Pravachansar-Hindi (Malayalam transliteration). Gatha: 241-255 ; Shubhopayog pragnyapan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 25 of 28

 

Page 448 of 513
PDF/HTML Page 481 of 546
single page version

അഥാസ്യ സിദ്ധാഗമജ്ഞാനതത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാനസംയതത്വയൌഗപദ്യാത്മജ്ഞാനയൌഗപദ്യസംയതസ്യ കീദൃഗ്ലക്ഷണ-
മിത്യനുശാസ്തി —
സമസത്തുബംധുവഗ്ഗോ സമസുഹദുക്ഖോ പസംസണിംദസമോ .
സമലോട്ഠുകം ചണോ പുണ ജീവിദമരണേ സമോ സമണോ ..൨൪൧..
സമശത്രുബന്ധുവര്ഗഃ സമസുഖദുഃഖഃ പ്രശംസാനിന്ദാസമഃ .
സമലോഷ്ടകാഞ്ചനഃ പുനര്ജീവിതമരണേ സമഃ ശ്രമണഃ ..൨൪൧..
സംയമഃ സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനപുരഃസരം ചാരിത്രം, ചാരിത്രം ധര്മഃ, ധര്മഃ സാമ്യം, സാമ്യം മോഹക്ഷോഭ-
വിഹീനഃ ആത്മപരിണാമഃ . തതഃ സംയതസ്യ സാമ്യം ലക്ഷണമ് . തത്ര ശത്രുബന്ധുവര്ഗയോഃ സുഖദുഃഖയോഃ
പ്രശംസാനിന്ദയോഃ ലോഷ്ടകാംചനയോര്ജീവിതമരണയോശ്ച സമമ് അയം മമ പരോയം സ്വഃ, അയം മഹ്ലാദോയം
പരിതാപഃ, ഇദം മമോത്കര്ഷണമിദമപകര്ഷണമയം മമാകിംചിത്കര ഇദമുപകാരകമിദം മമാത്മധാരണമയ-
ക്വാപി ക്വാപി യഥാസംഭവമിതിശബ്ദസ്യാര്ഥോ ജ്ഞാതവ്യഃ — സ ശ്രമണഃ സംയതസ്തപോധനോ ഭവതി . യഃ കിംവിശിഷ്ടഃ .
ശത്രുബന്ധുസുഖദുഃഖനിന്ദാപ്രശംസാലോഷ്ടകാഞ്ചനജീവിതമരണേഷു സമഃ സമചിത്തഃ ഇതി . തതഃ ഏതദായാതി — ശത്രു-
ബന്ധുസുഖദുഃഖനിന്ദാപ്രശംസാലോഷ്ടകാഞ്ചനജീവിതമരണസമതാഭാവനാപരിണതനിജശുദ്ധാത്മതത്ത്വസമ്യക്ശ്രദ്ധാന-
അബ, ആഗമജ്ഞാന – തത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാന – സംയതത്ത്വകേ യുഗപത്പനേകാ തഥാ ആത്മജ്ഞാനകാ
യുഗപത്പനാ ജിസേ സിദ്ധ ഹുആ ഹൈ ഐസേ ഇസ സംയതകാ ക്യാ ലക്ഷണ ഹൈ സോ കഹതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [സമശത്രുബന്ധുവര്ഗഃ ] ജിസേ ശത്രു ഔര ബന്ധു വര്ഗ സമാന ഹൈ,
[സമസുഖദുഃഖഃ ] സുഖ ഔര ദുഃഖ സമാന ഹൈ, [പ്രശംസാനിന്ദാസമഃ ] പ്രശംസാ ഔര നിന്ദാകേ പ്രതി ജിസകോ
സമതാ ഹൈ, [സമലോഷ്ടകാഞ്ചനഃ ] ജിസേ ലോഷ്ട (മിട്ടീകാ ഢേലാ) ഔര സുവര്ണ സമാന ഹൈ, [പുനഃ ] തഥാ
[ജീവിതമരണേ സമഃ ] ജീവന – മരണകേ പ്രതി ജിസകോ സമതാ ഹൈ, വഹ [ശ്രമണഃ ] ശ്രമണ ഹൈ ..൨൪൧..
ടീകാ : — സംയമ, സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനപൂര്വക ചാരിത്ര ഹൈ; ചാരിത്ര ധര്മ ഹൈ; ധര്മ സാമ്യ ഹൈ; സാമ്യ
മോഹക്ഷോഭ രഹിത ആത്മപരിണാമ ഹൈ . ഇസലിയേ സംയതകാ, സാമ്യ ലക്ഷണ ഹൈ .
വഹാ , (൧) ശത്രു – ബംധുവര്ഗമേം, (൨) സുഖ – ദുഃഖമേം, (൩) പ്രശംസാ – നിന്ദാമേം, (൪) മിട്ടീകേ
ഢേലേ ഔര സോനേമേം, (൫) ജീവിത – മരണമേം ഏക ഹീ സാഥ, (൧) ‘യഹ മേരാ പര (-ശത്രു) ഹൈ, യഹ
സ്വ (-സ്വജന) ഹൈ;’ (൨) ‘യഹ ആഹ്ലാദ ഹൈ, യഹ പരിതാപ ഹൈ,’ (൩) ‘യഹ മേരാ ഉത്കര്ഷണ
(-കീര്തി) ഹൈ, യഹ അപകര്ഷണ (-അകീര്തി) ഹൈ,’ (൪) ‘യഹ മുഝേ അകിംചിത്കര ഹൈ, യഹ ഉപകാരക
(-ഉപയോഗീ) ഹൈ,’ (൫) ‘യഹ മേരാ സ്ഥായിത്വ ഹൈ, യഹ അത്യന്ത വിനാശ ഹൈ’ ഇസപ്രകാര മോഹകേ
നിംദാ – പ്രശംസാ, ദുഃഖ – സുഖ, അരി – ബംധുമാം ജ്യാം സാമ്യ ഛേ,
വളീ ലോഷ്ട – കനകേ, ജീവിത – മരണേ സാമ്യ ഛേ, തേ ശ്രമണ ഛേ. ൨൪൧.

Page 449 of 513
PDF/HTML Page 482 of 546
single page version

മത്യന്തവിനാശ ഇതി മോഹാഭാവാത് സര്വത്രാപ്യനുദിതരാഗദ്വേഷദ്വൈതസ്യ, സതതമപി വിശുദ്ധദ്രഷ്ടിജ്ഞപ്തി-
സ്വഭാവമാത്മാനമനുഭവതഃ, ശത്രുബന്ധുസുഖദുഃഖപ്രശംസാനിന്ദാലോഷ്ടകാംചനജീവിതമരണാനി നിര്വിശേഷമേവ
ജ്ഞേയത്വേനാക്രമ്യ ജ്ഞാനാത്മന്യാത്മന്യചലിതവൃത്തേര്യത്കില സര്വതഃ സാമ്യം തത്സിദ്ധാഗമജ്ഞാനതത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാന-
സംയതത്വയൌഗപദ്യാത്മജ്ഞാനയൌഗപദ്യസ്യ സംയതസ്യ ലക്ഷണമാലക്ഷണീയമ് ..൨൪൧..
അഥേദമേവ സിദ്ധാഗമജ്ഞാനതത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാനസംയതത്വയൌഗപദ്യാത്മജ്ഞാനയൌഗപദ്യസംയതത്വമൈകാഗ്ാ്രയ-
ലക്ഷണശ്രാമണ്യാപരനാമ മോക്ഷമാര്ഗത്വേന സമര്ഥയതി —
ദംസണണാണചരിത്തേസു തീസു ജുഗവം സമുട്ഠിദോ ജോ ദു .
ഏയഗ്ഗഗദോ ത്തി മദോ സാമണ്ണം തസ്സ പഡിപുണ്ണം ..൨൪൨..
ദര്ശനജ്ഞാനചരിത്രേഷു ത്രിഷു യുഗപത്സമുത്ഥിതോ യസ്തു .
ഐകാഗ്ാ്രയഗത ഇതി മതഃ ശ്രാമണ്യം തസ്യ പരിപൂര്ണമ് ..൨൪൨..
ജ്ഞാനാനുഷ്ഠാനരൂപനിര്വികല്പസമാധിസമുത്പന്നനിര്വികാരപരമാഹ്ലാദൈകലക്ഷണസുഖാമൃതപരിണതിസ്വരൂപം യത്പരമസാമ്യം
തദേവ പരമാഗമജ്ഞാനതത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാനസംയതത്വാനാം യൌഗപദ്യേന തഥാ നിര്വികല്പാത്മജ്ഞാനേന ച പരിണതതപോധനസ്യ
ലക്ഷണം ജ്ഞാതവ്യമിതി ..൨൪൧.. അഥ യദേവ സംയതതപോധനസ്യ സാമ്യലക്ഷണം ഭണിതം തദേവ ശ്രാമണ്യാപരനാമാ
അഭാവകേ കാരണ സര്വത്ര ജിസസേ രാഗദ്വേഷകാ ദ്വൈത പ്രഗട നഹീം ഹോതാ, ജോ സതത വിശുദ്ധദര്ശനജ്ഞാനസ്വഭാവ
ആത്മാകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ, ഔര (ഇസപ്രകാര) ശത്രു – ബന്ധു, സുഖ – ദുഃഖ, പ്രശംസാ – നിന്ദാ, ലോഷ്ട –
കാംചന ഔര ജീവിത – മരണകോ നിര്വിശേഷയതാ ഹീ (അന്തരകേ ബിനാ ഹീ) ജ്ഞേയരൂപ ജാനകര ജ്ഞാനാത്മക
ആത്മാമേം ജിസകീ പരിണതി അചലിത ഹുഈ ഹൈ; ഉസ പുരുഷകോ വാസ്തവമേം ജോ സര്വതഃ സാമ്യ ഹൈ വഹ
(സാമ്യ) സംയതകാ ലക്ഷണ സമഝനാ ചാഹിയേ — കി ജിസ സംയതകേ ആത്മജ്ഞാന – തത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാന –
സംയതത്ത്വകേ യുഗപത്പനേകാ ഔര ആത്മജ്ഞാനകാ യുഗപത്പനാ സിദ്ധ ഹുആ ഹൈ ..൨൪൧..
അബ, യഹ സമര്ഥന കരതേ ഹൈം കി ആഗമജ്ഞാന – തത്ത്വാര്ഥശ്രദ്ധാന – സംയതത്ത്വകേ യുഗപത്പനേകേ സാഥ
ആത്മജ്ഞാനകേ യുഗപത്പനേകീ സിദ്ധിരൂപ ജോ യഹ സംയതപനാ ഹൈ വഹീ മോക്ഷമാര്ഗ ഹൈ, ജിസകാ ദൂസരാ നാമ
ഏകാഗ്രതാലക്ഷണവാലാ ശ്രാമണ്യ ഹൈ : —
അന്വയാര്ഥ : — [യഃ തു ] ജോ [ദര്ശനജ്ഞാനചരിത്രേഷു ] ദര്ശന, ജ്ഞാന ഔര ചാരിത്ര – [ത്രിഷു ]
ഇന തീനോംമേം [യുഗപത് ] ഏക ഹീ സാഥ [സമുത്ഥിതഃ ] ആരൂഢ ഹൈ, വഹ [ഐകാഗ്രയഗതഃ ] ഏകാഗ്രതാകോ
പ്രാപ്ത ഹൈ . [ഇതി ] ഇസപ്രകാര [മതഃ ] (ശാസ്ത്രമേം) കഹാ ഹൈ . [തസ്യ ] ഉസകേ [ശ്രാമണ്യം ] ശ്രാമണ്യ
[പരിപൂര്ണമ് ] പരിപൂര്ണ ഹൈ ..൨൪൨..
ദ്രഗ, ജ്ഞാന നേ ചാരിത്ര ത്രണമാം യുഗപദേ ആരൂഢ ജേ,
തേനേ കഹ്യോ ഐകാഗ്യ്രാഗത; ശ്രാമണ്യ ത്യാം പരിപൂര്ണ ഛേ. ൨൪൨.
പ്ര. ൫൭

Page 450 of 513
PDF/HTML Page 483 of 546
single page version

ജ്ഞേയജ്ഞാതൃതത്ത്വതഥാപ്രതീതിലക്ഷണേന സമ്യഗ്ദര്ശനപര്യായേണ, ജ്ഞേയജ്ഞാതൃതത്ത്വതഥാനുഭൂതിലക്ഷണേന
ജ്ഞാനപര്യായേണ, ജ്ഞേയജ്ഞാതൃക്രിയാന്തരനിവൃത്തിസൂത്ര്യമാണദ്രഷ്ടൃജ്ഞാതൃതത്ത്വവൃത്തിലക്ഷണേന ചാരിത്രപര്യായേണ ച,
ത്രിഭിരപി യൌഗപദ്യേന ഭാവ്യഭാവകഭാവവിജൃമ്ഭിതാതിനിര്ഭ̄രേതരേതരസംവലനബലാദംഗാംഗിഭാവേന
പരിണതസ്യാത്മനോ യദാത്മനിഷ്ഠത്വേ സതി സംയതത്വം തത്പാനകവദനേകാത്മകസ്യൈകസ്യാനുഭൂയമാന-
തായാമപി സമസ്തപരദ്രവ്യപരാവര്തത്വാദഭിവ്യക്തൈകാഗ്രയലക്ഷണശ്രാമണ്യാപരനാമാ മോക്ഷമാര്ഗ ഏവാവ-
മോക്ഷമാര്ഗോ ഭണ്യത ഇതി പ്രരൂപയതി — ദംസണണാണചരിത്തേസു തീസു ജുഗവം സമുട്ഠിദോ ജോ ദു ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രേഷു ത്രിഷു
യുഗപത്സമ്യഗുപസ്ഥിത ഉദ്യതോ യസ്തു കര്താ, ഏയഗ്ഗഗദോ ത്തി മദോ സ ഐകാഗ്രയഗത ഇതി മതഃ സംമതഃ,
സാമണ്ണം തസ്സ പഡിപുണ്ണം ശ്രാമണ്യം ചാരിത്രം യതിത്വം തസ്യ പരിപൂര്ണമിതി . തഥാഹി — ഭാവകര്മദ്രവ്യ-
കര്മനോകര്മഭ്യഃ ശേഷപുദ്ഗലാദിപഞ്ചദ്രവ്യേഭ്യോപി ഭിന്നം സഹജശുദ്ധനിത്യാനന്ദൈകസ്വഭാവം മമ സംബന്ധി യദാത്മ-
ദ്രവ്യം തദേവ മമോപാദേയമിതിരുചിരൂപം സമ്യഗ്ദര്ശനമ്, തത്രൈവ പരിച്ഛിത്തിരൂപം സമ്യഗ്ജ്ഞാനം, തസ്മിന്നേവ സ്വരൂപേ
നിശ്ചലാനുഭൂതിലക്ഷണം ചാരിത്രം ചേത്യുക്തസ്വരൂപം സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രത്രയം പാനകവദനേകമപ്യഭേദനയേനൈകം യത്
തത്സവികല്പാവസ്ഥായാം വ്യവഹാരേണൈകാഗ്രയം ഭണ്യതേ .. നിര്വികല്പസമാധികാലേ തു നിശ്ചയേനേതി .. തദേവ ച
ടീകാ : — ജ്ഞേയതത്ത്വ ഔര ജ്ഞാതൃതത്ത്വകീ തഥാപ്രകാര (ജൈസീ ഹൈ വൈസീ ഹീ, യഥാര്ഥ) പ്രതീതി
ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ വഹ സമ്യഗ്ദര്ശനപര്യായ ഹൈ; ജ്ഞേയതത്ത്വ ഔര ജ്ഞാതൃതത്ത്വകീ തഥാപ്രകാര അനുഭൂതി
ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ വഹ ജ്ഞാനപര്യായ ഹൈ; ജ്ഞേയ ഔര ജ്ഞാതാകീ ൧ക്രിയാന്തരസേ നിവൃത്തികേ ദ്വാരാ രചിത
ദൃഷ്ടിജ്ഞാതൃതത്ത്വമേം പരിണതി ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ വഹ ചാരിത്രപര്യായ ഹൈ . ഇന പര്യായോംകേ ഔര ആത്മാകേ
൨ഭാവ്യഭാവകതാകേ ദ്വാരാ ഉത്പന്ന അതി ഗാഢ ഇതരേതര മിലനകേ ബലകേ കാരണ ഇന തീനോം പര്യായരൂപ
യുഗപത് അംഗ – അംഗീഭാവസേ പരിണത ആത്മാകേ, ആത്മനിഷ്ഠതാ ഹോനേ പര ജോ സംയതത്ത്വ ഹോതാ ഹൈ വഹ
സംയതപനാ ഏകാഗ്രതാലക്ഷണവാലാ ശ്രാമണ്യ ജിസകാ ദൂസരാ നാമ ഹൈ ഐസാ മോക്ഷമാര്ഗ ഹീ ഹൈ — ഐസാ
ജാനനാ ചാഹിയേ, ക്യോംകി വഹാ (സംയതപനേമേം) ൩പേയകീ ഭാ തി ൪അനേകാത്മക ഏകകാ അനുഭവ ഹോനേ
൧. ക്രിയാംതര = അന്യ ക്രിയാ; [ജ്ഞേയ ഔര ജ്ഞാതാ അന്യ ക്രിയാസേ നിവൃത്ത ഹോ ഉസകേ കാരണ ഹോനേവാലീ ജോ ദ്രഷ്ടാ – ജ്ഞാതാ
ആത്മതത്ത്വമേം പരിണതി വഹ ചാരിത്രപര്യായകാ ലക്ഷണ ഹൈ .]]
൨. ഭാവക അര്ഥാത് ഹോനേവാലാ, ഔര ഭാവക ജിസരൂപ ഹോ സോ ഭാവ്യ ഹൈ . ആത്മാ ഭാവക ഹൈ ഔര സമ്യഗ്ദര്ശനാദി
പര്യായേം ഭാവ്യക ഹൈം . ഭാവക ഔര ഭാവ്യകാ പരസ്പര അതി ഗാഢ മിലന (ഏകമേകതാ) ഹോതാ ഹൈ . ഭാവക ആത്മാ
അംഗീ ഹൈ ഔര ഭാവ്യരൂപ സമ്യഗ്ദര്ശനാദി പര്യായേം ഉസകാ അംഗ ഹൈ .
൩. പേയ = പീനേകീ വസ്തു, ജൈസേ ഠംഡാഈ . [ഠംഡാഈകാ സ്വാദ അനേകാത്മക ഏക ഹോതാ ഹൈ; ക്യോംകി അഭേദസേ ഉസമേം
ഏക ഠംഡാഈകാ ഹീ സ്വാദ ആതാ ഹൈ, ഔര ഭേദസേ ഉസമേം ദൂധ, ശക്കര, സോംഫ , കാലീമിര്ച തഥാ ബാദാമ ആദി
അനേക വസ്തുഓംകാ സ്വാദ ആതാ ഹൈ . ]
൪. യഹാ അനേകാത്മക ഏകകേ അനുഭവമേം ജോ അനേകാത്മകതാ ഹൈ വഹ പരദ്രവ്യമയ നഹീം ഹൈ വഹാ പരദ്രവ്യോംസേ തോ നിവൃത്തി
ഹീ ഹൈ; മാത്ര സമ്യഗ്ദര്ശന – ജ്ഞാന – ചാരിത്രരൂപ സ്വ – അംശോംകേ കാരണ ഹീ അനേകാത്മകതാ ഹൈ . ഇസലിയേ വഹാ ,
അനേകാത്മകതാ ഹോനേ പര ഭീ ഏകാഗ്രതാ (ഏക – അഗ്രതാ) പ്രഗട ഹൈ .

Page 451 of 513
PDF/HTML Page 484 of 546
single page version

ഗന്തവ്യഃ . തസ്യ തു സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രാണി മോക്ഷമാര്ഗ ഇതി ഭേദാത്മകത്വാത്പര്യായപ്രധാനേന
വ്യവഹാരനയേന, ഐകാഗ്ാ്രയം മോക്ഷമാര്ഗ ഇത്യഭേദാത്മകത്വാദ് ദ്രവ്യപ്രധാനേന നിശ്ചയനയേന, വിശ്വസ്യാപി
ഭേദാഭേദാത്മകത്വാത്തദുഭയമിതി പ്രമാണേന പ്രജ്ഞപ്തിഃ ..൨൪൨..
“ഇത്യേവം പ്രതിപത്തുരാശയവശാദേകോപ്യനേകീഭവം
സ്ത്രൈലക്ഷണ്യമഥൈകതാമുപഗതോ മാര്ഗോപവര്ഗസ്യ യഃ .
ദ്രഷ്ടൃജ്ഞാതൃനിബദ്ധവൃത്തിമചലം ലോകസ്തമാസ്കന്ദതാ-
മാസ്കന്ദത്യചിരാദ്വികാശമതുലം യേനോല്ലസന്ത്യാശ്ചിതേഃ ..൧൬..
നാമാന്തരേണ പരമസാമ്യമിതി . തദേവ പരമസാമ്യം പര്യായനാമാന്തരേണ ശുദ്ധോപയോഗലക്ഷണഃ ശ്രാമണ്യാപരനാമാ
മോക്ഷമാര്ഗോ ജ്ഞാതവ്യ ഇതി . തസ്യ തു മോക്ഷമാര്ഗസ്യ സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാനചാരിത്രാണി മോക്ഷമാര്ഗ ഇതി ഭേദാത്മകത്വാ-
ത്പര്യായപ്രധാനേന വ്യവഹാരനയേന നിര്ണയോ ഭവതി . ഐകാഗ്രയം മോക്ഷമാര്ഗ ഇത്യഭേദാത്മകത്വാത് ദ്രവ്യപ്രധാനേന
നിശ്ചയനയേന നിര്ണയോ ഭവതി . സമസ്തവസ്തുസമൂഹസ്യാപി ഭേദാഭേദാത്മകത്വാന്നിശ്ചയവ്യവഹാരമോക്ഷമാര്ഗദ്വയസ്യാപി
പ്രമാണേന നിശ്ചയോ ഭവതീത്യര്ഥഃ ..൨൪൨.. ഏവം നിശ്ചയവ്യവഹാരസംയമപ്രതിപാദനമുഖ്യത്വേന തൃതീയസ്ഥലേ
ഗാഥാചതുഷ്ടയം ഗതമ് . അഥ യഃ സ്വശുദ്ധാത്മന്യേകാഗ്രോ ന ഭവതി തസ്യ മോക്ഷാഭാവം ദര്ശയതി — മുജ്ഝദി വാ രജ്ജദി
പര ഭീ, സമസ്ത പരദ്രവ്യസേ നിവൃത്തി ഹോനേസേ ഏകാഗ്രതാ അഭിവ്യക്ത (പ്രഗട) ഹൈ .
വഹ (സംയതത്ത്വരൂപ അഥവാ ശ്രാമണ്യരൂപ മോക്ഷമാര്ഗ) ഭേദാത്മക ഹോനേസേ ‘സമ്യഗ്ദര്ശന – ജ്ഞാന –
ചാരിത്ര മോക്ഷമാര്ഗ ഹൈ’ ഇസപ്രകാ പര്യായപ്രധാന വ്യവഹാരനയസേ ഉസകാ പ്രജ്ഞാപന ഹൈ; വഹ (മോക്ഷമാര്ഗ)
അഭേദാത്മക ഹോനേസേ ‘ഏകാഗ്രതാ മോക്ഷമാര്ഗ ഹൈ’ ഇസപ്രകാര ദ്രവ്യപ്രധാന നിശ്ചയനയസേ ഉസകാ പ്രജ്ഞാപന ഹൈ;
സമസ്ത ഹീ പദാര്ഥ ഭേദാഭേദാത്മക ഹോനേസേ വേ ദോനോം, (സമ്യഗ്ദര്ശന – ജ്ഞാന – ചാരിത്ര തഥാ ഏകാഗ്രതാ)
മോക്ഷമാര്ഗ ഹൈ’ ഇസപ്രകാര പ്രമാണസേ ഉസകാ പ്രജ്ഞാപന ഹൈ ..൨൪൨..
[അബ ശ്ലോക ദ്വാരാ മോക്ഷപ്രാപ്തികേ ലിയേ ദ്രഷ്ടാ – ജ്ഞാതാമേം ലീനതാ കരനേകോ കഹാ ജാതാ ഹൈ . ]
അര്ഥ : — ഇസപ്രകാര, പ്രതിപാദകകേ ആശയകേ വശ, ഏക ഹോനേ പര ഭീ അനേക ഹോതാ ഹുആ
(അഭേദപ്രധാന നിശ്ചയനയസേ ഏക — ഏകാഗ്രതാരൂപ — ഹോതാ ഹുആ ഭീ വക്താകേ അഭിപ്രായാനുസാര
ഭേദപ്രധാന വ്യവഹാരനയസേ അനേക ഭീ — ദര്ശന -ജ്ഞാന -ചാരിത്രരൂപ ഭീ — ഹോതാ ഹോനേസേ) ൧ഏകതാ
(ഏകലക്ഷണതാ) കോ തഥാ ൨ത്രിലക്ഷണതാകോ പ്രാപ്ത ജോ അപവര്ഗ (മോക്ഷ) കാ മാര്ഗ ഉസേ ലോക ദ്രഷ്ടാ –
ജ്ഞാതാമേം പരിണതി ബാംധകര (-ലീന കരകേ) അചലരൂപസേ അവലമ്ബന കരേ, ജിസസേ വഹ (ലോക)
ഉല്ലസിത ചേതനാകേ അതുല വികാസകോ അല്പകാലമേം പ്രാപ്ത ഹോ .
★ശാര്ദൂലവിക്രീഡിത ഛംദ.
൧. ദ്രവ്യപ്രധാന നിശ്ചയനയസേ മാത്ര ഏകാഗ്രതാ ഹീ ഏക മോക്ഷമാര്ഗകാ ലക്ഷണ ഹൈ .
൨. പര്യായപ്രധാന വ്യവഹാരനയസേ ദര്ശന -ജ്ഞാന -ചാരിത്രരൂപ ത്രിക മോക്ഷമാര്ഗകാ ലക്ഷണ ഹൈ .

Page 452 of 513
PDF/HTML Page 485 of 546
single page version

അഥാനൈകാഗ്ാ്രയസ്യ മോക്ഷമാര്ഗത്വം വിഘടയതി —
മുജ്ഝദി വാ രജ്ജദി വാ ദുസ്സദി വാ ദവ്വമണ്ണമാസേജ്ജ .
ജദി സമണോ അണ്ണാണീ ബജ്ഝദി കമ്മേഹിം വിവിഹേഹിം ..൨൪൩..
മുഹ്യതി വാ രജ്യതി വാ ദ്വേഷ്ടി വാ ദ്രവ്യമന്യദാസാദ്യ .
യദി ശ്രമണോജ്ഞാനീ ബധ്യതേ കര്മഭിര്വിവിധൈഃ ..൨൪൩..
യോ ഹി ന ഖലു ജ്ഞാനാത്മാനമാത്മാനമേകമഗ്രം ഭാവയതി, സോവശ്യം ജ്ഞേയഭൂതം
ദ്രവ്യമന്യദാസീദതി . തദാസാദ്യ ച ജ്ഞാനാത്മാത്മജ്ഞാനാദ്ഭ്രഷ്ടഃ സ്വയമജ്ഞാനീഭൂതോ മുഹ്യതി വാ, രജ്യതി
വാ, ദ്വേഷ്ടി വാ; തഥാഭൂതശ്ച ബധ്യത ഏവ, ന തു വിമുച്യതേ . അത അനൈകാഗ്ാ്രയസ്യ ന മോക്ഷമാര്ഗത്വം
സിദ്ധയേത് ..൨൪൩..
വാ ദുസ്സദി വാ ദവ്വമണ്ണമാസേജ്ജ ജദി മുഹ്യതി വാ, രജ്യതി വാ, ദ്വേഷ്ടി വാ, യദി ചേത് . കിം കൃത്വാ .
ദ്രവ്യമന്യദാസാദ്യ പ്രാപ്യ . സ കഃ . സമണോ ശ്രമണസ്തപോധനഃ . തദാ കാലേ അണ്ണാണീ അജ്ഞാനീ ഭവതി . അജ്ഞാനീ
സന് ബജ്ഝദി കമ്മേഹിം വിവിഹേഹിം ബധ്യതേ കര്മഭിര്വിവിധൈരിതി . തഥാഹി — യോ നിര്വികാരസ്വസംവേദനജ്ഞാനേനൈകാഗ്രോ
ഭൂത്വാ സ്വാത്മാനം ന ജാനാതി തസ്യ ചിത്തം ബഹിര്വിഷയേഷു ഗച്ഛതി . തതശ്ചിദാനന്ദൈകനിജസ്വഭാവാച്ച്യുതോ ഭവതി .
തതശ്ച രാഗദ്വേഷമോഹൈഃ പരിണമതി . തത്പരിണമന് ബഹുവിധകര്മണാ ബധ്യത ഇതി . തതഃ കാരണാന്മോക്ഷാര്ഥിഭി-
രേകാഗ്രത്വേന സ്വസ്വരൂപം ഭാവനീയമിത്യര്ഥഃ ..൨൪൩.. അഥ നിജശുദ്ധാത്മനി യോസാവേകാഗ്രസ്തസ്യൈവ മോക്ഷോ
അബ ഐസാ ദരശാതേ ഹൈം കി — അനേകാഗ്രതാകേ മോക്ഷമാര്ഗപനാ ഘടിത നഹീം ഹോതാ (അര്ഥാത്
അനേകാഗ്രതാ മോക്ഷമാര്ഗ നഹീം ഹൈ ) : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [ശ്രമണഃ ] ശ്രമണ, [അന്യത് ദ്രവ്യമ് ആസാദ്യ ] അന്യ
ദ്രവ്യകാ ആശ്രയ കരകേ [അജ്ഞാനീ ] അജ്ഞാനീ ഹോതാ ഹുആ, [മുഹ്യതി വാ ] മോഹ കരതാ ഹൈ, [രജ്യതി
വാ ] രാഗ കരതാ ഹൈ, [ദ്വേഷ്ടി വാ ] അഥവാ ദ്വേഷ കരതാ ഹൈ, തോ വഹ [വിവിധൈഃ കര്മഭിഃ ] വിവിധ
കര്മോംസേ [ബധ്യതേ ] ബ ധതാ ഹൈ ..൨൪൩..
ടീകാ : — ജോ വാസ്തവമേം ജ്ഞാനാത്മക ആത്മാരൂപ ഏക അഗ്ര (-വിഷയ) കോ നഹീം ഭാതാ, വഹ
അവശ്യ ജ്ഞേയഭൂത അന്യ ദ്രവ്യകാ ആശ്രയ കരതാ ഹൈ, ഔര ഉസകാ ആശ്രയ കരകേ, ജ്ഞാനാത്മക ആത്മാകേ
ജ്ഞാനസേ ഭ്രഷ്ട വഹ സ്വയം അജ്ഞാനീ ഹോതാ ഹുആ മോഹ കരതാ ഹൈ, രാഗ കരതാ ഹൈ, അഥവാ ദ്വേഷ കരതാ ഹൈ; ഔര
ഐസാ (-മോഹീ രാഗീ അഥവാ ദ്വേഷീ) ഹോതാ ഹുആ ബംധകോ ഹീ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ; പരന്തു മുക്ത നഹീം ഹോതാ .
ഇസസേ അനേകാഗ്രതാകോ മോക്ഷമാര്ഗപനാ സിദ്ധ നഹീം ഹോതാ ..൨൪൩..
പരദ്രവ്യനേ ആശ്രയ ശ്രമണ അജ്ഞാനീ പാമേ മോഹനേ
വാ രാഗനേ വാ ദ്വേഷനേ, തോ വിവിധ ബാംധേ കര്മനേ. ൨൪൩.

Page 453 of 513
PDF/HTML Page 486 of 546
single page version

അഥൈകാഗ്ാ്രയസ്യ മോക്ഷമാര്ഗത്വമവധാരയന്നുപസംഹരതി —
അട്ഠേസു ജോ ണ മുജ്ഝദി ണ ഹി രജ്ജദി ണേവ ദോസമുവയാദി .
സമണോ ജദി സോ ണിയദം ഖവേദി കമ്മാണി വിവിഹാണി ..൨൪൪..
അര്ഥേഷു യോ ന മുഹ്യതി ന ഹി രജ്യതി നൈവ ദ്വേഷമുപയാതി .
ശ്രമണോ യദി സ നിയതം ക്ഷപയതി കര്മാണി വിവിധാനി ..൨൪൪..
യസ്തു ജ്ഞാനാത്മാനമാത്മാനമേകമഗ്രം ഭാവയതി, സ ന ജ്ഞേയഭൂതം ദ്രവ്യമന്യദാസീദതി .
തദനാസാദ്യ ച ജ്ഞാനാത്മാത്മജ്ഞാനാദഭ്രഷ്ടഃ സ്വയമേവ ജ്ഞാനീഭൂതസ്തിഷ്ഠന്ന മുഹ്യതി, ന രജ്യതി, ന ദ്വേഷ്ടി;
ഭവതീത്യുപദിശതി — അട്ഠേസു ജോ ണ മുജ്ഝദി ണ ഹി രജ്ജദി ണേവ ദോസമുവയാദി അര്ഥേഷു ബഹിഃപദാര്ഥേഷു യോ ന മുഹ്യതി,
ന രജ്യതി, ഹി സ്ഫു ടം, നൈവ ദ്വേഷമുപയാതി, ജദി യദി ചേത്, സോ സമണോ സ ശ്രമണഃ ണിയദം നിശ്ചിതം ഖവേദി
വിവിഹാണി കമ്മാണി ക്ഷപയതി കര്മാണി വിവിധാനി ഇതി . അഥ വിശേഷഃ – യോസൌ ദൃഷ്ടശ്രുതാനുഭൂതഭോഗാകാങ്ക്ഷാ-
രൂപാദ്യപധ്യാനത്യാഗേന നിജസ്വരൂപം ഭാവയതി, തസ്യ ചിത്തം ബഹിഃപദാര്ഥേഷു ന ഗച്ഛതി, തതശ്ച ബഹിഃപദാര്ഥ-
ചിന്താഭാവാന്നിര്വികാരചിച്ചമത്കാരമാത്രാച്ച്യുതോ ന ഭവതി . തദച്യവനേന ച രാഗാദ്യഭാവാദ്വിവിധകര്മാണി
വിനാശയതീതി . തതോ മോക്ഷാര്ഥിനാ നിശ്ചലചിത്തേന നിജാത്മനി ഭാവനാ കര്തവ്യേതി . ഇത്ഥം വീതരാഗചാരിത്ര-
വ്യാഖ്യാനം ശ്രുത്വാ കേചന വദന്തി — സയോഗികേവലിനാമപ്യേകദേശേന ചാരിത്രം, പരിപൂര്ണചാരിത്രം പുനരയോഗിചരമ-
സമയേ ഭവിഷ്യതി, തേന കാരണേനേദാനീമസ്മാകം സമ്യക്ത്വഭാവനയാ ഭേദജ്ഞാനഭാവനയാ ച പൂര്യതേ, ചാരിത്രം
പശ്ചാദ്ഭവിഷ്യതീതി . നൈവം വക്തവ്യമ് . അഭേദനയേന ധ്യാനമേവ ചാരിത്രം, തച്ച ധ്യാനം കേവലിനാമുപചാരേണോക്തം ,
ചാരിത്രമപ്യുപചാരേണേതി . യത്പുനഃ സമസ്തരാഗാദിവികല്പജാലരഹിതം ശുദ്ധാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണം സമ്യഗ്ദര്ശനജ്ഞാന-
അബ ഏകാഗ്രതാ വഹ മോക്ഷമാര്ഗ ഹൈ ഐസാ (ആചാര്യ മഹാരാജ) നിശ്ചിത കരതേ ഹുഏ (മോക്ഷമാര്ഗ –
പ്രജ്ഞാപനകാ) ഉപസംഹാര കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദി യഃ ശ്രമണഃ ] യദി ശ്രമണ [അര്ഥേഷു ] പദാര്ഥോംമേം [ന മുഹ്യതി ] മോഹ
നഹീം കരതാ, [ന ഹി രജ്യതി ] രാഗ നഹീം കരതാ, [ന ഏവ ദ്വേഷമ് ഉപയാതി ] ഔര ന ദ്വേഷകോ പ്രാപ്ത
ഹോതാ ഹൈ [സഃ ] തോ വഹ [നിയതം ] നിയമസേ (നിശ്ചിത) [വിവിധാനി കര്മാണി ] വിവിധ കര്മോംകോ
[ക്ഷപയതി ] ഖപാതാ ഹൈ ..൨൪൩..
ടീകാ : — ജോ ജ്ഞാനാത്മക ആത്മാരൂപ ഏക അഗ്ര (-വിഷയ) കോ ഭാതാ ഹൈ വഹ ജ്ഞേയഭൂത അന്യ
ദ്രവ്യകാ ആശ്രയ നഹീം കരതാ; ഔര ഉസകാ ആശ്രയ നഹീം കരകേ ജ്ഞാനാത്മക ആത്മാകേ ജ്ഞാനസേ അഭ്രഷ്ട ഐസാ
നഹി മോഹ, നേ നഹി രാഗ, ദ്വേഷ കരേ നഹീം അര്ഥോ വിഷേ,
തോ നിയമഥീ മുനിരാജ ഏ വിധവിധ കര്മോ ക്ഷയ കരേ. ൨൪൪.

Page 454 of 513
PDF/HTML Page 487 of 546
single page version

തഥാഭൂതഃ സന് മുച്യത ഏവ, ന തു ബധ്യതേ . അത ഐകാഗ്ാ്രയസ്യൈവ മോക്ഷമാര്ഗത്വം സിദ്ധയേത് ..൨൪൪..
— ഇതി മോക്ഷമാര്ഗപ്രജ്ഞാപനമ് ..
അഥ ശുഭോപയോഗപ്രജ്ഞാപനമ് . തത്ര ശുഭോപയോഗിനഃ ശ്രമണത്വേനാന്വാചിനോതി —
സമണാ സുദ്ധുവജുത്താ സുഹോവജുത്താ യ ഹോംതി സമയമ്ഹി .
തേസു വി സുദ്ധുവജുത്താ അണാസവാ സാസവാ സേസാ ..൨൪൫..
ശ്രമണാഃ ശുദ്ധോപയുക്താഃ ശുഭോപയുക്താശ്ച ഭവന്തി സമയേ .
തേഷ്വപി ശുദ്ധോപയുക്താ അനാസ്രവാഃ സാസ്രവാഃ ശേഷാഃ ..൨൪൫..
പൂര്വകം വീതരാഗഛദ്മസ്ഥചാരിത്രം തദേവ കാര്യകാരീതി . കസ്മാദിതി ചേത് . തേനൈവ കേവലജ്ഞാനം ജായതേ
യതസ്തസ്മാച്ചാരിത്രേ താത്പര്യം കര്തവ്യമിതി ഭാവാര്ഥഃ . കിംച ഉത്സര്ഗവ്യാഖ്യാനകാലേ ശ്രാമണ്യം വ്യാഖ്യാതമത്ര
പുനരപി കിമര്ഥമിതി പരിഹാരമാഹ — തത്ര സര്വപരിത്യാഗലക്ഷണ ഉത്സര്ഗ ഏവ മുഖ്യത്വേന ച മോക്ഷമാര്ഗഃ, അത്ര
തു ശ്രാമണ്യവ്യാഖ്യാനമസ്തി, പരം കിംതു ശ്രാമണ്യം മോക്ഷമാര്ഗോ ഭവതീതി മുഖ്യത്വേന വിശേഷോസ്തി ..൨൪൪.. ഏവം
ശ്രാമണ്യാപരനാമമോക്ഷമാര്ഗോപസംഹാരമുഖ്യത്വേന ചതുര്ഥസ്ഥലേ ഗാഥാദ്വയം ഗതമ് . അഥ ശുഭോപയോഗിനാം
സാസ്രവത്വാദ്വയവഹാരേണ ശ്രമണത്വം വ്യവസ്ഥാപയതി — സംതി വിദ്യന്തേ . ക്വ . സമയമ്ഹി സമയേ പരമാഗമേ . കേ
സന്തി . സമണാ ശ്രമണാസ്തപോധനാഃ . കിംവിശിഷ്ടാഃ . സുദ്ധുവജുത്താ ശുദ്ധോപയോഗയുക്താഃ ശുദ്ധോപയോഗിന ഇത്യര്ഥഃ .
സുഹോവജുത്താ യ ന കേവലം ശുദ്ധോപയോഗയുക്താഃ, ശുഭോപയോഗയുക്താശ്ര്ച . ചകാരോത്ര അന്വാചയാര്ഥേ ഗൌണാര്ഥേ
വഹ സ്വയമേവ ജ്ഞാനീഭൂത രഹതാ ഹുആ, മോഹ നഹീം കരതാ, രാഗ നഹീം കരതാ, ദ്വേഷ നഹീം കരതാ, ഔര ഐസാ
(-അമോഹീ, അരാഗീ, അദ്വേഷീ) വര്തതാ ഹുആ (വഹ) മുക്ത ഹീ ഹോതാ ഹൈ, പരന്തു ബ ധതാ നഹീം ഹൈ .
ഇസസേ ഏകാഗ്രതാകോ ഹീ മോക്ഷമാര്ഗത്വ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ ..൨൪൪..
ഇസപ്രകാര മോക്ഷമാര്ഗ -പ്രജ്ഞാപന സമാപ്ത ഹുആ .
അബ, ശുഭോപയോഗകാ പ്രജ്ഞാപന കരതേ ഹൈം . ഉസമേം (പ്രഥമ), ശുഭോപയോഗിയോംകോ ശ്രമണരൂപമേം
ഗൌണതയാ ബതലാതേ ഹൈം .
അന്വയാര്ഥ : — [സമയേ ] ശാസ്ത്രമേം (ഐസാ കഹാ ഹൈ കി), [ശുദ്ധോപയുക്താഃ ശ്രമണാഃ ]
ശുദ്ധോപയോഗീ വേ ശ്രമണ ഹൈം, [ശുഭോപയുക്താഃ ച ഭവന്തി ] ശുഭോപയോഗീ ഭീ ശ്രമണ ഹോതേ ഹൈം; [തേഷു അപി ]
ഉനമേം ഭീ [ശുദ്ധോപയുക്താഃ അനാസ്രവാഃ ] ശുദ്ധോപയോഗീ നിരാസ്രവ ഹൈം, [ശേഷാഃ സാസ്രവാഃ ] ശേഷ സാസ്രവ
ഹൈം, (അര്ഥാത് ശുഭോപയോഗീ ആസ്രവ സഹിത ഹൈം .) ..൨൪൫..
ശുദ്ധോപയോഗീ ശ്രമണ ഛേ, ശുഭയുക്ത പണ ശാസ്ത്രേ കഹ്യാ;
ശുദ്ധോപയോഗീ ഛേ നിരാസ്രവ, ശേഷ സാസ്രവ ജാണവാ. ൨൪൫.

Page 455 of 513
PDF/HTML Page 488 of 546
single page version

യേ ഖലു ശ്രാമണ്യപരിണതിം പ്രതിജ്ഞായാപി, ജീവിതകഷായകണതയാ, സമസ്തപരദ്രവ്യനിവൃത്തി-
പ്രവൃത്തസുവിശുദ്ധദൃശിജ്ഞപ്തിസ്വഭാവാത്മതത്ത്വവൃത്തിരൂപാം ശുദ്ധോപയോഗഭൂമികാമധിരോഢും ന ക്ഷമന്തേ, തേ
തദുപകണ്ഠനിവിഷ്ടാഃ, കഷായകുണ്ഠീകൃതശക്തയോ, നിതാന്തമുത്കണ്ഠുലമനസഃ, ശ്രമണാഃ കിം ഭവേയുര്ന
വേത്യത്രാഭിധീയതേ . ‘ധമ്മേണ പരിണദപ്പാ അപ്പാ ജദി സുദ്ധസംപഓഗജുദോ . പാവദി ണിവ്വാണസുഹം
സുഹോവജുത്തോ വ സഗ്ഗസുഹം ..’ ഇതി സ്വയമേവ നിരൂപിതത്വാദസ്തി താവച്ഛുഭോപയോഗസ്യ ധര്മേണ
സഹൈകാര്ഥസമവായഃ . തതഃ ശുഭോപയോഗിനോപി ധര്മസദ്ഭാവാദ്ഭവേയുഃ ശ്രമണാഃ . കിന്തു തേഷാം
ശുദ്ധോപയോഗിഭിഃ സമം സമകാഷ്ഠത്വം ന ഭവേത്, യതഃ ശുദ്ധോപയോഗിനോ നിരസ്തസമസ്തകഷായത്വാദ-
ഗ്രാഹ്യഃ . തത്ര ദൃഷ്ടാന്തഃ — യഥാ നിശ്ചയേന ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവാഃ സിദ്ധജീവാ ഏവ ജീവാ ഭണ്യതേ, വ്യവഹാരേണ
ചതുര്ഗതിപരിണതാ അശുദ്ധജീവാശ്ച ജീവാ ഇതി; തഥാ ശുദ്ധോപയോഗിനാം മുഖ്യത്വം, ശുഭോപയോഗിനാം തു
ചകാരസമുച്ചയവ്യാഖ്യാനേന ഗൌണത്വമ് . കസ്മാദ്ഗൌണത്വം ജാതമിതി ചേത് . തേസു വി സുദ്ധുവജുത്താ അണാസവാ സാസവാ
സേസാ തേഷ്വപി മധ്യേ ശുദ്ധോപയോഗയുക്താ അനാസ്രവാഃ, ശേഷാഃ സാസ്രവാ ഇതി യതഃ കാരണാത് . തദ്യഥാ — നിജ-
ശുദ്ധാത്മഭാവനാബലേന സമസ്തശുഭാശുഭസംകല്പവിക ല്പരഹിതത്വാച്ഛുദ്ധോപയോഗിനോ നിരാസ്രവാ ഏവ, ശേഷാഃ
ടീകാ : — ജോ വാസ്തവമേം ശ്രാമണ്യപരിണതികീ പ്രതിജ്ഞാ കരകേ ഭീ, കഷായ കണകേ ജീവിത
(വിദ്യമാന) ഹോനേസേ, സമസ്ത പരദ്രവ്യസേ നിവൃത്തിരൂപസേ പ്രവര്തമാന ഐസീ ജോ
൧സുവിശുദ്ധദര്ശനജ്ഞാനസ്വഭാവ ആത്മതത്ത്വമേം പരിണതിരൂപ ശുദ്ധോപയോഗഭൂമികാ ഉസമേം ആരോഹണ കരനേകോ
അസമര്ഥ ഹൈം; വേ (ശുഭോപയോഗീ) ജീവ — ജോ കി ശുദ്ധോപയോഗഭൂമികാകേ ൨ഉപകംഠ നിവാസ കര രഹേ
ഹൈം, ഔര കഷായനേ ജിനകീ ശക്തി കുണ്ഠിത കീ ഹൈ, തഥാ ജോ അത്യന്ത ഉത്കണ്ഠിത (-ആതുര) മനവാലേ
ഹൈം, വേ — ശ്രമണ ഹൈം യാ നഹീം, യഹ യഹാ കഹാ ജാതാ ഹൈം : —
൩ധമ്മേണ പരിണദപ്പാ അപ്പാ ജദി സുദ്ധസംപഓഗജുദോ . പാവദി ണിവ്വാണസുഹം സുഹോവജുത്തോ വ
സഗ്ഗസുഹം .. ഇസപ്രകാര (ഭഗവാന കുന്ദകുന്ദാചാര്യനേ ൧൧വീം ഗാഥാമേം) സ്വയം ഹീ നിരൂപണ കിയാ ഹൈ,
ഇസലിയേ ശുഭോപയോഗകാ ധര്മകേ സാഥ ൪ഏകാര്ഥസമവായ ഹൈ . ഇസലിയേ ശുഭോപയോഗീ ഭീ, ഉനകേ ധര്മകാ
സദ്ഭാവ ഹോനേസേ, ശ്രമണ ഹൈം . കിന്തു വേ ശുദ്ധോപയോഗിയോംകേ സാഥ സമാന കോടികേ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി
ശുദ്ധോപയോഗീ സമസ്ത കഷായോംകോ നിരസ്ത കിയാ ഹോനേസേ നിരാസ്രവ ഹീ ഹൈം ഔര യേ ശുഭോപയോഗീ തോ
കഷായകണ അവിനഷ്ട ഹോനേസേ സാസ്രവ ഹീ ഹൈം . ഔര ഐസാ ഹോനേസേ ഹീ ശുദ്ധോപയോഗിയോംകേ സാഥ ഇനകോ
൧. ആത്മതത്വകാ സ്വഭാവ സുവിശുദ്ധ ദര്ശന ഔര ജ്ഞാന ഹൈ .
൨. ഉപകംഠ = തലഹടീ; പഡോസ; നജദീകകാ ഭാഗ; നികടതാ .
൩. അര്ഥ – ധര്മപരിണത സ്വരൂപവാലാ ആത്മാ യദി ശുദ്ധോപയോഗമേം യുക്ത ഹോ തോ മോക്ഷസുഖകോ പാതാ ഹൈ, ഔര യദി
ശുഭോപയോഗമേം യുക്ത ഹോ തോ സ്വര്ഗസുഖകോ (ബംധകോ) പാതാ ഹൈ .
൪. ഏകാര്ഥസമവായ = ഏക പദാര്ഥമേം സാഥ രഹ സകനേരൂപ സംബംധ (ആത്മപദാര്ഥമേം ധര്മ ഔര ശുഭോപയോഗ ഏകസാഥ
ഹോ സകതാ ഹൈ ഇസലിയേ ശുഭോപയോഗകാ ധര്മകേ സാഥ ഏകാര്ഥസമവായ ഹൈ .)

Page 456 of 513
PDF/HTML Page 489 of 546
single page version

നാസ്രവാ ഏവ . ഇമേ പുനരനവകീര്ണകഷായകണത്വാത്സാസ്രവാ ഏവ . അത ഏവ ച ശുദ്ധോപയോഗിഭിഃ
സമമമീ ന സമുച്ചീയന്തേ, കേവലമന്വാചീയന്ത ഏവ ..൨൪൫..
അഥ ശുഭോപയോഗിശ്രമണലക്ഷണമാസൂത്രയതി —
അരഹംതാദിസു ഭത്തീ വച്ഛലദാ പവയണാഭിജുത്തേസു .
വിജ്ജദി ജദി സാമണ്ണേ സാ സുഹജുത്താ ഭവേ ചരിയാ ..൨൪൬..
അര്ഹദാദിഷു ഭക്തിര്വത്സലതാ പ്രവചനാഭിയുക്തേഷു .
വിദ്യതേ യദി ശ്രാമണ്യേ സാ ശുഭയുക്താ ഭവേച്ചര്യാ ..൨൪൬..
ശുഭോപയോഗിനോ മിഥ്യാത്വവിഷയകഷായരൂപാശുഭാസ്രവനിരോധേപി പുണ്യാസ്രവസഹിതാ ഇതി ഭാവഃ ..൨൪൫.. അഥ
ശുഭോപയോഗിശ്രമണാനാം ലക്ഷണമാഖ്യാതി — സാ സുഹജുത്താ ഭവേ ചരിയാ സാ ചര്യാ ശുഭയുക്താ ഭവേത് . കസ്യ .
തപോധനസ്യ . കഥംഭൂതസ്യ . സമസ്തരാഗാദിവികല്പരഹിതപരമസമാധൌ സ്ഥാതുമശക്യസ്യ . യദി കിമ് . വിജ്ജദി
ജദി വിദ്യതേ യദി ചേത് . ക്വ . സാമണ്ണേ ശ്രാമണ്യേ ചാരിത്രേ . കിം വിദ്യതേ . അരഹംതാദിസു ഭത്തീ അനന്ത-
ജ്ഞാനാദിഗുണയുക്തേഷ്വര്ഹത്സിദ്ധേഷു ഗുണാനുരാഗയുക്താ ഭക്തിഃ . വച്ഛലദാ വത്സലസ്യ ഭാവോ വത്സലതാ വാത്സല്യം
വിനയോനുകൂലവൃത്തിഃ . കേഷു വിഷയേ . പവയണാഭിജുത്തേസു പ്രവചനാഭിയുക്തേഷു . പ്രവചനശബ്ദേനാത്രാഗമോ ഭണ്യതേ,
(ശുഭോപയോഗിയോംകോ) നഹീം ലിയാ (നഹീം വര്ണന കിയാ) ജാതാ, മാത്ര പീഛേസേ (ഗൌണരൂപമേം ഹീ) ലിയാ
ജാതാ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — പരമാഗമമേം ഐസാ കഹാ ഹൈ കി ശുദ്ധോപയോഗീ ശ്രമണ ഹൈം ഔര ശുഭോപയോഗീ ഭീ
ഗൌണരൂപസേ ശ്രമണ ഹൈം . ജൈസേ നിശ്ചയസേ ശുദ്ധബുദ്ധ – ഏകസ്വഭാവീ സിദ്ധ ജീവ ഹീ ജീവ കഹലാതേ ഹൈം ഔര
വ്യവഹാരസേ ചതുര്ഗതി പരിണത അശുദ്ധ ജീവ ഭീ ജീവ കഹേ ജാതേ ഹൈം, ഉസീപ്രകാര ശ്രമണരൂപസേ
ശുദ്ധോപയോഗീ ജീവോംകീ മുഖ്യതാ ഹൈ ഔര ശുഭോപയോഗീ ജീവോംകീ ഗൌണതാ ഹൈ; ക്യോംകി ശുദ്ധോപയോഗീ
നിജശുദ്ധാത്മഭാവനാകേ ബലസേ സമസ്ത ശുഭാശുഭ സംകല്പ – വികല്പോംസേ രഹിത ഹോനേസേ നിരാസ്രവ ഹീ ഹൈം,
ഔര ശുഭോപയോഗിയോംകേ മിഥ്യാത്വവിഷയകഷായരൂപ അശുഭാസ്രവകാ നിരോധ ഹോനേ പര ഭീ വേ
പുണ്യാസ്രവയുക്ത ഹൈം ..൨൪൫..
അബ, ശുഭോപയോഗീ ശ്രമണകാ ലക്ഷണ സൂത്ര ദ്വാരാ (ഗാഥാ ദ്വാരാ) കഹതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [ശ്രാമണ്യേ ] ശ്രാമണ്യമേം [യദി ] യദി [അര്ഹദാദിഷു ഭക്തിഃ ]
അര്ഹന്താദികേ പ്രതി ഭക്തി തഥാ [പ്രവചനാഭിയുക്തേഷു വത്സലതാ ] പ്രവചനരത ജീവോംകേ പ്രതി വാത്സല്യ
[വിദ്യതേ ] പായാ ജാതാ ഹൈ തോ [സാ ] വഹ [ശുഭയുക്താ ചര്യാ ] ശുഭയുക്ത ചര്യാ (ശുഭോപയോഗീ
വാത്സല്യ പ്രവചനരത വിഷേ നേ ഭക്തി അര്ഹംതാദികേ
— ഏ ഹോയ ജോ ശ്രാമണ്യമാം, തോ ചരണ തേ ശുഭയുക്ത ഛേ. ൨൪൬.

Page 457 of 513
PDF/HTML Page 490 of 546
single page version

സകലസംഗസംന്യാസാത്മനി ശ്രാമണ്യേ സത്യപി കഷായലവാവേശവശാത് സ്വയം ശുദ്ധാത്മവൃത്തി-
മാത്രേണാവസ്ഥാതുമശക്തസ്യ, പരേഷു ശുദ്ധാത്മവൃത്തിമാത്രേണാവസ്ഥിതേഷ്വര്ഹദാദിഷു, ശുദ്ധാത്മവൃത്തിമാത്രാവസ്ഥിതി-
പ്രതിപാദകേഷു പ്രവചനാഭിയുക്തേഷു ച ഭക്ത്യാ വത്സലതയാ ച പ്രചലിതസ്യ, താവന്മാത്രരാഗ-
പ്രവര്തിതപരദ്രവ്യപ്രവൃത്തിസംവലിതശുദ്ധാത്മവൃത്തേഃ, ശുഭോപയോഗി ചാരിത്രം സ്യാത് . അതഃ ശുഭോപയോഗി-
ശ്രമണാനാം ശുദ്ധാത്മാനുരാഗയോഗിചാരിത്രത്വംലക്ഷണമ് ..൨൪൬..
അഥ ശുഭോപയോഗിശ്രമണാനാം പ്രവൃത്തിമുപദര്ശയതി —
വംദണണമംസണേഹിം അബ്ഭുട്ഠാണാണുഗമണപഡിവത്തീ .
സമണേസു സമാവണഓ ണ ണിംദിദാ രാഗചരിയമ്ഹി ..൨൪൭..
സംഘോ വാ, തേന പ്രവചനേനാഭിയുക്താഃ പ്രവചനാഭിയുക്താ ആചാര്യോപാധ്യായസാധവസ്തേഷ്വിതി . ഏതദുക്തം ഭവതി —
സ്വയം ശുദ്ധോപയോഗലക്ഷണേ പരമസാമായികേ സ്ഥാതുമസമര്ഥസ്യാന്യേഷു ശുദ്ധോപയോഗഫലഭൂതകേവലജ്ഞാനേന
പരിണതേഷു, തഥൈവ ശുദ്ധോപയോഗാരാധകേഷു ച യാസൌ ഭക്തിസ്തച്ഛുഭോപയോഗിശ്രമണാനാം ലക്ഷണമിതി ..൨൪൬..
അഥ ശുഭോപയോഗിനാം ശുഭപ്രവൃത്തിം ദര്ശയതി — ണ ണിംദിദാ നൈവ നിഷിദ്ധാ . ക്വ . രാഗചരിയമ്ഹി ശുഭരാഗചര്യായാം
પ્ર. ૫૮
ചാരിത്ര) [ഭവേത് ] ഹൈ ..൨൪൬..
ടീകാ : — സകല സംഗകേ സംന്യാസസ്വരൂപ ശ്രാമണ്യകേ ഹോനേ പര ഭീ ജോ കഷായാംശ
(അല്പകഷായ) കേ ആവേശകേ വശ കേവല ശുദ്ധാത്മപരിണതിരൂപസേ രഹനേമേം സ്വയം അശക്ത ഹൈ ഐസാ
ശ്രമണ, പര ഐസേ ജോ (൧) കേവല ശുദ്ധാത്മപരിണതരൂപസേ രഹനേവാലേ അര്ഹന്താദിക തഥാ (൨) കേവല
ശുദ്ധാത്മപരിണതരൂപസേ രഹനേകാ പ്രതിപാദന കരനേവാലേ പ്രവചനരത ജീവോംകേ പ്രതി (൧) ഭക്തി തഥാ
(൨) വാത്സല്യസേ ചംചല ഹൈ ഉസ (ശ്രമണ) കേ, മാത്ര ഉതനേ രാഗസേ പ്രവര്തമാന പരദ്രവ്യപ്രവൃത്തികേ സാഥ
ശുദ്ധാത്മപരിണതിമിലിത ഹോനേകേ കാരണ, ശുഭോപയോഗീ ചാരിത്ര ഹൈ .
ഇസസേ (ഐസാ കഹാ ഗയാ ഹൈ കി) ശുദ്ധാത്മാകാ അനുരാഗയുക്ത ചാരിത്ര ശുഭോപയോഗീ ശ്രമണോംകാ
ലക്ഷണ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — മാത്ര ശുദ്ധാത്മപരിണതിരൂപ രഹനേമേം അസമര്ഥ ഹോനേകേ കാരണ ജോ ശ്രമണ, പര ഐസേ
അര്ഹന്താദികേ പ്രതി ഭക്തിസേ തഥാ പര ഐസേ ആഗമപരായണ ജീവോംകേ പ്രതി വാത്സല്യസേ ചംചല (അസ്ഥിര)
ഹൈം ഉസ ശ്രമണകേ ശുഭോപയോഗീ ചാരിത്ര ഹൈ, ക്യോംകി ശുദ്ധാത്മപരിണതി പരദ്രവ്യപ്രവൃത്തി (പരദ്രവ്യമേം പ്രവൃത്തി)
കേ സാഥ മിലീ ഹുഈ ഹൈ, അര്ഥാത് വഹ ശുഭഭാവകേ സാഥ മിശ്രിത ഹൈ ..൨൪൬..
അബ, ശുഭോപയോഗീ ശ്രമണോംകീ പ്രവൃത്തി ബതലാതേ ഹൈം : —
ശ്രമണോ പ്രതി വംദന, നമന, അനുഗമന, അഭ്യുത്ഥാന നേ
വളീ ശ്രമനിവാരണ ഛേ ന നിംദിത രാഗയുത ചര്യാ വിഷേ. ൨൪൭.

Page 458 of 513
PDF/HTML Page 491 of 546
single page version

വന്ദനനമസ്കരണാഭ്യാമഭ്യുത്ഥാനാനുഗമനപ്രതിപത്തിഃ .
ശ്രമണേഷു ശ്രമാപനയോ ന നിന്ദിതാ രാഗചര്യായാമ് ..൨൪൭..
ശുഭോപയോഗിനാം ഹി ശുദ്ധാത്മാനുരാഗയോഗിചാരിത്രതയാ, സമധിഗതശുദ്ധാത്മവൃത്തിഷു ശ്രമണേഷു
വന്ദനനമസ്കരണാഭ്യുത്ഥാനാനുഗമനപ്രതിപത്തിപ്രവൃത്തിഃ ശുദ്ധാത്മവൃത്തിത്രാണനിമിത്താ ശ്രമാപനയനപ്രവൃത്തിശ്ച
ന ദുഷ്യേത് ..൨൪൭..
അഥ ശുഭോപയോഗിനാമേവൈവംവിധാഃ പ്രവൃത്തയോ ഭവന്തീതി പ്രതിപാദയതി —
ദംസണണാണുവദേസോ സിസ്സഗ്ഗഹണം ച പോസണം തേസിം .
ചരിയാ ഹി സരാഗാണം ജിണിംദപൂജോവദേസോ യ ..൨൪൮..
സരാഗചാരിത്രാവസ്ഥായാമ് . കാ ന നിന്ദിതാ . വംദണണമംസണേഹിം അബ്ഭുട്ഠാണാണുഗമണപഡിവത്തീ വന്ദനനമസ്കാരാഭ്യാം
സഹാഭ്യുത്ഥാനാനുഗമനപ്രതിപത്തിപ്രവൃത്തിഃ . സമണേസു സമാവണഓ ശ്രമണേഷു ശ്രമാപനയഃ രത്നത്രയഭാവനാഭിഘാതക-
ശ്രമസ്യ ഖേദസ്യ വിനാശ ഇതി . അനേന കിമുക്തം ഭവതി – ശുദ്ധോപയോഗസാധകേ ശുഭോപയോഗേ സ്ഥിതാനാം തപോധനാനാം
ഇത്ഥംഭൂതാഃ ശുഭോപയോഗപ്രവൃത്തയോ രത്നത്രയാരാധകശേഷപുരുഷേഷു വിഷയേ യുക്താ ഏവ, വിഹിതാ ഏവേതി ..൨൪൭..
അഥ ശുഭോപയോഗിനാമേവേത്ഥംഭൂതാഃ പ്രവൃത്തയോ ഭവന്തി, ന ച ശുദ്ധോപയോഗിനാമിതി പ്രരൂപയതി — ദംസണണാണുവദേസോ
അന്വയാര്ഥ : — [ശ്രമണേഷു ] ശ്രമണോംകേ പ്രതി [വന്ദനനമസ്കരണാഭ്യാം ] വന്ദന – നമസ്കാര
സഹിത [അഭ്യുത്ഥാനാനുഗമനപ്രതിപത്തിഃ ] ൧അഭ്യുത്ഥാന ഔര ൨അനുഗമനരൂപ ൩വിനീത പ്രവൃത്തി കരനാ
തഥാ [ശ്രമാപനയഃ ] ഉനകാ ശ്രമ ദൂര കരനാ വഹ [രാഗചര്യായാമ് ] രാഗചര്യാമേം [ന നിന്ദിതാ ] നിന്ദിത
നഹീം ഹൈ ..൨൪൭..
ടീകാ : — ശുഭോപയോഗിയോംകേ ശുദ്ധാത്മാകേ അനുരാഗയുക്ത ചാരിത്ര ഹോതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ജിനനേ
ശുദ്ധാത്മപരിണതി പ്രാപ്ത കീ ഹൈ ഐസേ ശ്രമണോംകേ പ്രതി ജോ വന്ദന – നമസ്കാര – അഭ്യുത്ഥാന – അനുഗമനരൂപ
വിനീത വര്തനകീ പ്രവൃത്തി തഥാ ശുദ്ധാത്മപരിണതികീ രക്ഷാകീ നിമിത്തഭൂത ഐസീ ജോ ശ്രമ ദൂര കരനേകീ
(വൈയാവൃത്യരൂപ) പ്രവൃത്തി ഹൈ, വഹ ശുഭോപയോഗിയോംകേ ലിയേ ദൂഷിത (ദോഷരൂപ, നിന്ദിത) നഹീം ഹൈ .
(അര്ഥാത് ശുഭോപയോഗീ മുനിയോംകേ ഐസീ പ്രവൃത്തികാ നിഷേധ നഹീം ഹൈം ) ..൨൪൭..
അബ, ഐസാ പ്രതിപാദന കരതേ ഹൈം കി ശുഭോപയോഗിയോംകേ ഹീ ഐസീ പ്രവൃത്തിയാ ഹോതീ ഹൈം : —
൧. അഭ്യുത്ഥാന = മാനാര്ഥ ഖഡാ ഹോ ജാനാ വഹ .
൨. അനുഗമന = പീഛേ ചലനാ വഹ .൩. വിനീത = വിനയയുക്ത, സന്മാനയുക്ത, വിവേകീ, സഭ്യ .
ഉപദേശ ദര്ശനജ്ഞാനനോ, പോഷണ – ഗ്രഹണ ശിഷ്യോ തണും,
ഉപദേശ ജിനപൂജാ തണോ — വര്തന തും ജാണ സരാഗനും. ൨൪൮.

Page 459 of 513
PDF/HTML Page 492 of 546
single page version

അന്വയാര്ഥ : — [ദര്ശനജ്ഞാനോപദേശഃ ] ദര്ശനജ്ഞാനകാ (സമ്യഗ്ദര്ശന ഔര സമ്യഗ്ജ്ഞാനകാ)
ഉപദേശ, [ശിഷ്യഗ്രഹണം ] ശിഷ്യോംകാ ഗ്രഹണ, [ച ] തഥാ [തേഷാമ് പോഷണം ] ഉനകാ പോഷണ, [ച ] ഔര
[ജിനേന്ദ്രപൂജോപദേശഃ ] ജിനേന്ദ്രകീ പൂജാകാ ഉപദേശ [ഹി ] വാസ്തവമേം [സരാഗാണാം ചര്യാ ] സരാഗിയോംകീ
ചര്യാ ഹൈ ..൨൪൮..
ടീകാ : — അനുഗ്രഹ കരനേകീ ഇച്ഛാപൂര്വക ദര്ശനജ്ഞാനകേ ഉപദേശകീ പ്രവൃത്തി, ശിഷ്യഗ്രഹണകീ
പ്രവൃത്തി, ഉനകേ പോഷണകീ പ്രവൃത്തി ഔര ജിനേന്ദ്രപൂജനകേ ഉപദേശകീ പ്രവൃത്തി ശുഭോപയോഗിയോംകേ ഹീ ഹോതീ
ഹൈ, ശുദ്ധോപയോഗിയോംകേ നഹീം ..൨൪൮..
അബ, ഐസാ നിശ്ചിത കരതേ ഹൈം കി സഭീ പ്രവൃത്തിയാ ശുഭോപയോഗിയോംകേ ഹീ ഹോതീ ഹൈം : —
വണ ജീവകായവിരാധനാ ഉപകാര ജേ നിത്യേ കരേ
ചഉവിധ സാധുസംഘനേ, തേ ശ്രമണ രാഗപ്രധാന ഛേ. ൨൪൯.
ദര്ശനജ്ഞാനോപദേശഃ ശിഷ്യഗ്രഹണം ച പോഷണം തേഷാമ് .
ചര്യാ ഹി സരാഗാണാം ജിനേന്ദ്രപൂജോപദേശശ്ച ..൨൪൮..
അനുജിഘൃക്ഷാപൂര്വകദര്ശനജ്ഞാനോപദേശപ്രവൃത്തിഃ ശിഷ്യസംഗ്രഹണപ്രവൃത്തിസ്തത്പോഷണപ്രവൃത്തിര്ജിനേന്ദ്ര-
പൂജോപദേശപ്രവൃത്തിശ്ച ശുഭോപയോഗിനാമേവ ഭവന്തി, ന ശുദ്ധോപയോഗിനാമ് ..൨൪൮..
അഥ സര്വാ ഏവ പ്രവൃത്തയഃ ശുഭോപയോഗിനാമേവ ഭവന്തീത്യവധാരയതി —
ഉവകുണദി ജോ വി ണിച്ചം ചാദുവ്വണ്ണസ്സ സമണസംഘസ്സ .
കായവിരാധണരഹിദം സോ വി സരാഗപ്പധാണോ സേ ..൨൪൯..
ദര്ശനം മൂഢത്രയാദിരഹിതം സമ്യക്ത്വം, ജ്ഞാനം പരമാഗമോപദേശഃ, തയോരുപദേശോ ദര്ശനജ്ഞാനോപദേശഃ . സിസ്സഗ്ഗഹണം ച
പോസണം തേസിം രത്നത്രയാരാധനാശിക്ഷാശീലാനാം ശിഷ്യാണാം ഗ്രഹണം സ്വീകാരസ്തേഷാമേവ പോഷണമശനശയനാദിചിന്താ .
ചരിയാ ഹി സരാഗാണം ഇത്ഥംഭൂതാ ചര്യാ ചാരിത്രം ഭവതി, ഹി സ്ഫു ടമ് . കേഷാമ് . സരാഗാണാം ധര്മാനുരാഗ-
ചാരിത്രസഹിതാനാമ് . ന കേവലമിത്ഥംഭൂതാ ചര്യാ, ജിണിംദപൂജോവദേസോ യ യഥാസംഭവം ജിനേന്ദ്രപൂജാദി-
ധര്മോപദേശശ്ചേതി . നനു ശുഭോപയോഗിനാമപി ക്വാപി കാലേ ശുദ്ധോപയോഗഭാവനാ ദൃശ്യതേ, ശുദ്ധോപയോഗിനാമപി
ക്വാപി കാലേ ശുഭോപയോഗഭാവനാ ദൃശ്യതേ, ശ്രാവകാണാമപി സാമായികാദികാലേ ശുദ്ധഭാവനാ ദൃശ്യതേ, തേഷാം
കഥം വിശേഷോ ഭേദോ ജ്ഞായത ഇതി . പരിഹാരമാഹ — യുക്തമുക്തം ഭവതാ, പരം കിംതു യേ പ്രചുരേണ ശുഭോപയോഗേന
വര്തന്തേ തേ യദ്യപി ക്വാപി കാലേ ശുദ്ധോപയോഗഭാവനാം കുര്വന്തി തഥാപി ശുഭോപയോഗിന ഏവ ഭണ്യന്തേ . യേപി
ശുദ്ധോപയോഗിനസ്തേ യദ്യപി ക്വാപി കാലേ ശുഭോപയോഗേന വര്തന്തേ തഥാപി ശുദ്ധോപയോഗിന ഏവ . കസ്മാത് .
ബഹുപദസ്യ പ്രധാനത്വാദാമ്രവനനിമ്ബവനവദിതി ..൨൪൮.. അഥ കാശ്ചിദപി യാഃ പ്രവൃത്തയസ്താഃ ശുഭോപയോഗി-
നാമേവേതി നിയമതി — ഉവകുണദി ജോ വി ണിച്ചം ചാദുവ്വണ്ണസ്സ സമണസംഘസ്സ ഉപകരോതി യോപി നിത്യം . കസ്യ .

Page 460 of 513
PDF/HTML Page 493 of 546
single page version

ഉപകരോതി യോപി നിത്യം ചാതുര്വര്ണസ്യ ശ്രമണസംഘസ്യ .
കായവിരാധനരഹിതം സോപി സരാഗപ്രധാനഃ സ്യാത് ..൨൪൯..
പ്രതിജ്ഞാതസംയമത്വാത് ഷട്കായവിരാധനരഹിതാ യാ കാചനാപി ശുദ്ധാത്മവൃത്തിത്രാണനിമിത്താ
ചാതുര്വര്ണസ്യ ശ്രമണസംഘസ്യോപകാരകരണപ്രവൃത്തിഃ സാ സര്വാപി രാഗപ്രധാനത്വാത് ശുഭോപയോഗിനാമേവ
ഭവതി, ന കദാചിദപി ശുദ്ധോപയോഗിനാമ് ..൨൪൯..
ചാതുര്വര്ണസ്യ ശ്രമണസംഘസ്യ . അത്ര ശ്രമണശദ്ബേന ശ്രമണശബ്ദവാച്യാ ഋഷിമുനിയത്യനഗാരാ ഗ്രാഹ്യാഃ . ‘‘ദേശ-
പ്രത്യക്ഷവിത്കേവലഭൃദിഹമുനിഃ സ്യാദൃഷിഃ പ്രസൃതര്ദ്ധിരാരൂഢഃ ശ്രേണിയുഗ്മേജനി യതിരനഗാരോപരഃ സാധുവര്ഗഃ .
രാജാ ബ്രഹ്മാ ച ദേവഃ പരമ ഇതി ഋഷിര്വിക്രിയാക്ഷീണശക്തിപ്രാപ്തോ ബുദ്ധയൌഷധീശോ വിയദയനപടുര്വിശ്വവേദീ
ക്രമേണ ..’’ ഋഷയ ഋദ്ധിം പ്രാപ്താസ്തേ ചതുര്വിധാ, രാജബ്രഹ്മദേവപരമഋഷിഭേദാത് . തത്ര രാജര്ഷയോ വിക്രിയാ-
ക്ഷീണാര്ദ്ധിപ്രാപ്താ ഭവന്തി . ബ്രഹ്മര്ഷയോ ബുദ്ധയൌഷധര്ദ്ധിയുക്താ ഭവന്തി . ദേവര്ഷയോ ഗഗനഗമനര്ദ്ധിസംപന്നാ ഭവന്തി .
പരമര്ഷയഃ കേവലിനഃ കേവലജ്ഞാനിനോ ഭവന്തി . മുനയഃ അവധിമനഃപര്യയകേവലിനശ്ച . യതയ ഉപശമക-
ക്ഷപകശ്രേണ്യാരൂഢാഃ . അനഗാരാഃ സാമാന്യസാധവഃ . കസ്മാത് . സര്വേഷാം സുഖദുഃഖാദിവിഷയേ സമതാപരിണാമോ-
സ്തീതി . അഥവാ ശ്രമണധര്മാനുകൂലശ്രാവകാദിചാതുര്വര്ണസംഘഃ . കഥം യഥാ ഭവതി . കായവിരാധണരഹിദ
സ്വസ്ഥഭാവനാസ്വരൂപം സ്വകീയശുദ്ധചൈതന്യലക്ഷണം നിശ്ചയപ്രാണം രക്ഷന് പരകീയഷടകായവിരാധനാരഹിതം യഥാ
ഭവതി . സോ വി സരാഗപ്പധാണോ സേ സോപീത്ഥംഭൂതസ്തപോധനോ ധര്മാനുരാഗചാരിത്രസഹിതേഷു മധ്യേ പ്രധാനഃ ശ്രേഷ്ഠഃ
സ്യാദിത്യര്ഥഃ ..൨൪൯.. അഥ വൈയാവൃത്ത്യകാലേപി സ്വകീയസംയമവിരാധനാ ന കര്തവ്യേത്യുപദിശതി — ജദി
അന്വയാര്ഥ : — [യഃ അപി ] ജോ കോഈ (ശ്രമണ) [നിത്യം ] സദാ [കായവിരാധനരഹിതം ]
(ഛഹ) കായകീ വിരാധനാസേ രഹിത [ചാതുര്വര്ണസ്യ ] ചാരപ്രകാരകേ [ശ്രമണസംഘസ്യ ] ശ്രമണ സംഘകാ
[ഉപകരോതി ] ഉപകാര കരതാ ഹൈ, [സഃ അപി ] വഹ ഭീ [സരാഗപ്രധാനഃ സ്യാത് ] രാഗകീ
പ്രധാനതാവാലാ ഹൈ ..൨൪൯..
ടീകാ : — സംയമകീ പ്രതിജ്ഞാ കീ ഹോനേസേ ൧ഛഹ കായകേ വിരാധനസേ രഹിത ജോ കോഈ ഭീ,
ശുദ്ധാത്മപരിണതികേ രക്ഷണമേം നിമിത്തഭൂത ഐസീ, ൨ചാര പ്രകാരകേ ശ്രമണസംഘകാ ഉപകാര കരനേകീ പ്രവൃത്തി
ഹൈ വഹ സഭീ രാഗപ്രധാനതാകേ കാരണ ശുഭോപയോഗിയോംകേ ഹീ ഹോതീ ഹൈ, ശുദ്ധോപയോഗിയോംകേ കദാപി
നഹീം ..൨൪൯..
൧. ശ്രമണസംഘകോ ശുദ്ധാത്മപരിണതികേ രക്ഷണമേം നിമിത്തഭൂത ഐസീ ജോ ഉപകാരപ്രവൃത്തി ശുഭോപയോഗീ ശ്രമണ കരതേ ഹൈം വഹ
ഛഹ കായകീ വിരാധനാസേ രഹിത ഹോതീ ഹൈ, ക്യോംകി ഉന (ശുഭോപയോഗീ ശ്രമണോം) നേ സംയമകീ പ്രതിജ്ഞാ ലീ ഹൈ .
൨. ശ്രമണകേ ൪ പ്രകാര യഹ ഹൈം : — (൧) ഋഷി, (൨) മുനി, (൩) യതി ഔര (൪) അനഗാര . ഋദ്ധിപ്രാപ്ത ശ്രമണ
ഋഷി ഹൈം, അവധി, മനഃപര്യയ അഥവാ കേവലജ്ഞാനവാലേ ശ്രമണ മുനി ഹൈം, ഉപശമക യാ ക്ഷപകശ്രേണീമേം ആരൂഢ
ശ്രമണ യതി ഹൈം ഔര സാമാന്യ സാധു വഹ അനഗാര ഹൈം . ഇസപ്രകാര ചതുര്വിധ ശ്രമണ സംഘ ഹൈ .

Page 461 of 513
PDF/HTML Page 494 of 546
single page version

അഥ പ്രവൃത്തേഃ സംയമവിരോധിത്വം പ്രതിഷേധയതി —
ജദി കുണദി കായഖേദം വേജ്ജാവച്ചത്ഥമുജ്ജദോ സമണോ .
ണ ഹവദി ഹവദി അഗാരീ ധമ്മോ സോ സാവയാണം സേ ..൨൫൦..
യദി കരോതി കായഖേദം വൈയാവൃത്ത്യാര്ഥമുദ്യതഃ ശ്രമണഃ .
ന ഭവതി ഭവത്യഗാരീ ധര്മഃ സ ശ്രാവകാണാം സ്യാത് ..൨൫൦..
യോ ഹി പരേഷാം ശുദ്ധാത്മവൃത്തിത്രാണാഭിപ്രായേണ വൈയാവൃത്ത്യപ്രവൃത്ത്യാ സ്വസ്യ സംയമം വിരാധയതി, സ
ഗൃഹസ്ഥധര്മാനുപ്രവേശാത് ശ്രാമണ്യാത് പ്രച്യവതേ . അതോ യാ കാചന പ്രവൃത്തിഃ സാ സര്വഥാ
സംയമാവിരോധേനൈവ വിധാതവ്യാ; പ്രവൃത്താവപി സംയമസ്യൈവ സാധ്യത്വാത് ..൨൫൦..
കുണദി കായഖേദം വേജ്ജാവച്ചത്ഥമുജ്ജദോ യദി ചേത് കരോതി കായഖേദം ഷടകായവിരാധനാമ് . കഥംഭൂതഃ സന് .
വൈയാവൃത്ത്യാര്ഥമുദ്യതഃ . സമണോ ണ ഹവദി തദാ ശ്രമണസ്തപോധനോ ന ഭവതി . തര്ഹി കിം ഭവതി . ഹവദി അഗാരീ
അഗാരീ ഗൃഹസ്ഥോ ഭവതി . കസ്മാത് . ധമ്മോ സോ സാവയാണം സേ ഷടകായവിരാധനാം കൃത്വാ യോസൌ ധര്മഃ സ
ശ്രാവകാണാം സ്യാത്, ന ച തപോധനാനാമിതി . ഇദമത്ര താത്പര്യമ് – യോസൌ സ്വശരീരപോഷണാര്ഥം ശിഷ്യാദിമോഹേന
വാ സാവദ്യം നേച്ഛതി തസ്യേദം വ്യാഖ്യാനം ശോഭതേ, യദി പുനരന്യത്ര സാവദ്യമിച്ഛതി വൈയാവൃത്ത്യാദിസ്വകീയാവ-
സ്ഥായോഗ്യേ ധര്മകാര്യേ നേച്ഛതി തദാ തസ്യ സമ്യക്ത്വമേവ നാസ്തീതി ..൨൫൦.. അഥ യദ്യപ്യല്പലേപോ ഭവതി
അബ, പ്രവൃത്തി സംയമകീ വിരോധീ ഹോനേകാ നിഷേധ കരതേ ഹൈം (അര്ഥാത് ശുഭോപയോഗീ ശ്രമണകേ
സംയമകേ സാഥ വിരോധവാലീ പ്രവൃത്തി നഹീം ഹോനീ ചാഹിയേ – ഐസാ കഹതേ ഹൈം ) : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി (ശ്രമണ) [വൈയാവൃത്യര്ഥമ് ഉദ്യതഃ ] വൈയാവൃത്തികേ ലിയേ
ഉദ്യമീ വര്തതാ ഹുആ [കായഖേദം ] ഛഹ കായകോ പീഡിത [കരോതി ] കരതാ ഹൈ തോ വഹ [ശ്രമണഃ ന
ഭവതി ] ശ്രമണ നഹീം ഹൈ, [അഗാരീ ഭവതി ] ഗൃഹസ്ഥ ഹൈ; (ക്യോംകി) [സഃ ] വഹ (ഛഹ കായകീ
വിരാധനാ സഹിത വൈയാവൃത്തി) [ശ്രാവകാണാം ധര്മഃ സ്യാത് ] ശ്രാവകോംകാ ധര്മ ഹൈ ..൨൫൦..
ടീകാ : — ജോ (ശ്രമണ) ദൂസരേകേ ശുദ്ധാത്മപരിണതികീ രക്ഷാ ഹോ ഐസേ അഭിപ്രായസേ
വൈയാവൃത്യകീ പ്രവൃത്തി കരതാ ഹുആ അപനേ സംയമകീ വിരാധനാ കരതാ ഹൈ, വഹ ഗൃഹസ്ഥധര്മമേം പ്രവേശ കര രഹാ
ഹോനേസേ ശ്രാമണ്യസേ ച്യുത ഹോതാ ഹൈ . ഇസസേ (ഐസാ കഹാ ഹൈ കി) ജോ ഭീ പ്രവൃത്തി ഹോ വഹ സര്വഥാ സംയമകേ
സാഥ വിരോധ ന ആയേ ഇസപ്രകാര ഹീ കരനീ ചാഹിയേ, ക്യോംകി പ്രവൃത്തിമേം ഭീ സംയമ ഹീ സാധ്യ ഹൈ .
വൈയാവൃത്തേ ഉദ്യത ശ്രമണ ഷട് കായനേ പീഡാ കരേ
തോ ശ്രമണ നഹി, പണ ഛേ ഗൃഹീ; തേ ശ്രാവകോനോ ധര്മ ഛേ. ൨൫൦.

Page 462 of 513
PDF/HTML Page 495 of 546
single page version

അഥ പ്രവൃത്തേര്വിഷയവിഭാഗേ ദര്ശയതി —
ജോണ്ഹാണം ണിരവേക്ഖം സാഗാരണഗാരചരിയജുത്താണം .
അണുകം പയോവയാരം കുവ്വദു ലേവോ ജദി വി അപ്പോ ..൨൫൧..
ജൈനാനാം നിരപേക്ഷം സാകാരാനാകാരചര്യായുക്താനാമ് .
അനുകമ്പയോപകാരം കരോതു ലേപോ യദ്യപ്യല്പഃ ..൨൫൧..
യാ കിലാനുകമ്പാപൂര്വികാ പരോപകാരലക്ഷണാ പ്രവൃത്തിഃ സാ ഖല്വനേകാന്തമൈത്രീപവിത്രിതചിത്തേഷു
പരോപകാരേ, തഥാപി ശുഭോപയോഗിഭിര്ധര്മോപകാരഃ കര്തവ്യ ഇത്യുപദിശതി — കുവ്വദു കരോതു . സ കഃ കര്താ .
ശുഭോപയോഗീ പുരുഷഃ . കം കരോതു . അണുകം പയോവയാരം അനുകമ്പാസഹിതോപകാരം ദയാസഹിതം ധര്മവാത്സല്യമ് . യദി
കിമ് . ലേവോ ജദി വി അപ്പോ ‘‘സാവദ്യലേശോ ബഹുപുണ്യരാശൌ’’ ഇതി ദൃഷ്ടാന്തേന യദ്യപ്യല്പലേപഃ സ്തോകസാവദ്യം
ഭവതി . കേഷാം കരോതു . ജോണ്ഹാണം നിശ്ചയവ്യവഹാരമോക്ഷമാര്ഗപരിണതജൈനാനാമ് . കഥമ് . ണിരവേക്ഖം നിരപേക്ഷം
ഭാവാര്ഥ : — ജോ ശ്രമണ ഛഹ കായകീ വിരാധനാ സഹിത വൈയാവൃത്യാദി പ്രവൃത്തി കരതാ ഹൈ,
വഹ ഗൃഹസ്ഥധര്മമേം പ്രവേശ കരതാ ഹൈ; ഇസലിയേ ശ്രമണകോ വൈയാവൃത്യാദികീ പ്രവൃത്തി ഇസപ്രകാര കരനീ
ചാഹിയേ കി ജിസസേ സംയമകീ വിരാധനാ ന ഹോ .
യഹാ ഇതനാ വിശേഷ സമഝനാ ചാഹിയേ കി — ജോ സ്വശരീര പോഷണകേ ലിയേ യാ ശിഷ്യാദികേ
മോഹസേ സാവദ്യകോ നഹീം ചാഹതാ ഉസേ തോ വൈയാവൃത്യാദിമേം ഭീ സാവദ്യകീ ഇച്ഛാ നഹീം കരനീ ചാഹിയേ,
വഹ ശോഭാസ്പദ ഹൈ . കിന്തു ജോ അന്യത്ര തോ സാവദ്യകീ ഇച്ഛാ കരേ കിന്തു അപനീ അവസ്ഥാകേ യോഗ്യ
വൈയാവൃത്യാദി ധര്മകാര്യമേം സാവദ്യകോ ന ചാഹേ ഉസകേ തോ സമ്യക്ത്വ ഹീ നഹീം ഹൈ ..൨൫൦..
അബ പ്രവൃത്തികേ വിഷയകേ ദോ വിഭാഗ ബതലാതേ ഹൈം (അര്ഥാത് അബ യഹ ബതലാതേ ഹൈം കി
ശുഭോപയോഗിയോംകോ കിസകേ പ്രതി ഉപകാരകീ പ്രവൃത്തി കരനാ യോഗ്യ ഹൈ ഔര കിസകേ പ്രതി നഹീം) : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദ്യപി അല്പഃ ലേപഃ ] യദ്യപി അല്പ ലേപ ഹോതാ ഹൈ തഥാപി
[സാകാരനാകാരചര്യായുക്താനാമ് ] സാകാര – അനാകാര ചര്യായുക്ത [ജൈനാനാം ] ജൈനോംകാ [അനുകമ്പയാ ]
അനുകമ്പാസേ [നിരപേക്ഷം ] നിരപേക്ഷതയാ [ഉപകാരം കരോതു ] (ശുഭോപയോഗ സേ) ഉപകാര കരോ ..൨൫൧..
ടീകാ : — ജോ അനുകമ്പാപൂര്വക പരോപകാരസ്വരൂപ പ്രവൃത്തി ഉസകേ കരനേസേ യദ്യപി അല്പ
ലേപ തോ ഹോതാ ഹൈ, തഥാപി അനേകാന്തകേ സാഥ മൈത്രീസേ ജിനകാ ചിത്ത പവിത്ര ഹുആ ഹൈ ഐസേ ശുദ്ധ ജൈനോംകേ
ഛേ അല്പ ലേപ ഛതാംയ ദര്ശനജ്ഞാനപരിണത ജൈനനേ
നിരപേക്ഷതാപൂര്വക കരോ ഉപകാര അനുകംപാ വഡേ. ൨൫൧.

Page 463 of 513
PDF/HTML Page 496 of 546
single page version

ശുദ്ധേഷു ജൈനേഷു ശുദ്ധാത്മജ്ഞാനദര്ശനപ്രവൃത്തവൃത്തിതയാ സാകാരാനാകാരചര്യായുക്തേഷു ശുദ്ധാത്മോപലംഭേതര-
സകലനിരപേക്ഷതയൈവാല്പലേപാപ്യപ്രതിഷിദ്ധാ; ന പുനരല്പലേപേതി സര്വത്ര സര്വഥൈവാപ്രതിഷിദ്ധാ, തത്ര
തഥാപ്രവൃത്ത്യാ ശുദ്ധാത്മവൃത്തിത്രാണസ്യ പരാത്മനോരനുപപത്തേരിതി ..൨൫൧..
അഥ പ്രവൃത്തേഃ കാലവിഭാഗം ദര്ശയതി —
രോഗേണ വാ ഛുധാഏ തണ്ഹാഏ വാ സമേണ വാ രൂഢം .
ദിട്ഠാ സമണം സാഹൂ പഡിവജ്ജദു ആദസത്തീഏ ..൨൫൨..
ശുദ്ധാത്മഭാവനാവിനാശകഖ്യാതിപൂജാലാഭവാഞ്ഛാരഹിതം യഥാ ഭവതി . കഥംഭൂതാനാം ജൈനാനാമ് . സാഗാരണഗാര-
ചരിയജുത്താണം സാഗാരാനാഗാരചര്യായുക്താനാം ശ്രാവകതപോധനാചരണസഹിതാനാമിത്യര്ഥഃ ..൨൫൧.. കസ്മിന്പ്രസ്താവേ
വൈയാവൃത്ത്യം കര്തവ്യമിത്യുപദിശതി — പഡിവജ്ജദു പ്രതിപദ്യതാം സ്വീകരോതു . കയാ . ആദസത്തീഏ സ്വശക്ത്യാ . സ കഃ
കര്താ . സാഹൂ രത്നത്രയഭാവനയാ സ്വാത്മാനം സാധയതീതി സാധുഃ . കമ് . സമണം ജീവിതമരണാദിസമപരിണാമ-
പ്രതി — ജോ കി ശുദ്ധാത്മാകേ ജ്ഞാന – ദര്ശനമേം പ്രവര്തമാന ൧വൃത്തികേ കാരണ സാകാര – ൨അനാകാര ചര്യാവാലേ
ഹൈം ഉനകേ പ്രതി, — ശുദ്ധാത്മാകീ ഉപലബ്ധികേ അതിരിക്ത അന്യ സബകീ അപേക്ഷാ കിയേ ബിനാ ഹീ, ഉസ
പ്രവൃത്തികേ കരനേകാ നിഷേധ നഹീം ഹൈ; കിന്തു അല്പ ലേപവാലീ ഹോനേസേ സബകേ പ്രതി സഭീ പ്രകാരസേ വഹ
പ്രവൃത്തി അനിഷിദ്ധ ഹോ ഐസാ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി വഹാ (അര്ഥാത് യദി സബകേ പ്രതി സഭീ പ്രകാരസേ കീ
ജായ തോ) ഉസ പ്രകാരകീ പ്രവൃത്തിസേ പരകേ ഔര നിജകേ ശുദ്ധാത്മപരിണതികീ രക്ഷാ നഹീം ഹോ സകതീ .
ഭാവാര്ഥ : — യദ്യപി അനുകമ്പാപൂര്വക പരോപകാരസ്വരൂപ പ്രവൃത്തിസേ അല്പ ലേപ തോ ഹോതാ ഹൈ,
തഥാപി യദി (൧) ശുദ്ധാത്മാകീ ജ്ഞാനദര്ശനസ്വരൂപ ചര്യാവാലേ ശുദ്ധ ജൈനോംകേ പ്രതി, തഥാ (൨)
ശുദ്ധാത്മാകീ ഉപലബ്ധികീ അപേക്ഷാസേ ഹീ, വഹ പ്രവൃത്തി കീ ജാതീ ഹോ തോ ശുഭോപയോഗീകേ ഉസകാ നിഷേധ
നഹീം ഹൈ . പരന്തു, യദ്യപി അനുകമ്പാപൂര്വക പരോപകാരസ്വരൂപ പ്രവൃത്തിസേ അല്പ ഹീ ലേപ ഹോതാ ഹൈ തഥാപി
(൧) ശുദ്ധാത്മാകീ ജ്ഞാനദര്ശനരൂപ ചര്യാവാലേ ശുദ്ധ ജൈനോംകേ അതിരിക്ത ദൂസരോംകേ പ്രതി, തഥാ (൨)
ശുദ്ധാത്മാകീ ഉപലബ്ധികേ അതിരിക്ത അന്യ കിസീ ഭീ അപേക്ഷാസേ, വഹ പ്രവൃത്തി കരനേകാ ശുഭോപയോഗീകേ
നിഷേധ ഹൈ, ക്യോംകി ഇസപ്രകാരസേ പരകോ യാ നിജകോ ശുദ്ധാത്മപരിണതികീ രക്ഷാ നഹീം ഹോതീ ..൨൫൧..
അബ, പ്രവൃത്തികേ കാലകാ വിഭാഗ ബതലാതേ ഹൈം (അര്ഥാത് യഹ ബതലാതേ ഹൈം കി – ശുഭോപയോഗീ
ശ്രമണ കോ കിസ സമയ പ്രവൃത്തി കരനാ യോഗ്യ ഹൈ ഔര കിസ സമയ നഹീം) : —
൧. വൃത്തി = പരിണതി; വര്തന; വര്തനാ വഹ . ൨. ജ്ഞാന സാകാര ഹൈ ഔര ദര്ശന അനാകാര ഹൈ .
ആക്രാംത ദേഖീ ശ്രമണനേ ശ്രമ, രോഗ വാ ഭൂഖ, പ്യാസഥീ,
സാധു കരോ സേവാ സ്വശക്തിപ്രമാണ ഏ മുനിരാജനീ. ൨൫൨.

Page 464 of 513
PDF/HTML Page 497 of 546
single page version

രോഗേണ വാ ക്ഷുധയാ തൃഷ്ണയാ വാ ശ്രമേണ വാ രൂഢമ് .
ദൃഷ്ടവാ ശ്രമണം സാധുഃ പ്രതിപദ്യതാമാത്മശക്ത്യാ ..൨൫൨..
യദാ ഹി സമധിഗതശുദ്ധാത്മവൃത്തേഃ ശ്രമണസ്യ തത്പ്രച്യാവനഹേതോഃ കസ്യാപ്യുപസര്ഗസ്യോപനിപാതഃ
സ്യാത്, സ ശുഭോപയോഗിനഃ സ്വശക്ത്യാ പ്രതിചികീര്ഷാ പ്രവൃത്തികാലഃ . ഇതരസ്തു സ്വയം ശുദ്ധാത്മവൃത്തേഃ
സമധിഗമനായ കേവലം നിവൃത്തികാല ഏവ ..൨൫൨..
അഥ ലോകസമ്ഭാഷണപ്രവൃത്തിം സനിമിത്തവിഭാഗം ദര്ശയതി —
വേജ്ജാവച്ചണിമിത്തം ഗിലാണഗുരുബാലവുഡ്ഢസമണാണം .
ലോഗിഗജണസംഭാസാ ണ ണിംദിദാ വാ സുഹോവജുദാ ..൨൫൩..
ത്വാച്ഛ്രമണസ്തം ശ്രമണമ് . ദിട്ഠാ ദൃഷ്ടവാ . കഥംഭൂതമ് . രൂഢം രൂഢം വ്യാപ്തം പീഡിതം കദര്ഥിതമ് . കേന . രോഗേണ വാ
അനാകുലത്വലക്ഷണപരമാത്മനോ വിലക്ഷണേനാകുലത്വോത്പാദകേന രോഗേണ വ്യാധിവിശേഷേണ വാ, ഛുധാഏ ക്ഷുധയാ,
തണ്ഹാഏ വാ തൃഷ്ണയാ വാ, സമേണ വാ മാര്ഗോപവാസാദിശ്രമേണ വാ . അത്രേദം താത്പര്യമ് — സ്വസ്ഥഭാവനാവിഘാതക-
രോഗാദിപ്രസ്താവേ വൈയാവൃത്ത്യം കരോതി, ശേഷകാലേ സ്വകീയാനുഷ്ഠാനം കരോതീതി ..൨൫൨.. അഥ ശുഭോപയോഗിനാം
തപോധനവൈയാവൃത്ത്യനിമിത്തം ലൌകികസംഭാഷണവിഷയേ നിഷേധോ നാസ്തീത്യുപദിശതി — ണ ണിംദിദാ ശുഭോപയോഗി-
അന്വയാര്ഥ : — [രോഗേണ വാ ] രോഗസേ, [ക്ഷുധയാ ] ക്ഷുധാസേ, [തൃഷ്ണയാ വാ ] തൃഷാസേ [ശ്രമേണ
വാ ] അഥവാ ശ്രമസേ [രൂഢമ് ] ആക്രാംത [ശ്രമണം ] ശ്രമണകോ [ദൃഷ്ട്വാ ] ദേഖകര [സാധുഃ ] സാധു
[ആത്മശക്ത്യാ ] അപനീ ശക്തികേ അനുസാര [പ്രതിപദ്യതാമ് ] വൈയാവൃത്യാദി കരോ ..൨൫൨..
ടീകാ : — ജബ ശുദ്ധാത്മപരിണതികോ പ്രാപ്ത ശ്രമണകോ, ഉസസേ ച്യുത കരേ ഐസാ കാരണ —
കോഈ ഭീ ഉപസര്ഗ — ആ ജായ, തബ വഹ കാല, ശുഭോപയോഗീകോ അപനീ ശക്തികേ അനുസാര ൧പ്രതികാര
കരനേകീ ഇച്ഛാരൂപ പ്രവൃത്തികാ കാല ഹൈ; ഔര ഉസകേ അതിരിക്തകാ കാല അപനീ ശുദ്ധാത്മപരിണതികീ
പ്രാപ്തികേ ലിയേ കേവല നിവൃത്തികാ കാല ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — ജബ ശുദ്ധാത്മപരിണതികോ പ്രാപ്ത ശ്രമണകേ സ്വസ്ഥ ഭാവകാ നാശ കരനേവാലാ
രോഗാദിക ആ ജായ തബ ഉസ സമയ ശുഭോപയോഗീ സാധുകോ ഉനകീ സേവാകീ ഇച്ഛാരൂപ പ്രവൃത്തി ഹോതീ
ഹൈ, ഔര ശേഷ കാലമേം ശുദ്ധാത്മപരിണതികോ പ്രാപ്ത കരനേകേ ലിയേ നിജ അനുഷ്ഠാന ഹോതാ ഹൈ ..൨൫൨..
അബ ലോഗോംകേ സാഥ ബാതചീതകരനേകീ പ്രവൃത്തി ഉസകേ നിമിത്തകേ വിഭാഗ സഹിത ബതലാതേ ഹൈം
(അര്ഥാത് ശുഭോപയോഗീ ശ്രമണകോ ലോഗോംകേ സാഥ ബാതചീതകീ പ്രവൃത്തി കിസ നിമിത്തസേ കരനാ യോഗ്യ
ഹൈ ഔര കിസ നിമിത്തസേ നഹീം, സോ കഹതേ ഹൈം ) : —
൧. പ്രതികാര = ഉപായ; സഹായ .
സേവാനിമിത്തേ രോഗീ – ബാളക – വൃദ്ധ – ഗുരു ശ്രമണോ തണീ,
ലൌകിക ജനോ സഹ വാത ശുഭ – ഉപയോഗയുത നിംദിത നഥീ. ൨൫൩.

Page 465 of 513
PDF/HTML Page 498 of 546
single page version

വൈയാവൃത്ത്യനിമിത്തം ഗ്ലാനഗുരുബാലവൃദ്ധശ്രമണാനാമ് .
ലൌകികജനസമ്ഭാഷാ ന നിന്ദിതാ വാ ശുഭോപയുതാ ..൨൫൩..
സമധിഗതശുദ്ധാത്മവൃത്തീനാം ഗ്ലാനഗുരുബാലവൃദ്ധശ്രമണാനാം വൈയാവൃത്ത്യനിമിത്തമേവ ശുദ്ധാത്മവൃത്തി-
ശൂന്യജനസമ്ഭാഷണമപ്രസിദ്ധം, ന പുനരന്യനിമിത്തമപി ..൨൫൩..
അഥൈവമുക്തസ്യ ശുഭോപയോഗസ്യ ഗൌണമുഖ്യവിഭാഗം ദര്ശയതി —
ഏസാ പസത്ഥഭൂദാ സമണാണം വാ പുണോ ഘരത്ഥാണം .
ചരിയാ പരേത്തി ഭണിദാ താഏവ പരം ലഹദി സോക്ഖം ..൨൫൪..
തപോധനാനാം ന നിന്ദിതാ, ന നിഷിദ്ധാ . കാ കര്മതാപന്നാ . ലോഗിഗജണസംഭാസാ ലൌകികജനൈഃ സഹ സംഭാഷാ
വചനപ്രവൃത്തിഃ . സുഹോവജുദാ വാ അഥവാ സാപി ശുഭോപയോഗയുക്താ ഭണ്യതേ . കിമര്ഥം ന നിഷിദ്ധാ . വേജ്ജാവച്ചണിമിത്തം
വൈയാവൃത്ത്യനിമിത്തമ് . കേഷാം വൈയാവൃത്ത്യമ് . ഗിലാണഗുരുബാലവുഡ്ഢസമണാണം ഗ്ലാനഗുരുബാലവൃദ്ധശ്രമണാനാമ് . അത്ര
ഗുരുശബ്ദേന സ്ഥൂലകായോ ഭണ്യതേ, അഥവാ പൂജ്യോ വാ ഗുരുരിതി . തഥാഹി — യദാ കോപി ശുഭോപയോഗയുക്ത
ആചാര്യഃ സരാഗചാരിത്രലക്ഷണശുഭോപയോഗിനാം വീതരാഗചാരിത്രലക്ഷണശുദ്ധോപയോഗിനാം വാ വൈയാവൃത്ത്യം കരോതി,
തദാകാലേ തദ്വൈയാവൃത്ത്യനിമിത്തം ലൌകികജനൈഃ സഹ സംഭാഷണം കരോതി, ന ശേഷകാല ഇതി ഭാവാര്ഥഃ ..൨൫൩..
ഏവം ഗാഥാപഞ്ചകേന ലൌകികവ്യാഖ്യാനസംബന്ധിപ്രഥമസ്ഥലം ഗതമ് . അഥായം വൈയാവൃത്ത്യാദിലക്ഷണ-
ശുഭോപയോഗസ്തപോധനൈര്ഗൌണവൃത്ത്യാ ശ്രാവകൈസ്തു മുഖ്യവൃത്ത്യാ കര്തവ്യ ഇത്യാഖ്യാതി — ഭണിദാ ഭണിതാ കഥിതാ .
കാ കര്മതാപന്നാ . ചരിയാ ചര്യാ ചാരിത്രമനുഷ്ഠാനമ് . കിംവിശിഷ്ടാ . ഏസാ ഏഷാ പ്രത്യക്ഷീഭൂതാ . പുനശ്ച കിംരൂപാ .
പസത്ഥഭൂദാ പ്രശസ്തഭൂതാ ധര്മാനുരാഗരൂപാ . കേഷാം സംബന്ധിനീ . സമണാണം വാ ശ്രമണാനാം വാ പുണോ ഘരത്ഥാണം
પ્ર. ૫૯
അന്വയാര്ഥ : — [വാ ] ഔര [ഗ്ലാനഗുരുബാലവൃദ്ധശ്രമണാനാമ് ] രോഗീ, ഗുരു (-പൂജ്യ,
ബഡേ), ബാല തഥാ വൃദ്ധ ശ്രമണോംകീ [വൈയാവൃത്യനിമിത്തം ] സേവാകേ നിമിത്തസേ, [ശുഭോപയുതാ ]
ശുഭോപയോഗയുക്ത [ലൌകികജനസംഭാഷാ ] ലൌകിക ജനോംകേ സാഥകീ ബാതചീത [ന നിന്ദിതാ ] നിന്ദിത
നഹീം ഹൈ ..൨൫൩..
ടീകാ : — ശുദ്ധാത്മപരിണതികോ പ്രാപ്ത രോഗീ, ഗുരു, ബാല ഔര വൃദ്ധ ശ്രമണോംകീ സേവാകേ
നിമിത്തസേ ഹീ (ശുഭോപയോഗീ ശ്രമണകോ) ശുദ്ധാത്മപരിണതിശൂന്യ ലോഗോംകേ സാഥ ബാതചീത പ്രസിദ്ധ ഹൈ ( –
ശാസ്ത്രോംമേം നിഷിദ്ധ നഹീം ഹൈ ), കിന്തു അന്യ നിമിത്തസേ ഭീ പ്രസിദ്ധ ഹോ ഐസാ നഹീം ഹൈ ..൨൫൩..
അബ, ഇസ പ്രകാരസേ കഹേ ഗയേ ശുഭോപയോഗകാ ഗൌണ – മുഖ്യ വിഭാഗ ബതലാതേ ഹൈം; (അര്ഥാത്
യഹ ബതലാതേ ഹൈം കി കിസകേ ശുഭോപയോഗ ഗൌണ ഹോതാ ഹൈ ഔര കിസകേ മുഖ്യ ഹോതാ ഹൈ .) : —
ആ ശുഭ ചര്യാ ശ്രമണനേ, വളീ മുഖ്യ ഹോയ ഗൃഹസ്ഥനേ;
തേനാ വഡേ ജ ഗൃഹസ്ഥ പാമേ മോക്ഷസുഖ ഉത്കൃഷ്ടനേ. ൨൫൪.

Page 466 of 513
PDF/HTML Page 499 of 546
single page version

ഏഷാ പ്രശസ്തഭൂതാ ശ്രമണാനാം വാ പുനര്ഗൃഹസ്ഥാനാമ് .
ചര്യാ പരേതി ഭണിതാ തയൈവ പരം ലഭതേ സൌഖ്യമ് ..൨൫൪..
ഏവമേഷ ശുദ്ധാത്മാനുരാഗയോഗിപ്രശസ്തചര്യാരൂപ ഉപവര്ണിതഃ ശുഭോപയോഗഃ തദയം, ശുദ്ധാത്മ-
പ്രകാശികാം സമസ്തവിരതിമുപേയുഷാം കഷായകണസദ്ഭാവാത്പ്രവര്തമാനഃ, ശുദ്ധാത്മവൃത്തിവിരുദ്ധരാഗസംഗത-
ത്വാദ്ഗൌണഃ ശ്രമണാനാം; ഗൃഹിണാം തു, സമസ്തവിരതേരഭാവേന ശുദ്ധാത്മപ്രകാശനസ്യാഭാവാത്കഷായസദ്ഭാവാ-
ത്പ്രവര്തമാനോപി, സ്ഫ ടികസമ്പര്കേണാര്കതേജസ ഇവൈധസാം, രാഗസംയോഗേന ശുദ്ധാത്മനോനുഭവാത് ക്രമതഃ
പരമനിര്വാണസൌഖ്യകാരണത്വാച്ച, മുഖ്യഃ ..൨൫൪..
ഗൃഹസ്ഥാനാം വാ പുനരിയമേവ ചര്യാ പരേത്തി പരാ സര്വോത്കൃഷ്ടേതി . താഏവ പരം ലഹദി സോക്ഖം തയൈവ ശുഭോപയോഗചര്യയാ
പരംപരയാ മോക്ഷസുഖം ലഭതേ ഗൃഹസ്ഥ ഇതി . തഥാഹി — തപോധനാഃ ശേഷതപോധനാനാം വൈയാവൃത്ത്യം കുര്വാണാഃ സന്തഃ
കായേന കിമപി നിരവദ്യവൈയാവൃത്ത്യം കുര്വന്തി; വചനേന ധര്മോപദേശം ച . ശേഷമൌഷധാന്നപാനാദികം
ഗൃഹസ്ഥാനാമധീനം, തേന കാരണേന വൈയാവൃത്ത്യരൂപോ ധര്മോ ഗൃഹസ്ഥാനാം മുഖ്യഃ, തപോധനാനാം ഗൌണഃ . ദ്വിതീയം ച
കാരണം — നിര്വികാരചിച്ചമത്കാരഭാവനാപ്രതിപക്ഷഭൂതേന വിഷയകഷായനിമിത്തോത്പന്നേനാര്തരൌദ്രദുര്ധ്യാനദ്വയേന
പരിണതാനാം ഗൃഹസ്ഥാനാമാത്മാശ്രിതനിശ്ചയധര്മസ്യാവകാശോ നാസ്തി, വൈയാവൃത്ത്യാദിധര്മേണ ദുര്ധ്യാനവഞ്ചനാ ഭവതി,
തപോധനസംസര്ഗേണ നിശ്ചയവ്യവഹാരമോക്ഷമാര്ഗോപദേശലാഭോ ഭവതി . തതശ്ച പരംപരയാ നിര്വാണം ലഭന്തേ
ഇത്യഭിപ്രായഃ ..൨൫൪.. ഏവം ശുഭോപയോഗിതപോധനാനാം ശുഭാനുഷ്ഠാനകഥനമുഖ്യതയാ ഗാഥാഷ്ടകേന ദ്വിതീയസ്ഥലം
അന്വയാര്ഥ : — [ഏഷാ ] യഹ [പ്രശസ്തഭൂതാ ] പ്രശസ്തഭൂത [ചര്യാ ] ചര്യാ [ശ്രമണാനാം ]
ശ്രമണോംകേ (ഗൌണ) ഹോതീ ഹൈ [വാ ഗൃഹസ്ഥാനാം പുനഃ ] ഔര ഗൃഹസ്ഥോംകേ തോ [പരാ ] മുഖ്യ ഹോതീ ഹൈ, [ഇതി
ഭണിതാ ] ഐസാ (ശാസ്ത്രോംമേം) കഹാ ഹൈ; [തയാ ഏവ ] ഉസീസേ [പരം സൌഖ്യം ലഭതേ ] (പരമ്പരാസേ)
ഗൃഹസ്ഥ പരമ സൌഖ്യകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ..൨൫൪..
ടീകാ : — ഇസപ്രകാര ശുദ്ധാത്മാനുരാഗയുക്ത പ്രശസ്തചര്യാരൂപ ജോ യഹ ശുഭോപയോഗ വര്ണിത കിയാ
ഗയാ ഹൈ വഹ യഹ ശുഭോപയോഗ, ശുദ്ധാത്മാകീ പ്രകാശക സര്വവിരതികോ പ്രാപ്ത ശ്രമണോംകേ കഷായകണകേ
സദ്ഭാവകേ കാരണ പ്രവര്തിത ഹോതാ ഹുആ, ഗൌണ ഹോതാ ഹൈ, ക്യോംകി വഹ ശുഭോപയോഗ ശുദ്ധാത്മപരിണതിസേ
വിരുദ്ധ ഐസേ രാഗകേ സാഥ സംബംധവാന ഹൈ; ഔര വഹ ശുഭോപയോഗ ഗൃഹസ്ഥോംകേ തോ, സര്വവിരതികേ അഭാവസേ
൧ശുദ്ധാത്മപ്രകാശനകാ അഭാവ ഹോനേസേ കഷായകേ സദ്ഭാവകേ കാരണ പ്രവര്തമാന ഹോതാ ഹുആ ഭീ, മുഖ്യ ഹൈ,
ക്യോംകി — ജൈസേ ഈംധനകോ സ്ഫ ടികകേ സംപര്കസേ സൂര്യകേ തേജകാ അനുഭവ ഹോതാ ഹൈ (ഔര ഇസലിയേ വഹ
ക്രമശഃ ജല ഉഠതാ ഹൈ ) ഉസീപ്രകാര — ഗൃഹസ്ഥകോ രാഗകേ സംയോഗസേ ശുദ്ധാത്മാകാ അനുഭവ ഹോതാ ഹൈ, ഔര
(ഇസലിയേ വഹ ശുഭോപയോഗ) ക്രമശഃ പരമ നിര്വാണസൌഖ്യകാ കാരണ ഹോതാ ഹൈ .
ഭാവാര്ഥ : — ദര്ശനാപേക്ഷാസേ തോ ശ്രമണകോ തഥാ സമ്യഗ്ദഷ്ടി ഗൃഹസ്ഥകോ ശുദ്ധാത്മാകാ ഹീ
ആശ്രയ ഹൈ, പരന്തു ചാരിത്രാപേക്ഷാസേ ശ്രമണകേ മുനിയോഗ്യ ശുദ്ധാത്മപരിണതി മുഖ്യ ഹോനേസേ ശുഭോപയോഗ ഗൌണ
൧. ചാരിത്രദശാമേം പ്രവര്തമാന ഉഗ്ര ശുദ്ധാത്മപ്രകാശനകോ ഹീ യഹാ ശുദ്ധാത്മപ്രകാശന ഗിനാ ഹൈ; സമ്യഗ്ദൃഷ്ടി ഗൃഹസ്ഥകേ
ഉസകാ അഭാവ ഹൈ . ശേഷ, ദര്ശനാപേക്ഷാസേ തോ സമ്യഗ്ദൃഷ്ടി ഗൃഹസ്ഥകേ ഭീ ശുദ്ധാത്മാകാ പ്രകാശന ഹൈ ഹീ .

Page 467 of 513
PDF/HTML Page 500 of 546
single page version

അഥ ശുഭോപയോഗസ്യ കാരണവൈപരീത്യാത് ഫലവൈപരീത്യം സാധയതി —
രാഗോ പസത്ഥഭൂദോ വത്ഥുവിസേസേണ ഫലദി വിവരീദം .
ണാണാഭൂമിഗദാണിഹ ബീജാണിവ സസ്സകാലമ്ഹി ..൨൫൫..
രാഗഃ പ്രശസ്തഭൂതോ വസ്തുവിശേഷേണ ഫലതി വിപരീതമ് .
നാനാഭൂമിഗതാനീഹ ബീജാനീവ സസ്യകാലേ ..൨൫൫..
യഥൈകേഷാമപി ബീജാനാം ഭൂമിവൈപരീത്യാന്നിഷ്പത്തിവൈപരീത്യം, തഥൈകസ്യാപി പ്രശസ്തരാഗലക്ഷണസ്യ
ശുഭോപയോഗസ്യ പാത്രവൈപരീത്യാത്ഫലവൈപരീത്യം, കാരണവിശേഷാത്കാര്യവിശേഷസ്യാവശ്യംഭാവിത്വാത് .൨൫൫.
ഗതമ് . ഇത ഊര്ധ്വം ഗാഥാഷടകപര്യന്തം പാത്രാപാത്രപരീക്ഷാമുഖ്യത്വേന വ്യാഖ്യാനം കരോതി . അഥ ശുഭോപയോഗസ്യ
പാത്രഭൂതവസ്തുവിശേഷാത്ഫലവിശേഷം ദര്ശയതി — ഫലദി ഫലതി, ഫലം ദദാതി . സ കഃ . രാഗോ രാഗഃ .
കഥംഭൂതഃ . പസത്ഥഭൂദോ പ്രശസ്തഭൂതോ ദാനപൂജാദിരൂപഃ . കിം ഫലതി . വിവരീദം വിപരീതമന്യാദൃശം ഭിന്ന-
ഭിന്നഫലമ് . കേന കരണഭൂതേന . വത്ഥുവിസേസേണ ജഘന്യമധ്യമോത്കൃഷ്ടഭേദഭിന്നപാത്രഭൂതവസ്തുവിശേഷേണ . അത്രാര്ഥേ
ഹൈ ഔര സമ്യഗ്ദൃഷ്ടി ഗൃഹസ്ഥകേ മുനിയോഗ്യ ശുദ്ധാത്മപരിണതികോ പ്രാപ്ത ന ഹോ സകനേസേ അശുഭവംചനാര്ഥ
ശുഭോപയോഗ മുഖ്യ ഹൈ . സമ്യഗ്ദൃഷ്ടി ഗൃഹസ്ഥകേ അശുഭസേ ( – വിശേഷ അശുദ്ധ പരിണതിസേ) ഛൂടനേകേ ലിയേ
പ്രവര്തമാന ജോ യഹ ശുഭോപയോഗകാ പുരുഷാര്ഥ വഹ ഭീ ശുദ്ധികാ ഹീ മന്ദപുരുഷാര്ഥ ഹൈ, ക്യോംകി
ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യകേ മംദ ആലമ്ബനസേ അശുഭ പരിണതി ബദലകര ശുഭ പരിണതി ഹോതീ ഹൈ ഔര
ശുദ്ധാത്മദ്രവ്യകേ ഉഗ്ര ആലമ്ബനസേ ശുഭപരിണതി ഭീ ബദലകര ശുഭപരിണതി ഹോ ജാതീ ഹൈ ..൨൫൪..
അബ, ഐസാ സിദ്ധ കരതേ ഹൈം കി ശുഭോപയോഗകോ കാരണകീ വിപരീതതാസേ ഫലകീ വിപരീതതാ
ഹോതീ ഹൈ : —
അന്വയാര്ഥ : — [ഇഹ നാനാഭൂമിഗതാനി ബീജാനി ഏവ ] ജൈസേ ഇസ ജഗതമേം അനേക പ്രകാരകീ
ഭൂമിയോംമേം പഡേ ഹുഏ ബീജ [സസ്യകാലേ ] ധാന്യകാലമേം വിപരീതരൂപസേ ഫലതേ ഹൈം, ഉസീപ്രകാര
[പ്രശസ്തഭൂതഃ രാഗഃ ] പ്രശസ്തഭൂത രാഗ [വസ്തുവിശേഷേണ ] വസ്തു – ഭേദസേ ( – പാത്ര ഭേദസേ) [വിപരീതം
ഫലതി ] വിപരീതരൂപസേ ഫലതാ ഹൈ ..൨൫൫..
ടീകാ : — ജൈസേ ബീജ ജ്യോം കേ ത്യോം ഹോനേ പര ഭീ ഭൂമികീ വിപരീതതാസേ നിഷ്പത്തികീ
വിപരീതതാ ഹോതീ ഹൈ, (അര്ഥാത് അച്ഛീ ഭൂമിമേം ഉസീ ബീജകാ അച്ഛാ അന്ന ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഔര ഖരാബ
ഭൂമിമേം വഹീ ഖരാബ ഹോ ജാതാ ഹൈ യാ ഉത്പന്ന ഹീ നഹീം ഹോതാ), ഉസീപ്രകാര പ്രശസ്തരാഗസ്വരൂപ ശുഭോപയോഗ
ജ്യോംകാ ത്യോം ഹോനേ പര ഭീ പാത്രകീ വിപരീതതാസേ ഫലകീ വിപരീതതാ ഹോതീ ഹൈ, ക്യോംകി കാരണകേ ഭേദസേ
കാര്യകാ ഭേദ അവശ്യമ്ഭാവീ (അനിവാര്യ) ഹൈ ..൨൫൫..
ഫ ള ഹോയ ഛേ വിപരീത വസ്തുവിശേഷഥീ ശുഭ രാഗനേ,
നിഷ്പത്തി വിപരീത ഹോയ ഭൂമിവിശേഷഥീ ജ്യമ ബീജനേ. ൨൫൫.