഭ്യാഗതതപോധനസ്യ ദിനത്രയപര്യന്തം സാമാന്യപ്രതിപത്തിം, തദനന്തരം വിശേഷപ്രതിപത്തിം ദര്ശയതി — വട്ടദു വര്തതാമ് . സ കഃ . അത്രത്യ

അബ, അവിപരീത ഫലകാ കാരണ, ഐസാ ജോ ‘അവിപരീത കാരണ’ ഹൈ ഉസേ വിശേഷ സമഝാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [അശുഭോപയോഗരഹിതാഃ ] ജോ അശുഭോപയോഗരഹിത വര്തതേ ഹുഏ [ശുദ്ധോപയുക്താഃ ] ശുദ്ധോപയുക്ത [വാ ] അഥവാ [ശുഭോപയുക്താഃ ] ശുഭോപയുക്ത ഹോതേ ഹൈം, വേ (ശ്രമണ) [ലോകം നിസ്താരയന്തി ] ലോഗോംകോ താര ദേതേ ഹൈം; (ഔര) [തേഷു ഭക്തഃ ] ഉനകേ പ്രതി ഭക്തിവാന ജീവ [പ്രശസ്തം ] പ്രശസ്ത (-പുണ്യ) കോ [ലഭതേ ] പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ ..൨൬൦..

ടീകാ : — യഥോക്ത ലക്ഷണവാലേ ശ്രമണ ഹീ — ജോ കി മോഹ, ദ്വേഷ ഔര അപ്രശസ്ത രാഗകേ ഉച്ഛേദസേ അശുഭോപയോഗരഹിത വര്തതേ ഹുഏ, സമസ്ത കഷായോദയകേ വിച്ഛേദസേ കദാചിത് ശുദ്ധോപയുക്ത (ശുദ്ധോപയോഗമേം യുക്ത) ഔര പ്രശസ്ത രാഗകേ വിപാകകേ കദാചിത് ശുഭോപയുക്ത ഹോതേ ഹൈം വേ — സ്വയം മോക്ഷായതന (മോക്ഷകേ സ്ഥാന) ഹോനേസേ ലോകകോ താര ദേതേ ഹൈം; ഔര ഉനകേ പ്രതി ഭക്തിഭാവസേ ജിനകേ പ്രശസ്ത ഭാവ പ്രവര്തതാ ഹൈ ഐസേ പര ജീവ പുണ്യകേ ഭാഗീ (പുണ്യശാലീ) ഹോതേ ഹൈം ..൨൬൦..

Page 473 of 513
PDF/HTML Page 506 of 546
single page version

അഥാവിപരീതഫലകാരണാവിപരീതകാരണസമുപാസനപ്രവൃത്തിം സാമാന്യവിശേഷതോ വിധേയതയാ സൂത്രദ്വൈതേനോപദര്ശയതി —

ശ്രമണാനാമാത്മവിശുദ്ധിഹേതൌ പ്രകൃതേ വസ്തുനി തദനുകൂലക്രിയാപ്രവൃത്ത്യാ ഗുണാതിശയാധാനമ- പ്രതിഷിദ്ധമ് ..൨൬൧.. ആചാര്യഃ . കിം കൃത്വാ . ദിട്ഠാ ദൃഷ്ടവാ . കിമ് . വത്ഥും തപോധനഭൂതം പാത്രം വസ്തു . കിംവിശിഷ്ടമ് . പഗദം പ്രകൃതം അഭ്യന്തരനിരുപരാഗശുദ്ധാത്മഭാവനാജ്ഞാപകബഹിരങ്ഗനിര്ഗ്രന്ഥനിര്വികാരരൂപമ് . കാഭിഃ കൃത്വാ വര്തതാമ് . അബ്ഭുട്ഠാണപ്പധാണകിരിയാഹിം അഭ്യാഗതയോഗ്യാചാരവിഹിതാഭിരഭ്യുത്ഥാനാദിക്രിയാഭിഃ . തദോ ഗുണാദോ തതോ ദിന-

അബ, അവിപരീത ഫലകാ കാരണ ഐസാ ജോ ‘അവിപരീത കാരണ’ ഉസകീ ഉപാസനാരൂപ പ്രവൃത്തി സാമാന്യ ഔര വിശേഷരൂപസേ കരനേ യോഗ്യ ഹൈ ഐസാ ദോ സൂത്രോം ദ്വാരാ ബതലാതേ ഹൈം —

അന്വയാര്ഥ : — [പ്രകൃതം വസ്തു ] ൧പ്രകൃത വസ്തുകോ [ദൃഷ്ട്വാ ] ദേഖകര (പ്രഥമ തോ) [അഭ്യുത്ഥാനപ്രധാനക്രിയാഭിഃ ] ൨അഭ്യുത്ഥാന ആദി ക്രിയാഓംസേ [വര്തതാമ് ] (ശ്രമണ) വര്തോ; [തതഃ ] ഫി ര [ഗുണാത് ] ഗുണാനുസാര [വിശേഷിതവ്യഃ ] ഭേദ കരനാ, — [ഇതി ഉപദേശഃ ] ഐസാ ഉപദേശ ഹൈ ..൨൬൦..

ടീകാ : — ശ്രമണോംകേ ആത്മവിശുദ്ധികീ ഹേതുഭൂത പ്രകൃത വസ്തു (-ശ്രമണ) കേ പ്രതി ഉസകേ യോഗ്യ (ശ്രമണ യോഗ്യ) ക്രിയാരൂപ പ്രവൃത്തിസേ ഗുണാതിശയതാകാ ആരോപണ കരനേകാ നിഷേധ നഹീം ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — യദി കോഈ ശ്രമണ അന്യ ശ്രമണകോ ദേഖേ തോ പ്രഥമ ഹീ, മാനോ വേ അന്യ ശ്രമണ ഗുണാതിശയവാന് ഹോം ഇസപ്രകാര ഉനകേ പ്രതി (അഭ്യുത്ഥാനാദി) വ്യവഹാര കരനാ ചാഹിയേ . ഫി ര ഉനകാ പരിചയ ഹോനേകേ ബാദ ഉനകേ ഗുണാനുസാര ബര്താവ കരനാ ചാഹിയേ ..൨൬൧..

൧. പ്രകൃത വസ്തു = അവികൃത വസ്തു; അവിപരീത പാത്ര (അഭ്യംതര – നിരുപരാഗ – ശുദ്ധ ആത്മാകീ ഭാവനാകോ ബതാനേവാലാ ജോ ബഹിരംഗ – നിര്ഗ്രംഥ – നിര്വികാരരൂപ ഹൈ ഉസ രൂപവാലേ ശ്രമണകോ യഹാ ‘പ്രകൃത – വസ്തു’ കഹാ ഹൈ .)

൨. അഭ്യുത്ഥാന = സമ്മാനാര്ഥ ഖഡേ ഹോ ജാനാ ഔര സമ്മുഖ ജാനാ .

Page 474 of 513
PDF/HTML Page 507 of 546
single page version

ശ്രമണാനാം സ്വതോധികഗുണാനാമഭ്യുത്ഥാനഗ്രഹണോപാസനപോഷണസത്കാരാംജലികരണപ്രണാമ- പ്രവൃത്തയോ ന പ്രതിഷിദ്ധാഃ ..൨൬൨.. ത്രയാനന്തരം ഗുണാദ്ഗുണവിശേഷാത് വിസേസിദവ്വോ തേന ആചാര്യേണ സ തപോധനോ രത്നത്രയഭാവനാവൃദ്ധികാരണ- ക്രിയാഭിര്വിശേഷിതവ്യഃ ത്തി ഉവദേസോ ഇത്യുപദേശഃ സര്വജ്ഞഗണധരദേവാദീനാമിതി ..൨൬൧.. അഥ തമേവ വിശേഷം കഥയതി . ഭണിദം ഭണിതം കഥിതം ഇഹ അസ്മിന്ഗ്രന്ഥേ . കേഷാം സംബന്ധീ . ഗുണാധിഗാണം ഹി ഗുണാധികതപോധനാനാം ഹി സ്ഫു ടമ് . കിം ഭണിതമ് . അബ്ഭുട്ഠാണം ഗഹണം ഉവാസണം പോസണം ച സക്കാരം അംജലികരണം പണമം അഭ്യുത്ഥാന- ഗ്രഹണോപാസനപോഷണസത്കാരാഞ്ജലികരണപ്രണാമാദികമ് . അഭിമുഖഗമനമഭ്യുത്ഥാനമ്, ഗ്രഹണം സ്വീകാരഃ, ഉപാസനം ശുദ്ധാത്മഭാവനാസഹകാരികാരണനിമിത്തം സേവാ, തദര്ഥമേവാശനശയനാദിചിന്താ പോഷണമ്, ഭേദാഭേദ- രത്നത്രയഗുണപ്രകാശനം സത്കാരഃ, ബദ്ധാഞ്ജലിനമസ്കാരോഞ്ജലികരണമ്, നമോസ്ത്വിതിവചനവ്യാപാരഃ പ്രണാമ ഇതി ..൨൬൨.. അഥാഭ്യാഗതാനാം തദേവാഭ്യുത്ഥാനാദികം പ്രകാരാന്തരേണ നിര്ദിശതി — അബ്ഭുട്ഠേയാ യദ്യപി ചാരിത്രഗുണേനാധികാ ന ഭവന്തി, തപസാ വാ, തഥാപി സമ്യഗ്ജ്ഞാനഗുണേന ജ്യേഷ്ഠത്വാച്ഛ്രുതവിനയാര്ഥമഭ്യുത്ഥേയാഃ അഭ്യുത്ഥാനയോഗ്യാ ഭവന്തി . കേ തേ . സമണാ ശ്രമണാ നിര്ഗ്രന്ഥാചാര്യാഃ . കിംവിശിഷ്ടാഃ . സുത്തത്ഥവിസാരദാ വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവപരമാത്മതത്ത്വപ്രഭൃത്യനേകാന്താത്മകപദാര്ഥേഷു വീതരാഗസര്വജ്ഞപ്രണീതമാര്ഗേണ പ്രമാണനയ- നിക്ഷേപൈര്വിചാരചതുരചേതസഃ സൂത്രാര്ഥവിശാരദാഃ . ന കേവലമഭ്യുത്ഥേയാഃ, ഉവാസേയാ പരമചിജ്ജോതിഃപരമാത്മ-

(ഇസപ്രകാര പഹലാ സൂത്ര കഹകര അബ ഇസീ വിഷയകാ ദൂസരാ സൂത്ര കഹതേ ഹൈം : — )

അന്വയാര്ഥ : — [ഗുണാധികാനാം ഹി ] ഗുണോംമേം അധിക (ശ്രമണോം) കേ പ്രതി [അഭ്യുത്ഥാനം ] അഭ്യുത്ഥാന, [ഗ്രഹണം ] ഗ്രഹണ (ആദരസേ സ്വീകാര), [ഉപാസനം ] ഉപാസന (സേവാ), [പോഷണം ] പോഷണ (ഉനകേ അശന, ശയനാദികീ ചിന്താ), [സത്കാരഃ ] സത്കാര (ഗുണോംകീ പ്രശംസാ), [അഞ്ജലികരണം ] അഞ്ജലി കരനാ (വിനയപൂര്വക ഹാഥ ജോഡനാ) [ച ] ഔര [പ്രണാമഃ ] പ്രണാമ കരനാ [ഇഹ ] യഹാ [ഭണിതമ് ] കഹാ ഹൈ ..൨൬൨..

ടീകാ : — ശ്രമണോംകോ അപനേസേ അധിക ഗുണവാന (ശ്രമണ) കേ പ്രതി അഭ്യുത്ഥാന, ഗ്രഹണ, ഉപാസന, പോഷണ, സത്കാര, അംജലികരണ ഔര പ്രണാമരൂപ പ്രവൃത്തിയാ നിഷിദ്ധ നഹീം ഹൈം ..൨൬൨..

Page 475 of 513
PDF/HTML Page 508 of 546
single page version

അഥ ശ്രമണാഭാസേഷു സര്വാഃ പ്രവൃത്തീഃ പ്രതിഷേധയതി —

സൂത്രാര്ഥവൈശാരദ്യപ്രവര്തിതസംയമതപഃസ്വതത്ത്വജ്ഞാനാനാമേവ ശ്രമണാനാമഭ്യുത്ഥാനാദികാഃ പ്രവൃത്തയോ- പ്രതിഷിദ്ധാ, ഇതരേഷാം തു ശ്രമണാഭാസാനാം താഃ പ്രതിഷിദ്ധാ ഏവ ..൨൬൩.. പദാര്ഥപരിജ്ഞാനാര്ഥമുപാസേയാഃ പരമഭക്ത്യാ സേവനീയാഃ . സംജമതവണാണഡ്ഢാ പണിവദണീയാ ഹി സംയമതപോജ്ഞാനാഢയാഃ പ്രണിപതനീയാഃ ഹി സ്ഫു ടം . ബഹിരങ്ഗേന്ദ്രിയസംയമപ്രാണസംയമബലേനാഭ്യന്തരേ സ്വശുദ്ധാത്മനി യത്നപരത്വം സംയമഃ . ബഹിരങ്ഗാനശനാദിതപോബലേനാഭ്യന്തരേ പരദ്രവ്യേച്ഛാനിരോധേന ച സ്വസ്വരൂപേ പ്രതപനം വിജയനം തപഃ . ബഹിരങ്ഗ- പരമാഗമാഭ്യാസേനാഭ്യന്തരേ സ്വസംവേദനജ്ഞാനം സമ്യഗ്ജ്ഞാനമ് . ഏവമുക്തലക്ഷണൈഃ സംയമതപോജ്ഞാനൈരാഢയാഃ പരിപൂര്ണാ യഥാസംഭവം പ്രതിവന്ദനീയാഃ . കൈഃ . സമണേഹിം ശ്രമണൈരിതി . അത്രേദം താത്പര്യമ് — യേ ബഹുശ്രുതാ അപി ചാരിത്രാധികാ ന ഭവന്തി, തേപി പരമാഗമാഭ്യാസനിമിത്തം യഥായോഗ്യം വന്ദനീയാഃ . ദ്വിതീയം ച കാരണമ് — തേ സമ്യക്ത്വേ ജ്ഞാനേ ച പൂര്വമേവ ദൃഢതരാഃ, അസ്യ തു നവതരതപോധനസ്യ സമ്യക്ത്വേ ജ്ഞാനേ ചാപി ദാഢര്യം നാസ്തി . തര്ഹി സ്തോകചാരിത്രാണാം കിമര്ഥമാഗമേ വന്ദനാദിനിഷേധഃ കൃത ഇതി ചേത് . അതിപ്രസംഗനിഷേധാര്ഥമിതി ..൨൬൩..

അബ ശ്രമണഭാസോംകേ പ്രതി സമസ്ത പ്രവൃത്തിയോംകാ നിഷേധ കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ശ്രമണൈഃ ഹി ] ശ്രമണോംകേ ദ്വാരാ [സൂത്രാര്ഥവിശാരദാഃ ] സൂത്രാര്ഥവിശാരദ (സൂത്രോംകേ ഔര സൂത്രകഥിത പദാര്ഥോംകേ ജ്ഞാനമേം നിപുണ) തഥാ [സംയമതപോജ്ഞാനാഢയാഃ ] സംയമതപജ്ഞാനാഢയ, (സംയമ, തപ ഔര ആത്മജ്ഞാനമേം സമൃദ്ധ) [ശ്രമണഃ ] ശ്രമണ [അഭ്യുത്ഥേയാഃ ഉപാസേയാഃ പ്രണിപതനീയാഃ ] അഭ്യുത്ഥാന, ഉപാസനാ ഔര പ്രണാമ കരനേ യോഗ്യ ഹൈം ..൨൬൩..

ടീകാ : — ജിനകേ സൂത്രോംമേം ഔര പദാര്ഥോംമേം വിശാരദപനേകേ ദ്വാരാ സംയമ, തപ ഔര സ്വതത്വകാ ജ്ഞാന പ്രവര്തതാ ഹൈ ഉന ശ്രമണോംകേ പ്രതി ഹീ അഭ്യുത്ഥാനാദിക പ്രവൃത്തിയാ അനിഷിദ്ധ ഹൈം, പരന്തു ഉസകേ അതിരിക്ത അന്യ ശ്രമണാഭാസോംകേ പ്രതി വേ പ്രവൃത്തിയാ നിഷിദ്ധ ഹീ ഹൈം ..൨൬൩..

Page 476 of 513
PDF/HTML Page 509 of 546
single page version

അഥ കീദൃശഃ ശ്രമണാഭാസോ ഭവതീത്യാഖ്യാതി — ണ ഹവദി സമണോ ത്തി മദോ സംജമതവസുത്തസംപജുത്തോ വി .

ആഗമജ്ഞോപി, സംയതോപി, തപഃസ്ഥോപി, ജിനോദിതമനന്താര്ഥനിര്ഭരം വിശ്വം സ്വേനാത്മനാ ജ്ഞേയത്വേന നിഷ്പീതത്വാദാത്മപ്രധാനമശ്രദ്ദധാനഃ ശ്രമണാഭാസോ ഭവതി ..൨൬൪.. അഥ ശ്രമണാഭാസഃ കീദൃശോ ഭവതീതി പൃഷ്ടേ പ്രത്യുത്തരം ദദാതി — ണ ഹവദി സമണോ സ ശ്രമണോ ന ഭവതി ത്തി മദോ ഇതി മതഃ സമ്മതഃ . ക്വ . ആഗമേ . കഥംഭൂതോപി . സംജമതവസുത്തസംപജുത്തോ വി സംയമതപഃശ്രുതൈഃ സംപ്രയുക്തോപി സഹിതോപി . യദി കിമ് . ജദി സദ്ദഹദി ണ യദി ചേന്മൂഢത്രയാദിപഞ്ചവിംശതിസമ്യക്ത്വമലസഹിതഃ സന് ന ശ്രദ്ധത്തേ, ന രോചതേ, ന മന്യതേ . കാന് . അത്ഥേ പദാര്ഥാന് . കഥംഭൂതാന് . ആദപധാണേ നിര്ദോഷിപരമാത്മപ്രഭൃതീന് . പുനരപി കഥംഭൂതാന് . ജിണക്ഖാദേ വീതരാഗസര്വജ്ഞജിനേശ്വരേണാഖ്യാതാന്, ദിവ്യ- ധ്വനിനാ പ്രണീതാന്, ഗണധരദേവൈര്ഗ്രന്ഥവിരചിതാനിത്യര്ഥഃ ..൨൬൪.. അഥ മാര്ഗസ്ഥശ്രമണദൂഷണേ ദോഷം ദര്ശയതി — അവവദദി അപവദതി ദൂഷയത്യപവാദം കരോതി . സ കഃ . ജോ ഹി യഃ കര്താ ഹി സ്ഫു ടമ് . ക മ് . സമണം ശ്രമണം

അബ, കൈസാ ജീവ ശ്രമണാഭാസ ഹൈ സോ കഹതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [സംയമതപഃസൂത്രസംപ്രയുക്തഃ അപി ] സൂത്ര, സംയമ ഔര തപസേ സംയുക്ത ഹോനേ പര ഭീ [യദി ] യദി (വഹ ജീവ) [ജിനാഖ്യാതാന് ] ജിനോക്ത [ആത്മപ്രധാനാന് ] ആത്മപ്രധാന [അര്ഥാന് ] പദാര്ഥോംകാ [ന ശ്രദ്ധത്തേ ] ശ്രദ്ധാന നഹീം കരതാ തോ വഹ [ശ്രമണഃ ന ഭവതി ] ശ്രമണ നഹീം ഹൈ, — [ഇതി മതഃ ] ഐസാ (ആഗമമേം) കഹാ ഹൈ ..൨൬൪..

ടീകാ : — ആഗമകാ ജ്ഞാതാ ഹോനേ പര ഭീ, സംയത ഹോനേ പര ഭീ, തപമേം സ്ഥിത ഹോനേ പര ഭീ, ജിനോക്ത അനന്ത പദാര്ഥോംസേ ഭരേ ഹുഏ വിശ്വകോ — ജോ കി (വിശ്വ) അപനേ ആത്മാസേ ജ്ഞേയരൂപസേ പിയാ ജാതാ ഹോനേകേ കാരണ ൧ആത്മപ്രധാന ഹൈ ഉസകാ — ജോ ജീവ ശ്രദ്ധാന നഹീം കരതാ വഹ ശ്രമണാഭാസ ഹൈ ..൨൬൪..

൧. ആത്മപ്രധാന = ജിസമേം ആത്മാ പ്രധാന ഹൈ ഐസാ; [ആത്മാ സമസ്ത വിശ്വകോ ജാനതാ ഹൈ ഇസലിയേ വഹ വിശ്വമേം — വിശ്വകേ സമസ്ത പദാര്ഥോംമേം — പ്രധാന ഹൈ . ]

Page 477 of 513
PDF/HTML Page 510 of 546
single page version

അഥ ശ്രാമണ്യേന സമമനനുമന്യമാനസ്യ വിനാശം ദര്ശയതി — അവവദദി സാസണത്ഥം സമണം ദിട്ഠാ പദോസദോ ജോ ഹി .

ശ്രമണം ശാസനസ്ഥമപി പ്രദ്വേഷാദപവദതഃ ക്രിയാസ്വനനുമന്യമാനസ്യ ച പ്രദ്വേഷകഷായിതത്വാത് ചാരിത്രം നശ്യതി ..൨൬൫.. തപോധനമ് . ക ഥംഭൂതമ് . സാസണത്ഥം ശാസനസ്ഥം നിശ്ചയവ്യവഹാരമോക്ഷമാര്ഗസ്ഥമ് . കസ്മാത് . പദോസദോ നിര്ദോഷിപരമാത്മഭാവനാവിലക്ഷണാത് പ്രദ്വേഷാത്കഷായാത് . കിം കൃത്വാ പൂര്വമ് . ദിട്ഠാ ദൃഷ്ടവാ . ന കേവലം അപവദതി, ണാണുമണ്ണദി നാനുമന്യതേ . കാസു വിഷയേ . കിരിയാസു യഥായോഗ്യം വന്ദനാദിക്രിയാസു . ഹവദി ഹി സോ ഭവതി ഹി സ്ഫു ടം സഃ . കിംവിശിഷ്ടഃ . ണട്ഠചാരിത്തോ കഥംചിദതിപ്രസംഗാന്നഷ്ടചാരിത്രോ ഭവതീതി . തഥാഹി — മാര്ഗസ്ഥതപോധനം ദൃഷ്ടവാ യദി കഥംചിന്മാത്സര്യവശാദ്ദോഷഗ്രഹണം കരോതി തദാ ചാരിത്രഭ്രഷ്ടോ ഭവതി സ്ഫു ടം; പശ്ചാദാത്മനിന്ദാം കൃത്വാ നിവര്തതേ തദാ ദോഷോ നാസ്തി, കാലാന്തരേ വാ നിവര്തതേ തഥാപി ദോഷോ നാസ്തി . യദി പുനസ്തത്രൈവാനുബന്ധം കൃത്വാ തീവ്രകഷായവശാദതിപ്രസംഗം കരോതി തദാ ചാരിത്രഭ്രഷ്ടോ ഭവതീതി . അയമത്ര ഭാവാര്ഥഃ — ബഹുശ്രുതൈരല്പ- ശ്രുതതപോധനാനാം ദോഷോ ന ഗ്രാഹ്യസ്തൈരപി തപോധനൈഃ കിമപി പാഠമാത്രം ഗൃഹീത്വാ തേഷാം ദോഷോ ന ഗ്രാഹ്യഃ, കിംതു കിമപി സാരപദം ഗൃഹീത്വാ സ്വയം ഭാവനൈവ കര്തവ്യാ . കസ്മാദിതി ചേത് . രാഗദ്വേഷോത്പത്തൌ സത്യാം ബഹുശ്രുതാനാം

അബ, ജോ ശ്രാമണ്യസേ സമാന ഹൈം ഉനകാ അനുമോദന (-ആദര) ന കരനേവാലേകാ വിനാശ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ഹി ] ജോ [ശാസനസ്ഥം ശ്രമണം ] ശാസനസ്ഥ (ജിനദേവകേ ശാസനമേം സ്ഥിത) ശ്രമണകോ [ദൃഷ്ട്വാ ] ദേഖകര [പ്രദ്വേഷതഃ ] ദ്വേഷസേ [അപവദതി ] ഉസകാ അപവാദ കരതാ ഹൈ ഔര [ക്രിയാസു ന അനുമന്യതേ ] (സത്കാരാദി) ക്രിയാഓംസേ കരനേമേം അനുമത (പ്രസന്ന) നഹീം ഹൈ [സഃ നഷ്ടചാരിത്രഃ ഹി ഭവതി ] ഉസകാ ചാരിത്ര നഷ്ട ഹോതാ ഹൈ ..൨൬൫..

ടീകാ : — ജോ ശ്രമണ ദ്വേഷകേ കാരണ ശാസനസ്ഥ ശ്രമണകാ ഭീ അപവാദ ബോലതാ ഹൈ ഔര (ഉസകേ പ്രതി സത്കാരാദി) ക്രിയായേം കരനേമേം അനുമത നഹീം ഹൈ, വഹ ശ്രമണ ദ്വേഷസേ ൧കഷായിത ഹോനേസേ ഉസകാ ചാരിത്ര നഷ്ട ഹോ ജാതാ ഹൈ ..൨൬൫..

൧. കഷായിത = ക്രോധമാനാദിക കഷായവാലേ; രംഗിത; വികാരീ .

Page 478 of 513
PDF/HTML Page 511 of 546
single page version

ഗുണതോധികസ്യ വിനയം പ്രത്യേഷകോ യോപി ഭവാമി ശ്രമണ ഇതി .

ഭവന് ഗുണാധരോ യദി സ ഭവത്യനന്തസംസാരീ ..൨൬൬..

സ്വയം ജഘന്യഗുണഃ സന് ശ്രമണോഹമപീത്യവലേപാത്പരേഷാം ഗുണാധികാനാം വിനയം പ്രതീച്ഛന് ശ്രാമണ്യാവലേപവശാത് കദാചിദനന്തസംസാര്യപി ഭവതി ..൨൬൬.. ശ്രുതഫലം നാസ്തി, തപോധനാനാം തപഃഫലം ചേതി ..൨൬൫.. അത്രാഹ ശിഷ്യഃ — അപവാദവ്യാഖ്യാനപ്രസ്താവേ ശുഭോപയോഗോ വ്യാഖ്യാതഃ, പുനരപി കിമര്ഥം അത്ര വ്യാഖ്യാനം കൃതമിതി . പരിഹാരമാഹ — യുക്തമിദം ഭവദീയവചനം, കിംതു തത്ര സര്വത്യാഗലക്ഷണോത്സര്ഗവ്യാഖ്യാനേ കൃതേ സതി തത്രാസമര്ഥതപോധനൈഃ കാലാപേക്ഷയാ കിമപി ജ്ഞാനസംയമശൌചോപകരണാദികം ഗ്രാഹ്യമിത്യപവാദവ്യാഖ്യാനമേവ മുഖ്യമ് . അത്ര തു യഥാ ഭേദനയേന സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രതപശ്ചരണരൂപാ ചതുര്വിധാരാധനാ ഭവതി, സൈവാഭേദനയേന സമ്യക്ത്വചാരിത്രരൂപേണ ദ്വിധാ ഭവതി, തത്രാപ്യഭേദവിവക്ഷയാ പുനരേകൈവ വീതരാഗചാരിത്രാരാധനാ, തഥാ ഭേദനയേന സമ്യഗ്ദര്ശനസമ്യഗ്ജ്ഞാന- സമ്യക്ചാരിത്രരൂപസ്ത്രിവിധമോക്ഷമാര്ഗോ ഭവതി, സ ഏവാഭേദനയേന ശ്രാമണ്യാപരമോക്ഷമാര്ഗനാമാ പുനരേക ഏവ, സ ചാഭേദരൂപോ മുഖ്യവൃത്ത്യാ ‘ഏയഗ്ഗഗദോ സമണോ’ ഇത്യാദിചതുര്ദശഗാഥാഭിഃ പൂര്വമേവ വ്യാഖ്യാതഃ . അയം തു

അബ, ജോ ശ്രാമണ്യമേം അധിക ഹോ ഉസകേ പ്രതി ജൈസേ കി വഹ ശ്രാമണ്യമേം ഹീന (അപനേസേ മുനിപനേമേം നീചാ) ഹോ ഐസാ ആചരണ കരനേവാലേകാ വിനാശ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യഃ ] ജോ ശ്രമണ [യദി ഗുണാധരഃ ഭവന് ] ഗുണോംമേം ഹീന ഹോനേ പര ഭീ [അപി ശ്രമണഃ ഭവാമി ] ‘മൈം ഭീ ശ്രമണ ഹൂ ’ [ഇതി ] ഐസാ മാനകര അര്ഥാത് ഗര്വ കരകേ [ഗുണതഃ അധികസ്യ ] ഗുണോംമേം അധിക (ഐസേ ശ്രമണ) കേ പാസസേ [വിനയം പ്രത്യേഷകഃ ] വിനയ (കരവാനാ) ചാഹതാ ഹൈ [സഃ ] വഹ [അനന്തസംസാരീ ഭവതി ] അനന്തസംസാരീ ഹോതാ ഹൈ ..൨൬൬..

ടീകാ : — ജോ ശ്രമണ സ്വയം ജഘന്യ ഗുണോംവാലാ ഹോനേ പര ഭീ ‘മൈം ഭീ ശ്രമണ ഹൂ ’ ഐസേ ഗര്വകേ കാരണ ദൂസരേ അധിക ഗുണവാലോം (ശ്രമണോം) സേ വിനയകീ ഇച്ഛാ കരതാ ഹൈ, വഹ ശ്രാമണ്യകേ ഗര്വകേ വശസേ കദാചിത് അനന്ത സംസാരീ ഭീ ഹോതാ ഹൈ ..൨൬൬..

Page 479 of 513
PDF/HTML Page 512 of 546
single page version

അധിഗഗുണാ സാമണ്ണേ വട്ടംതി ഗുണാധരേഹിം കിരിയാസു .

ഭേദരൂപോ മുഖ്യവൃത്ത്യാ ശുഭോപയോഗരൂപേണേദാനീം വ്യാഖ്യാതോ, നാസ്തി പുനരുക്തദോഷ ഇതി . ഏവം സമാചാരവിശേഷവിവരണരൂപേണ ചതുര്ഥസ്ഥലേ ഗാഥാഷ്ടകം ഗതമ് . അഥ സ്വയം ഗുണഹീനഃ സന് പരേഷാം ഗുണാധികാനാം യോസൌ വിനയം വാഞ്ഛതി, തസ്യ ഗുണവിനാശം ദര്ശയതി — സോ ഹോദി അണംതസംസാരീ സ കഥംചിദനന്തസംസാരീ സംഭവതി . യഃ കിം കരോതി . പഡിച്ഛഗോ ജോ ദു പ്രത്യേഷകോ യസ്തു, അഭിലാഷകോപേക്ഷക ഇതി . കമ് . വിണയം വന്ദനാദിവിനയമ് . കസ്യ സംബന്ധിനമ് . ഗുണദോധിഗസ്സ ബാഹ്യാഭ്യന്തരരത്നത്രയഗുണാഭ്യാമധികസ്യാന്യ- തപോധനസ്യ . കേന കൃത്വാ . ഹോമി സമണോ ത്തി അഹമപി ശ്രമണോ ഭവാമീത്യഭിമാനേന ഗര്വേണ . യദി കിമ് . ഹോജ്ജം ഗുണാധരോ ജദി നിശ്ചയവ്യവഹാരരത്നത്രയഗുണാഭ്യാം ഹീനഃ സ്വയം യദി ചേദ്ഭവതീതി . അയമത്രാര്ഥഃ — യദി ചേദ്ഗുണാധികേഭ്യഃ സകാശാദ്ഗര്വേണ പൂര്വം വിനയവാഞ്ഛാം കരോതി, പശ്ചാദ്വിവേകബലേനാത്മനിന്ദാം കരോതി, തദാനന്തസംസാരീ ന ഭവതി, യദി പുനസ്തത്രൈവ മിഥ്യാഭിമാനേന ഖ്യാതിപൂജാലാഭാര്ഥം ദുരാഗ്രഹം കരോതി തദാ ഭവതി . അഥവാ യദി കാലാന്തരേപ്യാത്മനിന്ദാം കരോതി തഥാപി ന ഭവതീതി ..൨൬൬.. അഥ സ്വയമധികഗുണാഃ സന്തോ യദി ഗുണാധരൈഃ സഹ വന്ദനാദിക്രിയാസു വര്തന്തേ തദാ ഗുണവിനാശം ദര്ശയതി — വട്ടംതി വര്തന്തേ പ്രവര്തന്തേ ജദി യദി ചേത് . ക്വ വര്തന്തേ . കിരിയാസു വന്ദനാദിക്രിയാസു . കൈഃ സഹ . ഗുണാധരേഹിം ഗുണാധരൈര്ഗുണരഹിതൈഃ . സ്വയം കഥംഭൂതാഃ സന്തഃ . അധിഗഗുണാ അധികഗുണാഃ . ക്വ . സാമണ്ണേ ശ്രാമണ്യേ ചാരിത്രേ . തേ മിച്ഛത്തപഉത്താ ഹവംതി തേ കഥംചിദതിപ്രസംഗാന്മിഥ്യാത്വപ്രയുക്താ ഭവന്തി . ന കേവലം മിഥ്യാത്വപ്രയുക്താഃ, പബ്ഭട്ഠചാരിത്താ പ്രഭ്രഷ്ടചാരിത്രാശ്ച ഭവന്തി . തഥാഹി — യദി ബഹുശ്രുതാനാം പാര്ശ്വേ ജ്ഞാനാദിഗുണവൃദ്ധയര്ഥം സ്വയം ചാരിത്രഗുണാധികാ അപി വന്ദനാദിക്രിയാസു വര്തന്തേ തദാ ദോഷോ നാസ്തി . യദി പുനഃ കേവലം ഖ്യാതിപൂജാലാഭാര്ഥം

അബ, ജോ ശ്രമണ ശ്രാമണ്യസേ അധിക ഹോ വഹ, ജോ അപനേസേ ഹീന ശ്രമണകേ പ്രതി സമാന ജൈസാ (-അപനേ ബരാബരീവാലേ ജൈസാ) ആചരണ കരേ തോ ഉസകാ വിനാശ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യദി ശ്രാമണ്യേ അധികഗുണാഃ ] ജോ ശ്രാമണ്യമേം അധിക ഗുണവാലേ ഹൈം, തഥാപി [ഗുണാധരൈഃ ] ഹീനഗുണവാലോംകേ പ്രതി [ക്രിയാസു ] (വംദനാദി) ക്രിയാഓംമേം [വര്തന്തേ ] വര്തതേ ഹൈം, [തേ ] വേ [മിഥ്യോപയുക്താഃ ] മിഥ്യാ ഉപയുക്ത ഹോതേ ഹുഏ [പ്രഭ്രഷ്ടചാരിത്രാഃ ഭവന്തി ] ചാരിത്രസേ ഭ്രഷ്ട ഹോതേ ഹൈം ..൨൬൭..

Page 480 of 513
PDF/HTML Page 513 of 546
single page version

സ്വയമധികഗുണാ ഗുണാധരൈഃ പരൈഃ സഹ ക്രിയാസു വര്തമാനാ മോഹാദസമ്യഗുപയുക്തത്വാത് ചാരിത്രാദ് ഭ്രശ്യന്തി ..൨൬൭..

ണിച്ഛിദസുത്തത്ഥപദോ സമിദകസാഓ തവോധിഗോ ചാവി .

വര്തന്തേ തദാതിപ്രസംഗാദ്ദോഷോ ഭവതി . ഇദമത്ര താത്പര്യമ് — വന്ദനാദിക്രിയാസു വാ തത്ത്വവിചാരാദൌ വാ യത്ര രാഗദ്വേഷോത്പത്തിര്ഭവതി തത്ര സര്വത്ര ദോഷ ഏവ . നനു ഭവദീയകല്പനേയമാഗമേ തഥാ നാസ്തി . നൈവമ്, ആഗമഃ സര്വോപി രാഗദ്വേഷപരിഹാരാര്ഥ ഏവ, പരം കിംതു യേ കേചനോത്സര്ഗാപവാദരൂപേണാഗമനയവിഭാഗം ന ജാനന്തി ത ഏവ രാഗദ്വേഷൌ കുര്വന്തി, ന ചാന്യ ഇതി ..൨൬൭.. ഇതി പൂര്വോക്തക്രമേണ ‘ഏയഗ്ഗഗദോ’ ഇത്യാദിചതുര്ദശഗാഥാഭിഃ സ്ഥലചതുഷ്ടയേന ശ്രാമണ്യാപരനാമാ മോക്ഷമാര്ഗാഭിധാനസ്തൃതീയോന്തരാധികാരഃ സമാപ്തഃ . അഥാനന്തരം ദ്വാത്രിംശദ്ഗാഥാപര്യന്തം പഞ്ചഭിഃ സ്ഥലൈഃ ശുഭോപയോഗാധികാരഃ കഥ്യതേ . തത്രാദൌ ലൌകികസംസര്ഗനിഷേധമുഖ്യത്വേന ‘ണിച്ഛിദസുത്തത്ഥപദോ’ ഇത്യാദിപാഠക്രമേണ ഗാഥാപഞ്ചകമ് . തദനന്തരം സരാഗസംയമാപരനാമശുഭോപയോഗ – സ്വരൂപകഥനപ്രധാനത്വേന ‘സമണാ സുദ്ധുവജുത്താ’ ഇത്യാദി സൂത്രാഷ്ടകമ് . തതശ്ച പാത്രാപാത്രപരീക്ഷാപ്രതിപാദനരൂപേണ ‘രാഗോ പസത്ഥഭൂദോ’ ഇത്യാദി ഗാഥാഷഷ്ടകമ് . തതഃ പരമാചാരാദിവിഹിതക്രമേണ പുനരപി സംക്ഷേപരൂപേണ സമാചാര- വ്യാഖ്യാനപ്രധാനത്വേന ‘ദിട്ഠാ പഗദം വത്ഥു’ ഇത്യാദി സൂത്രാഷ്ടകമ് . തതഃ പരം പഞ്ചരത്നമുഖ്യത്വേന ‘ജേ

ടീകാ : — ജോ സ്വയം അധിക ഗുണവാലേ ഹോനേ പര ഭീ അന്യ ഹീനഗുണവാലോം (ശ്രമണോം) കേ പ്രതി (വംദനാദി) ക്രിയാഓംമേം വര്തതേ ഹൈം വേ മോഹകേ കാരണ അസമ്യക് ഉപയുക്ത ഹോതേ ഹുഏ (-മിഥ്യാഭാവോംമേം യുക്ത ഹോതേ ഹുഏ) ചാരിത്രസേ ഭ്രഷ്ട ഹോതേ ഹൈം ..൨൬൭..

അബ, അസത്സംഗ നിഷേധ്യ ഹൈ ഐസാ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [നിശ്ചിതസൂത്രാര്ഥപദഃ ] ജിസനേ സൂത്രോം ഔര അര്ഥോംകേ പദകോ – അധിഷ്ഠാനകോ (അര്ഥാത് ജ്ഞാതൃതത്ത്വകോ) നിശ്ചിത കിയാ ഹൈ, [സമിതകഷായഃ ] ജിസനേ കഷായോംകാ ശമന കിയാ ഹൈ, [ച ] ഔര [തപോധികഃ അപി ] ജോ അധിക തപവാന് ഹൈ — ഐസാ ജീവ ഭീ [യദി ] യദി [ലൌകികജനസംസര്ഗ ] ലൌകികജനോംകേ സംസര്ഗകോ [ന ത്യജതി ] നഹീം ഛോഡതാ, [സംയതഃ ന ഭവതി ] തോ വഹ സംയത നഹീം ഹൈ (അര്ഥാത് അസംയത ഹോ ജാതാ ഹൈ) ..൨൬൮..

Page 481 of 513
PDF/HTML Page 514 of 546
single page version

യതഃ സകലസ്യാപി വിശ്വവാചകസ്യ സല്ലക്ഷ്മണഃ ശബ്ദബ്രഹ്മണസ്തദ്വാച്യസ്യ സകലസ്യാപി സല്ലക്ഷ്മണോ വിശ്വസ്യ ച യുഗപദനുസ്യൂതതദുഭയജ്ഞേയാകാരതയാധിഷ്ഠാനഭൂതസ്യ സല്ലക്ഷ്മണോ ജ്ഞാതൃതത്ത്വസ്യ നിശ്ചയനാന്നിശ്ചിതസൂത്രാര്ഥപദത്വേന, നിരുപരാഗോപയോഗത്വാത് സമിതകഷായത്വേന, ബഹുശോഭ്യസ്ത- നിഷ്കമ്പോപയോഗത്വാത്തപോധികത്വേന ച സുഷ്ഠു സംയതോപി സപ്താര്ചിഃസംഗതം തോയമിവാവശ്യമ്ഭാവി- വികാരത്വാത് ലൌകികസംഗാദസംയത ഏവ സ്യാത്, തതസ്തത്സംഗഃ സര്വഥാ പ്രതിഷേധ്യ ഏവ ..൨൬൮.. അജധാഗഹിദത്ഥാ’ ഇത്യാദി ഗാഥാപഞ്ചകമ് . ഏവം ദ്വാത്രിംശദ്ഗാഥാഭിഃ സ്ഥലപഞ്ചകേന ചതുര്ഥാന്തരാധികാരേ സമുദായപാതനികാ . തദ്യഥാ — അഥ ലൌകികസംസര്ഗം പ്രതിഷേധയതി — ണിച്ഛിദസുത്തത്ഥപദോ നിശ്ചിതാനി ജ്ഞാതാനി നിര്ണീതാന്യനേകാന്തസ്വഭാവനിജശുദ്ധാത്മാദിപദാര്ഥപ്രതിപാദകാനി സൂത്രാര്ഥപദാനി യേന സ ഭവതി നിശ്ചിത- സൂത്രാര്ഥപദഃ, സമിദകസാഓ പരവിഷയേ ക്രോധാദിപരിഹാരേണ തഥാഭ്യന്തരേ പരമോപശമഭാവപരിണതനിജശുദ്ധാത്മ- ഭാവനാബലേന ച ശമിതകഷായഃ, തവോധിഗോ ചാവി അനശനാദിബഹിരങ്ഗതപോബലേന തഥൈവാഭ്യന്തരേ ശുദ്ധാത്മതത്ത്വ- ഭാവനാവിഷയേ പ്രതപനാദ്വിജയനാച്ച തപോധികശ്ചാപി സന് സ്വയം സംയതഃ കര്താ ലോഗിഗജണസംസഗ്ഗം ണ ചയദി ജദി ലൌകികാഃ സ്വേച്ഛാചാരിണസ്തേഷാം സംസര്ഗോ ലൌകികസംസര്ഗസ്തം ന ത്യജതി യദി ചേത് സംജദോ ണ ഹവദി തര്ഹി സംയതോ ന ഭവതീതി . അയമത്രാര്ഥഃ — സ്വയം ഭാവിതാത്മാപി യദ്യസംവൃതജനസംസര്ഗം ന ത്യജതി തദാതിപരിചയാദഗ്നിസങ്ഗതം ജലമിവ വികൃതിഭാവം ഗച്ഛതീതി ..൨൬൮..

ടീകാ : — (൧) വിശ്വകേ വാചക, ‘സത്’ ലക്ഷണവാന് ഐസാ ജോ ശബ്ദബ്രഹ്മ ഔര ഉസ ശബ്ദബ്രഹ്മകേ വാച്യ ‘സത്’ ലക്ഷണവാലാ ഐസാ ജോ സമ്പൂര്ണ വിശ്വ ഉന ദോനോംകേ ജ്ഞേയാകാര അപനേമേം യുഗപത് ഗുംഥ ജാനേസേ ( – ജ്ഞാതൃതത്ത്വമേം ഏക ഹീ സാഥ ജ്ഞാത ഹോനേസേ) ഉന ദോനോംകാ ൧അധിഷ്ഠാനഭൂത — ഐസാ ‘സത്’ ലക്ഷണവാലേ ജ്ഞാതൃത്വകാ നിശ്ചയ കിയാ ഹോനേസേ ‘ജിസനേ സൂത്രോം ഔര അര്ഥോംകേ പദകോ ( – അധിഷ്ഠാനകോ) നിശ്ചിത കിയാ ഹൈ ഐസാ’ ഹോ, (൨) നിരുപരാഗ ഉപയോഗകേ കാരണ ‘ജിസനേ കഷായോംകോ ശമിത കിയാ ഹൈ ഐസാ’ ഹോ, ഔര (൩) നിഷ്കംപ ഉപയോഗകാ ൨ബഹുശഃ അഭ്യാസ കരനേസേ ‘അധിക തപവാലാ’ ഹോ, — ഇസപ്രകാര (ഇന തീന കാരണോംസേ) ജോ ജീവ ഭലീഭാ തി സംയത ഹോ, വഹ ഭീ ലൌകിക (ജനോംകേ) സംഗസേ അസംയത ഹീ ഹോതാ ഹൈ, ക്യോംകി അഗ്നികീ സംഗതിമേം രഹേ ഹുഏ പാനീകീ ഭാ തി ഉസേ വികാര അവശ്യംഭാവീ ഹൈ . ഇസലിയേ ലൌകിക സംഗ സര്വഥാ നിഷേധ്യ ഹീ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ജോ ജീവ സംയത ഹോ, അര്ഥാത് (൧) ജിസനേ ശബ്ദബ്രഹ്മകോ ഔര ഉസകേ വാച്യരൂപ സമസ്ത പദാര്ഥോംകോ ജാനനേവാലേ ജ്ഞാതൃതത്ത്വകാ നിര്ണയ കിയാ ഹോ, (൨) ജിസനേ കഷായോംകോ ശമിത കിയാ ഹോ (൩) ഔര ജോ അധിക തപവാന് ഹോ, വഹ ജീവ ഭീ ലൌകികജനകേ സംഗസേ അസംയത ഹീ ഹോതാ ഹൈ; ക്യോംകി ജൈസേ അഗ്നികേ സംഗസേ പാനീമേം ഉഷ്ണതാരൂപ വികാര അവശ്യ ഹോതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ലൌകികജനകേ സംസര്ഗകോ ന ഛോഡനേവാലേ സംയതകേ അസംയതതാരൂപ വികാര അവശ്യ ഹോതാ ഹൈ . ഇസലിയേ ലൌകിക ജനോംകാ സംഗ സര്വപ്രകാരസേ ത്യാജ്യ ഹീ ഹൈ ..൨൬൮.. പ്ര. ൬൧

൧. ജ്ഞാതൃതത്ത്വകാ സ്വഭാവ ശബ്ദബ്രഹ്മകോ ഔര ഉസകേ വാച്യരൂപ വിശ്വകോ യുഗപദ് ജാനനേകാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസ അപേക്ഷാ ജ്ഞാതൃതത്ത്വകോ ശബ്ദബ്രഹ്മകാ തഥാ വിശ്വകാ അധിഷ്ഠാന – ആധാര കഹാ ഗയാ ഹൈ . സംയത ജീവകോ ഐസേ ജ്ഞാതൃതത്ത്വകാ നിശ്ചയ ഹോതാ ഹൈ .൨. ബഹുശഃ = (൧) ബഹുത; ഖൂബ (൨) ബാരംബാര .

Page 482 of 513
PDF/HTML Page 515 of 546
single page version

അഥ ലൌകികലക്ഷണമുപലക്ഷയതി —

പ്രതിജ്ഞാതപരമനൈര്ഗ്രന്ഥ്യപ്രവ്രജ്യത്വാദുദൂഢസംയമതപോഭാരോപി മോഹബഹുലതയാ ശ്ലഥീകൃത- ശുദ്ധചേതനവ്യവഹാരോ മുഹുര്മനുഷ്യവ്യവഹാരേണ വ്യാഘൂര്ണമാനത്വാദൈഹികക ര്മാനിവൃത്തൌ ലൌകിക ഇത്യുച്യതേ ..൨൬൯..

അഥാനുകമ്പാലക്ഷണം കഥ്യതേ —

തിസിദം ബുഭുക്ഖിദം വാ ദുഹിദം ദട്ഠൂണ ജോ ഹി ദുഹിദമണോ പഡിവജ്ജദി തൃഷിതം വാ ബുഭുക്ഷിതം വാ ദുഃഖിതം വാ ദൃഷ്ടവാ കമപി പ്രാണിനം യോ ഹി സ്ഫു ടം ദുഃഖിതമനാഃ സന് പ്രതിപദ്യതേ സ്വീകരോതി . കം കര്മതാപന്നമ് . തം തം പ്രാണിനമ് . കയാ . കിവയാ കൃപയാ ദയാപരിണാമേന . തസ്സേസാ ഹോദി അണുകം പാ തസ്യ പുരുഷസ്യൈഷാ പ്രത്യക്ഷീഭൂതാ ശുഭോപയോഗരൂപാനുകമ്പാ ദയാ ഭവതീതി . ഇമാം ചാനുകമ്പാം ജ്ഞാനീ സ്വസ്ഥഭാവനാമവിനാശയന്

അബ, ‘ലൌകിക’ (ജന) കാ ലക്ഷണ കഹതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [നൈര്ഗ്രന്ഥ്യം പ്രവ്രജിതഃ ] ജോ (ജീവ) നിര്ഗ്രംഥരൂപസേ ദീക്ഷിത ഹോനേകേ കാരണ [സംയമതപഃ സംപ്രയുക്തഃ അപി ] സംയമതപസംയുക്ത ഹോ ഉസേ ഭീ, [യദി സഃ ] യദി വഹ [ഐഹികൈഃ കര്മഭിഃ വര്തതേ ] ഐഹിക കാര്യോം സഹിത വര്തതാ ഹോ തോ, [ലൌകികഃ ഇതി ഭണിതഃ ] ‘ലൌകിക’ കഹാ ഗയാ ഹൈ ..൨൬൯..

ടീകാ : — പരമനിര്ഗ്രംഥതാരൂപ പ്രവ്രജ്യാകീ പ്രതിജ്ഞാ ലീ ഹോനേസേ ജോ ജീവ സംയമതപകേ ഭാരകോ വഹന കരതാ ഹോ ഉസേ ഭീ, യദി ഉസ മോഹകീ ബഹുലതാകേ കാരണ ശുദ്ധചേതന വ്യവഹാരകോ ഛോഡകര നിരംതര മനുഷ്യവ്യവഹാരകേ ദ്വാരാ ചക്കര ഖാനേസേ ൧ഐഹിക കര്മോംസേ അനിവൃത്ത ഹോ തോ, ‘ലൌകിക’ കഹാ ജാതാ ഹൈ ..൨൬൯..

൧. ഐഹിക = ലൌകിക .

Page 483 of 513
PDF/HTML Page 516 of 546
single page version

അഥ സത്സംഗ വിധേയത്വേന ദര്ശയതി — തമ്ഹാ സമം ഗുണാദോ സമണോ സമണം ഗുണേഹിം വാ അഹിയം .

യതഃ പരിണാമസ്വഭാവത്വേനാത്മനഃ സപ്താര്ചിഃസംഗതം തോയമിവാവശ്യമ്ഭാവിവികാരത്വാ- ല്ലൌകികസംഗാത്സംയതോപ്യസംയത ഏവ സ്യാത്; തതോ ദുഃഖമോക്ഷാര്ഥിനാ ഗുണൈഃ സമോധികോ വാ ശ്രമണഃ സംക്ലേശപരിഹാരേണ കരോതി . അജ്ഞാനീ പുനഃ സംക്ലേശേനാപി കരോതീത്യര്ഥഃ ..“൩൬.. അഥ ലൌകികലക്ഷണം കഥയതി — ണിഗ്ഗംഥോ പവ്വഇദോ വസ്ത്രാദിപരിഗ്രഹരഹിതത്വേന നിര്ഗ്രന്ഥോപി ദീക്ഷാഗ്രഹണേന പ്രവ്രജിതോപി വട്ടദി ജദി വര്തതേ യദി ചേത് . കൈഃ . ഏഹിഗേഹി കമ്മേഹിം ഐഹികൈഃ കര്മഭിഃ ഭേദാഭേദരത്നത്രയഭാവനാശകൈഃ ഖ്യാതിപൂജാലാഭനിമിതൈര്ജ്യോതിഷമന്ത്രവാദവൈദകാദിഭിരൈഹികജീവനോപായകര്മഭിഃ . സോ ലോഗിഗോ ത്തി ഭണിദോ സ ലൌകികോ വ്യാവഹാരിക ഇതി ഭണിതഃ . കിംവിശിഷ്ടോപി . സംജമതവസംജുദോ ചാവി ദ്രവ്യരൂപസംയമതപോഭ്യാം സംയുക്തശ്ചാപീത്യര്ഥഃ ..൨൬൯.. അഥോത്തമസംസര്ഗഃ കര്തവ്യ ഇത്യുപദിശതി — തമ്ഹാ യസ്മാദ്ധീനസംസര്ഗാദ്ഗുണഹാനി- ര്ഭവതി തസ്മാത്കാരണാത് അധിവസദു അധിവസതു തിഷ്ഠതു . സ കഃ കര്താ . സമണോ ശ്രമണഃ . ക്വ . തമ്ഹി തസ്മിന്നധികരണഭൂതേ. ണിച്ചം നിത്യം സര്വകാലമ് . തസ്മിന്കുത്ര . സമണം ശ്രമണേ . ലക്ഷണവശാദധികരണേ കര്മ

അബ, സത്സംഗ വിധേയ ( – കരനേ യോഗ്യ) ഹൈ, ഐസാ ബതലാതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [തസ്മാത് ] (ലൌകികജനകേ സംഗസേ സംയത ഭീ അസംയത ഹോതാ ഹൈ) ഇസലിയേ [യദി ] യദി [ശ്രമണഃ ] ശ്രമണ [ദുഃഖപരിമോക്ഷമ് ഇച്ഛതി ] ദുഃഖസേ പരിമുക്ത ഹോനാ ചാഹതാ ഹോ തോ വഹ [ഗുണാത്സമം ] സമാന ഗുണോംവാലേ ശ്രമണകേ [വാ ] അഥവാ [ഗുണൈഃ അധികം ശ്രമണം തത്ര ] അധിക ഗുണോംവാലേ ശ്രമണകേ സംഗമേം [നിത്യമ് ] സദാ [അധിവസതു ] നിവാസ കരോ ..൨൭൦..

ടീകാ : — ആത്മാ പരിണാമസ്വഭാവവാലാ ഹൈ ഇസലിയേ അഗ്നികേ സംഗമേം രഹേ ഹുഏ പാനീകീ ഭാ തി (സംയതകേ ഭീ) ലൌകികസംഗസേ വികാര അവശ്യംഭാവീ ഹോനേസേ സംയത ഭീ അസംയത ഹീ ഹോ ജാതാ ഹൈ . ഇസലിയേ ദുഃഖമോക്ഷാര്ഥീ (-ദുഃഖോംസേ മുക്തി ചാഹനേവാലേ) ശ്രമണകോ

Page 484 of 513
PDF/HTML Page 517 of 546
single page version

ശ്രമണേന നിത്യമേവാധിവസനീയഃ . തഥാസ്യ ശീതാപവരകകോണനിഹിതശീതതോയവത്സമഗുണസംഗാത് ഗുണരക്ഷാ, ശീതതരതുഹിനശര്കരാസമ്പൃക്തശീതതോയവത് ഗുണാധികസംഗാത് ഗുണവൃദ്ധിഃ ..൨൭൦..

പഠയതേ . കഥംഭൂതേ ശ്രമണേ . സമം സമേ സമാനേ . കസ്മാത് . ഗുണാദോ ബാഹ്യാഭ്യന്തരരത്നത്രയലക്ഷണഗുണാത് . പുനരപി കഥംഭൂതേ . അഹിയം വാ സ്വസ്മാദധികേ വാ . കൈഃ . ഗുണേഹിം മൂലോത്തരഗുണൈഃ . യദി കിമ് . ഇച്ഛദി ജദി ഇച്ഛതി വാഞ്ഛതി യദി ചേത് . കമ് . ദുക്ഖപരിമോക്ഖം സ്വാത്മോത്ഥസുഖവിലക്ഷണാനാം നാരകാദിദുഃഖാനാം മോക്ഷം ദുഃഖപരിമോക്ഷമിതി . അഥ വിസ്തരഃ — യഥാഗ്നിസംയോഗാത് ജലസ്യ ശീതലഗുണവിനാശോ ഭവതി തഥാ വ്യാവഹാരികജനസംസര്ഗാത്സംയതസ്യ സംയമഗുണവിനാശോ ഭവതീതി ജ്ഞാത്വാ തപോധനഃ കര്താ സമഗുണം ഗുണാധികം വാ തപോധനമാശ്രയതി, തദാസ്യ തപോധനസ്യ യഥാ ശീതലഭാജനസഹിതശീതലജലസ്യ ശീതലഗുണരക്ഷാ ഭവതി (൧) സമാന ഗുണവാലേ ശ്രമണകേ സാഥ അഥവാ (൨) അധിക ഗുണവാലേ ശ്രമണകേ സാഥ സദാ ഹീ നിവാസ കരനാ ചാഹിയേ . ഇസപ്രകാര ഉസ ശ്രമണകേ (൧) ശീതല ഘരകേ കോനേമേം രഖേ ഹുഏ ശീതല പാനീകീ ഭാ തി സമാന ഗുണവാലേകീ സംഗതിസേ ഗുണരക്ഷാ ഹോതീ ഹൈ ഔര (൨) അധിക ശീതല ഹിമ (ബരഫ ) കേ സംപര്കമേം രഹനേവാലേ ശീതല പാനീകീ ഭാ തി അധിക ഗുണവാലേകേ സംഗസേ ഗുണവൃദ്ധി ഹോതീ ഹൈ ..൨൭൦..

[അബ ശ്ലോക ദ്വാരാ യഹ കഹതേ ഹൈം കി ശ്രമണ ക്രമശഃ പരമ നിവൃത്തികോ പ്രാപ്ത കരകേ ശാശ്വത ജ്ഞാനാനന്ദമയദശാകാ അനുഭവ കരോ : — ]

[അര്ഥ : — ] ഇസപ്രകാര ശുഭോപയോഗജനിത കിംചിത് പ്രവൃത്തികാ സേവന കരകേ യതി സമ്യക് പ്രകാരസേ സംയമകേ സൌഷ്ഠവ (ശ്രേഷ്ഠതാ, സുന്ദരതാ) സേ ക്രമശഃ പരമ നിവൃത്തികോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹുആ; ജിസകാ രമ്യ ഉദയ സമസ്ത വസ്തുസമൂഹകേ വിസ്താരകോ ലീലാമാത്രസേ പ്രാപ്ത ഹോ ജാതാ ഹൈ (-ജാന ലേതാ ഹൈ) ഐസീ ശാശ്വതീ ജ്ഞാനാനന്ദമയീ ദശാകാ ഏകാന്തതഃ (കേവല, സര്വഥാ, അത്യന്ത) അനുഭവ കരോ .

“ഇസപ്രകാര ശുഭോപയോഗ – പ്രജ്ഞാപന പൂര്ണ ഹുആ .’’ ★ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത ഛംദ

Page 485 of 513
PDF/HTML Page 518 of 546
single page version

അഥ സംസാരതത്ത്വമുദ്ഘാടയതി — ജേ അജധാഗഹിദത്ഥാ ഏദേ തച്ച ത്തി ണിച്ഛിദാ സമയേ .

അച്ചംതഫലസമിദ്ധം ഭമംതി തേ തോ പരം കാലം ..൨൭൧.. തഥാ സമഗുണസംസര്ഗാദ്ഗുണരക്ഷാ ഭവതി . യഥാ ച തസ്യൈവ ജലസ്യ കര്പൂരശര്കരാദിശീതലദ്രവ്യനിക്ഷേപേ കൃതേ സതി ശീതലഗുണവൃദ്ധിര്ഭവതി തഥാ നിശ്ചയവ്യവഹാരരത്നത്രയഗുണാധികസംസര്ഗാദ്ഗുണവൃദ്ധിര്ഭവതീതി സൂത്രാര്ഥഃ ..൨൭൦.. ഇതഃപരം പഞ്ചമസ്ഥലേ സംക്ഷേപേണ സംസാരസ്വരൂപസ്യ മോക്ഷസ്വരൂപസ്യ ച പ്രതീത്യര്ഥം പഞ്ചരത്നഭൂതഗാഥാപഞ്ചകേന വ്യാഖ്യാനം കരോതി . തദ്യഥാ — അഥ സംസാരസ്വരൂപം പ്രകടയതി — ജേ അജധാഗഹിദത്ഥാ വീതരാഗസര്വജ്ഞ- പ്രണീതനിശ്ചയവ്യവഹാരരത്നത്രയാര്ഥപരിജ്ഞാനാഭാവാത് യേയഥാഗൃഹീതാര്ഥാഃ വിപരീതഗൃഹീതാര്ഥാഃ . പുനരപി കഥംഭൂതാഃ . ഏദേ തച്ച ത്തി ണിച്ഛിദാ ഏതേ തത്ത്വമിതി നിശ്ചിതാഃ, ഏതേ യേ മയാ കല്പിതാഃ പദാര്ഥാസ്ത ഏവ തത്ത്വമിതി നിശ്ചിതാഃ, നിശ്ചയം കൃതവന്തഃ . ക്വ സ്ഥിത്വാ . സമയേ നിര്ഗ്രന്ഥരൂപദ്രവ്യസമയേ . അച്ചംതഫലസമിദ്ധം അബ പംചരത്ന ഹൈം (അര്ഥാത് പാ ച രത്നോം ജൈസീ പാ ച ഗാഥായേം കഹതേ ഹൈം ) . [വഹാ പഹലേ, ശ്ലോക ദ്വാരാ ഉന പാ ച ഗാഥാഓംകീ മഹിമാ കഹതേ ഹൈം : — ]

അര്ഥ : — അബ ഇസ ശാസ്ത്രകേ കലഗീകേ അലങ്കാര ജൈസേ ( – ചൂഡാമണി – മുകുടമണി സമാന) യഹ പാ ച സൂത്രരൂപ നിര്മല പംചരത്ന — ജോകി സംക്ഷേപസേ അര്ഹന്തഭഗവാനകേ സമഗ്ര അദ്വിതീയ ശാസനകോ സര്വതഃ പ്രകാശിത കരതേ ഹൈം വേ — ൧വിലക്ഷണ പംഥവാലീ സംസാര – മോക്ഷകീ സ്ഥിതികോ ജഗതകേ സമക്ഷ പ്രകട കരതേ ഹുഏ ജയവന്ത വര്തോ .

അബ സംസാരതത്ത്വകോ പ്രകട കരതേ ഹൈം : — ★ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത ഛംദ

൧. വിലക്ഷണ = ഭിന്ന – ഭിന്ന [സംസാര ഔര മോക്ഷകീ സ്ഥിതി ഭിന്ന – ഭിന്ന പംഥവാലീ ഹൈ, അര്ഥാത് സംസാര ഔര മോക്ഷകാ മാര്ഗ അലഗ – അലഗ ഹൈ . ]

Page 486 of 513
PDF/HTML Page 519 of 546
single page version

യേ സ്വയമവിവേകതോന്യഥൈവ പ്രതിപദ്യാര്ഥാനിത്ഥമേവ തത്ത്വമിതി നിശ്ചയമാരചയന്തഃ സതതം സമുപചീയമാനമഹാമോഹമലമലീമസമാനസതയാ നിത്യമജ്ഞാനിനോ ഭവന്തി, തേ ഖലു സമയേ സ്ഥിതാ അപ്യനാസാദിതപരമാര്ഥശ്രാമണ്യതയാ ശ്രമണാഭാസാഃ സന്തോനന്തകര്മഫലോപഭോഗപ്രാഗ്ഭാരഭയംകര- മനന്തകാലമനന്തഭാവാന്തരപരാവര്തൈരനവസ്ഥിതവൃത്തയഃ സംസാരതത്ത്വമേവാവബുധ്യതാമ് ..൨൭൧.. ഭമംതി തേ തോ പരം കാലം അത്യന്തഫലസമൃദ്ധം ഭ്രമന്തി തേ അതഃ പരം കാലമ് . ദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭവഭാവപഞ്ചപ്രകാര- സംസാരപരിഭ്രമണരഹിതശുദ്ധാത്മസ്വരൂപഭാവനാച്യുതാഃ സന്തഃ പരിഭ്രമന്തി . കമ് . പരം കാലം അനന്തകാലമ് . നാരകാദിദുഃഖരൂപാത്യന്തഫലസമൃദ്ധമ് . പുനരപി കഥംഭൂതമ് . അതോ വര്തമാനകാലാത്പരം ഭാവിനമിതി . കഥംഭൂതമ് . അയമത്രാര്ഥഃ — ഇത്ഥംഭൂതസംസാരപരിഭ്രമണപരിണതപുരുഷാ ഏവാഭേദേന സംസാരസ്വരൂപം ജ്ഞാതവ്യ- മിതി ..൨൭൧.. അഥ മോക്ഷസ്വരൂപം പ്രകാശയതി — അജധാചാരവിജുത്തോ നിശ്ചയവ്യവഹാരപഞ്ചാചാരഭാവനാ-

അന്വയാര്ഥ : — [യേ ] ജോ [സമയേ ] ഭലേ ഹീ സമയമേം ഹോം (-ഭലേ ഹീ വേ ദ്രവ്യലിംഗീകേ രൂപമേം ജിനമതമേം ഹോം) തഥാപി വേ [ഏതേ തത്ത്വമ് ] ‘യഹ തത്ത്വ ഹൈ (വസ്തുസ്വരൂപ ഐസാ ഹീ ഹൈ)’ [ഇതി നിശ്ചിതാഃ ] ഇസപ്രകാര നിശ്ചയവാന വര്തതേ ഹുഏ [അയഥാഗൃഹീതാര്ഥാഃ ] പദാര്ഥോംകോ അയഥാര്ഥരൂപസേ ഗ്രഹണ കരതേ ഹൈം (-ജൈസേ നഹീം ഹൈം വൈസാ സമഝതേ ഹൈം ), [തേ ] വേ [അത്യന്തഫലസമൃദ്ധമ് ] അത്യന്തഫലസമൃദ്ധ (അനന്ത കര്മഫലോംസേ ഭരേ ഹുഏ) ഐസേ [അതഃ പരം കാലം ] അബസേ ആഗാമീ കാലമേം [ഭ്രമന്തി ] പരിഭ്രമണ കരേംഗേ ..൨൭൧..

ടീകാ : — ജോ സ്വയം അവിവേകസേ പദാര്ഥോംകോ അന്യഥാ ഹീ അംഗീകൃത കരകേ (-അന്യ പ്രകാരസേ ഹീ സമഝകര) ‘ഐസാ ഹീ തത്ത്വ (വസ്തുസ്വരൂപ) ഹൈ’ ഐസാ നിശ്ചയ കരതേ ഹുഏ, സതത ഏകത്രിത കിയേ ജാനേവാലേ മഹാ മോഹമലസേ മലിന മനവാലേ ഹോനേസേ നിത്യ അജ്ഞാനീ ഹൈം, വേ ഭലേ ഹീ സമയമേം (-ദ്രവ്യലിംഗീ രൂപസേ ജിനമാര്ഗമേം) സ്ഥിത ഹോം തഥാപി പരമാര്ഥ ശ്രാമണ്യകോ പ്രാപ്ത ന ഹോനേസേ വാസ്തവമേം ശ്രമണാഭാസ വര്തതേ ഹുഏ അനന്ത കര്മഫലകീ ഉപഭോഗരാശിസേ ഭയംകര ഐസേ അനന്തകാല തക അനന്ത ഭാവാന്തരരൂപ പരാവര്ത്തനോംസേ ൧അനവസ്ഥിത വൃത്തിവാലേ രഹനേസേ, ഉനകോ സംസാരതത്ത്വ ഹീ ജാനനാ ..൨൭൧..

൧. അനവസ്ഥിത = അസ്ഥിര [മിഥ്യാദൃഷ്ടിയോംനേ ഭലേ ഹീ ദ്രവ്യലിംഗ ധാരണ കിയാ ഹോ തഥാപി ഉനകേ അനന്തകാല തക അനന്ത ഭിന്ന – ഭിന്ന ഭാവരൂപസേ – ഭാവാന്തരരൂപസേ പരാവര്തന ഹോതേ രഹനേസേ വേ അസ്ഥിര പരിണതിവാലേ രഹേംഗേ, ഔര ഇസലിയേ വേ സംസാരതത്ത്വ ഹീ ഹൈം .]

Page 487 of 513
PDF/HTML Page 520 of 546
single page version

അഥ മോക്ഷതത്ത്വമുദ്ഘാടയതി —

യസ്ത്രിലോകചൂലികായമാനനിര്മലവിവേകദീപികാലോകശാലിതയാ യഥാവസ്ഥിതപദാര്ഥനിശ്ചയ- നിവര്തിതൌത്സുക്യസ്വരൂപമന്ഥരസതതോപശാന്താത്മാ സന് സ്വരൂപമേകമേവാഭിമുഖ്യേന ചരന്നയഥാചാര- പരിണതത്വാദയഥാചാരവിയുക്തഃ, വിപരീതാചാരരഹിത ഇത്യര്ഥഃ, ജധത്ഥപദണിച്ഛിദോ സഹജാനന്ദൈകസ്വഭാവനിജ- പരമാത്മാദിപദാര്ഥപരിജ്ഞാനസഹിതത്വാദ്യഥാര്ഥപദനിശ്ചിതഃ, പസംതപ്പാ വിശിഷ്ടപരമോപശമഭാവപരിണതനിജാത്മ- ദ്രവ്യഭാവനാസഹിതത്വാത്പ്രശാന്താത്മാ, ജോ യഃ കര്താ സോ സംപുണ്ണസാമണ്ണോ സ സംപൂര്ണശ്രാമണ്യഃ സന് ചിരം ണ ജീവദി ചിരം ബഹുതരകാലം ന ജീവതി, ന തിഷ്ഠതി . ക്വ . അഫലേ ശുദ്ധാത്മസംവിത്തിസമുത്പന്നസുഖാമൃതരസാസ്വാദ- രഹിതത്വേനാഫലേ ഫലരഹിതേ സംസാരേ . കിന്തു ശീഘ്രം മോക്ഷം ഗച്ഛതീതി . അയമത്ര ഭാവാര്ഥഃ — ഇത്ഥംഭൂത-

അബ മോക്ഷ തത്വകോ പ്രഗട കരതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [യഥാര്ഥപദനിശ്ചിതഃ ] ജോ ജീവ യഥാര്ഥതയാ പദോംകാ തഥാ അര്ഥോം (പദാര്ഥോം) കാ നിശ്ചയവാലാ ഹോനേസേ [പ്രശാന്താത്മാ ] ൧പ്രശാന്താത്മാ ഹൈ ഔര [അയഥാചാരവിയുക്തഃ ] അയഥാചാര ( – അന്യഥാആചരണ, അയഥാര്ഥആചരണ) രഹിത ഹൈ, [സഃ സംപൂര്ണശ്രാമണ്യഃ ] വഹ സംപൂര്ണ ശ്രാമണ്യവാലാ ജീവ [അഫലേ ] അഫല ( – കര്മഫല രഹിത ഹുഏ) [ഇഹ ] ഇസ സംസാരമേം [ചിരം ന ജീവതി ] ചിരകാല തക നഹീം രഹതാ ( – അല്പകാലമേം ഹീ മുക്ത ഹോതാ ഹൈ .) ..൨൭൨..

ടീകാ : — ജോ (ശ്രമണ) ത്രിലോകകീ ചൂലികാ (കലഗീ) കേ സമാന നിര്മല വിവേകരൂപീ ദീപികാകേ പ്രകാശവാലാ ഹോനേസേ യഥാസ്ഥിത പദാര്ഥനിശ്ചയസേ ഉത്സുകതാകാ നിവര്തന കരകേ

൨സ്വരൂപമംഥര രഹനേസേ സതത ‘ഉപശാംതാത്മാ’ വര്തതാ ഹുആ, സ്വരൂപമേം ഏകമേം ഹീ അഭിമുഖരൂപസേ

൧. പ്രശാംതാത്മാ = പ്രശാംതസ്വരൂപ; പ്രശാംതമൂര്തി; ഉപശാംത; സ്ഥിര ഹുആ .

൨. സ്വരൂപമംഥര = സ്വരൂപമേം ജമാ ഹുആ [മന്ഥരകാ അര്ഥ ഹൈ സുസ്ത, ആലസീ . യഹ ശ്രമണ സ്വരൂപമേം തൃപ്ത തൃപ്ത ഹോനേസേ മാനോ വഹ സ്വരൂപസേ ബാഹര നികലനേകോ സുസ്ത യാ ആലസീ ഹോ, ഇസപ്രകാര സ്വരൂപപ്രശാംതിമേം മഗ്ന ഹോകര രഹാ
ഹൈ .]