Page 168 of 513
PDF/HTML Page 201 of 546
single page version

ਯੇ ਖਲੁ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਤ੍ਮਕਮਸਮਾਨਜਾਤੀਯਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਂ ਸਕਲਾਵਿਦ੍ਯਾਨਾਮੇਕਮੂਲਮੁਪਗਤਾ ਯਥੋਦਿਤਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਸਂਭਾਵਨਕ੍ਲੀਬਾਃ ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨੇਵਾਸ਼ਕ੍ਤਿਮੁਪਵ੍ਰਜਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਖਲੂਚ੍ਛਲਿਤਨਿਰਰ੍ਗਲੈਕਾਨ੍ਤ- ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਏਵਾਹਮੇਸ਼ ਮਮੈਵੈਤਨ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਸ਼ਰੀਰਮਿਤ੍ਯਹਂਕਾਰਮਮਕਾਰਾਭ੍ਯਾਂ ਵਿਪ੍ਰਲਭ੍ਯਮਾਨਾ ਅਵਿਚਲਿਤ- ਚੇਤਨਾਵਿਲਾਸਮਾਤ੍ਰਾਦਾਤ੍ਮਵ੍ਯਵਹਾਰਾਤ੍ ਪ੍ਰਚ੍ਯੁਤ੍ਯ ਕ੍ਰੋਡੀਕ੍ਰੁਤਸਮਸ੍ਤਕ੍ਰਿਯਾਕੁਟੁਮ੍ਬਕਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯਵ੍ਯਵਹਾਰਮਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਰਜ੍ਯਨ੍ਤੋ ਦ੍ਵਿਸ਼ਨ੍ਤਸ਼੍ਚ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਕਰ੍ਮਣਾ ਸਂਗਤਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰਸਮਯਾ ਜਾਯਨ੍ਤੇ .

ਯੇ ਤੁ ਪੁਨਰਸਂਕੀਰ੍ਣ -ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਸੁਸ੍ਥਿਤਂ ਭਗਵਨ੍ਤਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਸਕਲਵਿਦ੍ਯਾਨਾਮੇਕਮੂਲਮੁਪਗਮ੍ਯ ਯਥੋਦਿਤਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਸਂਭਾਵਨਸਮਰ੍ਥਤਯਾ ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰਾਸ਼ਕ੍ਤਿ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਪਰਿਜ੍ਞਾਨਮੂਢਾ ਅਥਵਾ ਨਾਰਕਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੋ ਨ ਭਵਾਮ੍ਯਹਮਿਤਿ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਮੂਢਾਸ਼੍ਚ ਪਰਸਮਯਾ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯੋ ਭਵਨ੍ਤੀਤਿ . ਤਸ੍ਮਾਦਿਯਂ ਪਾਰਮੇਸ਼੍ਵਰੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾ ਸਮੀਚੀਨਾ ਭਦ੍ਰਾ ਭਵਤੀਤ੍ਯਭਿ- ਪ੍ਰਾਯਃ ..੯੩.. ਅਥ ਪ੍ਰਸਂਗਾਯਾਤਾਂ ਪਰਸਮਯਸ੍ਵਸਮਯਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਂ ਕਥਯਤਿ — ਜੇ ਪਜ੍ਜਏਸੁ ਣਿਰਦਾ ਜੀਵਾ ਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ

ਟੀਕਾ : — ਜੋ ਜੀਵ ਪੁਦ੍ਗਲਾਤ੍ਮਕ ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਕਾ — ਜੋ ਕਿ ਸਕਲ ਅਵਿਦ੍ਯਾਓਂਕਾ ਏਕ ਮੂਲ ਹੈ ਉਸਕਾ — ਆਸ਼੍ਰਯ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ੧ਯਥੋਕ੍ਤ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੀ ੨ਸਂਭਾਵਨਾ ਕਰਨੇਮੇਂ ਨਪੁਂਸਕ ਹੋਨੇਸੇ ਉਸੀਮੇਂ ਬਲ ਧਾਰਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨ ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਹੀ ਬਲਵਾਨ ਹੈਂ ), ਵੇ — ਜਿਨਕੀ ੩ਨਿਰਰ੍ਗਲ ਏਕਾਨ੍ਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਉਛਲਤੀ ਹੈ ਐਸੇ — ‘ਯਹ ਮੈਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਹੀ ਹੂਁ, ਮੇਰਾ ਹੀ ਯਹ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਸ਼ਰੀਰ ਹੈ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਹਂਕਾਰ -ਮਮਕਾਰਸੇ ਠਗਾਯੇ ਜਾਤੇ ਹੁਯੇ, ਅਵਿਚਲਿਤਚੇਤਨਾਵਿਲਾਸਮਾਤ੍ਰ ੪ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਚ੍ਯੁਤ ਹੋਕਰ, ਜਿਸਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਕ੍ਰਿਯਾਕਲਾਪਕੋ ਛਾਤੀਸੇ ਲਗਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਐਸੇ ੫ਮਨੁਸ਼੍ਯਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਕਰਕੇ ਰਾਗੀ -ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਕਰ੍ਮਕੇ ਸਾਥ ਸਂਗਤਤਾਕੇ ਕਾਰਣ (-ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਕਰ੍ਮਕੇ ਸਾਥ ਯੁਕ੍ਤ ਹੋ ਜਾਨੇਸੇ) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ੬ਪਰਸਮਯ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਸਮਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ .

ਔਰ ਜੋ ੭ਅਸਂਕੀਰ੍ਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਸੁਸ੍ਥਿਤ ਭਗਵਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ — ਜੋ ਕਿ ਸਕਲ ਵਿਦ੍ਯਾਓਂਕਾ ਏਕ ਮੂਲ ਹੈ ਉਸਕਾ — ਆਸ਼੍ਰਯ ਕਰਕੇ ਯਥੋਕ੍ਤ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੀ ਸਂਭਾਵਨਾਮੇਂ ਸਮਰ੍ਥ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰ ਪ੍ਰਤਿਕੇ ਬਲਕੋ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਹੀ ਸ੍ਥਿਤਿ ਕਰਤੇ ੧. ਯਥੋਕ੍ਤ = ਪੂਰ੍ਵ ਗਾਥਾਮੇਂ ਕਹਾ ਜੈਸਾ . ੨. ਸਂਭਾਵਨਾ = ਸਂਚੇਤਨ; ਅਨੁਭਵ; ਮਾਨ੍ਯਤਾ; ਆਦਰ . ੩. ਨਿਰਰ੍ਗਲ = ਅਂਕੁਸ਼ ਬਿਨਾ ਕੀ; ਬੇਹਦ (ਜੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਲੀਨ ਹੈਂ, ਵੇ ਬੇਹਦ ਏਕਾਂਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਰੂਪ ਹੈ .) ੪. ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਵਹਾਰ = ਆਤ੍ਮਾਰੂਪ ਵਰ੍ਤਨ, ਆਤ੍ਮਾਰੂਪ ਕਾਰ੍ਯ, ਆਤ੍ਮਾਰੂਪ ਵ੍ਯਾਪਾਰ . ੫. ਮਨੁਸ਼੍ਯਵ੍ਯਵਹਾਰ = ਮਨੁਸ਼੍ਯਰੂਪ ਵਰ੍ਤਨ (ਮੈਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਹੀ ਹੂਁ . ਐਸੀ ਮਾਨ੍ਯਤਾਪੂਰ੍ਵਕ ਵਰ੍ਤਨ) . ੬. ਜੋ ਜੀਵ ਪਰਕੇ ਸਾਥ ਏਕਤ੍ਵਕੀ ਮਾਨ੍ਯਤਾਪੂਰ੍ਵਕ ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਪਰਸਮਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ . ੭. ਅਸਂਕੀਰ੍ਣ = ਏਕਮੇਕ ਨਹੀਂ ਐਸੇ; ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਯਾ ਭਿਨ੍ਨ [ਭਗਵਾਨ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਭਿਨ੍ਨ -ਪਰਕੇ ਸਾਥ ਏਕਮੇਕ

Page 169 of 513
PDF/HTML Page 202 of 546
single page version

ਮਤ੍ਯਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵ ਏਵ ਸ੍ਥਿਤਿਮਾਸੂਤ੍ਰਯਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਖਲੁ ਸਹਜਵਿਜ੍ਰੁਮ੍ਭਿਤਾਨੇਕਾਨ੍ਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ਪਿਤ- ਸਮਸ੍ਤੈਕਾਨ੍ਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਪਰਿਗ੍ਰਹਗ੍ਰਹਾ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਗਤਿਸ਼ੁ ਤਦ੍ਵਿਗ੍ਰਹੇਸ਼ੁ ਚਾਵਿਹਿਤਾਹਂਕਾਰਮਮਕਾਰਾ ਅਨੇਕਾਪਵਰਕਸਂਚਾਰਿਤਰਤ੍ਨਪ੍ਰਦੀਪਮਿਵੈਕਰੂਪਮੇਵਾਤ੍ਮਾਨਮੁਪਲਭਮਾਨਾ ਅਵਿਚਲਿਤਚੇਤਨਾਵਿਲਾਸ- ਮਾਤ੍ਰਮਾਤ੍ਮਵ੍ਯਵਹਾਰਮੁਰਰੀਕ੍ਰੁਤ੍ਯ ਕ੍ਰੋਡੀਕ੍ਰੁਤਸਮਸ੍ਤਕ੍ਰਿਯਾਕੁਟੁਮ੍ਬਕਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯਵ੍ਯਵਹਾਰਮਨਾਸ਼੍ਰਯਨ੍ਤੋ ਵਿਸ਼੍ਰਾਨ੍ਤ- ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ੋਨ੍ਮੇਸ਼ਤਯਾ ਪਰਮਮੌਦਾਸੀਨ੍ਯਮਵਲਂਬਮਾਨਾ ਨਿਰਸ੍ਤਸਮਸ੍ਤਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਗਤਿਤਯਾ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣੈਵ ਕੇਵਲੇਨ ਸਂਗਤਤ੍ਵਾਤ੍ਸ੍ਵਸਮਯਾ ਜਾਯਨ੍ਤੇ

ਅਤਃ ਸ੍ਵਸਮਯ ਏਵਾਤ੍ਮਨ -ਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਮ੍ ..੯੪.. ਨਿਰਤਾਃ ਜੀਵਾਃ ਪਰਸਮਇਗ ਤ੍ਤਿ ਣਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਤੇ ਪਰਸਮਯਾ ਇਤਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਾਃ ਕ ਥਿਤਾਃ . ਤਥਾਹਿਤਥਾਹਿ — ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੋਹਮਿਤ੍ਯਹਙ੍ਕਾਰੋ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਸ਼ਰੀਰਂ ਤਚ੍ਛਰੀਰਾਧਾਰੋਤ੍ਪਨ੍ਨਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਸੁਖਸ੍ਵਰੂਪਂ ਚ ਮਮੇਤਿ ਮਮਕਾਰੋ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਤਾਭ੍ਯਾਂ ਪਰਿਣਤਾਃ ਮਮਕਾਰਾਹਙ੍ਕਾਰਰਹਿਤਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯਚਮਤ੍ਕਾਰਪਰਿਣਤੇਸ਼੍ਚ੍ਯੁਤਾ ਯੇ ਤੇ ਕ ਰ੍ਮੋਦਯਜਨਿਤਪਰਪਰ੍ਯਾਯਨਿਰਤਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰਸਮਯਾ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯੋ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਆਦਸਹਾਵਮ੍ਹਿ ਠਿਦਾ ਯੇ ਪੁਨਰਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪੇ ਸ੍ਥਿਤਾਸ੍ਤੇ ਸਗਸਮਯਾ ਮੁਣੇਦਵ੍ਵਾ ਸ੍ਵਸਮਯਾ ਮਨ੍ਤਵ੍ਯਾ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾ ਇਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾਤਦ੍ਯਥਾ — ਅਨੇਕਾਪਵਰਕ ਸਂਚਾਰਿਤੈਕ - ਰਤ੍ਨਪ੍ਰਦੀਪ ਇਵਾਨੇਕ ਸ਼ਰੀਰੇਸ਼੍ਵਪ੍ਯੇਕੋਹਮਿਤਿ ਦ੍ਰੁਢਸਂਸ੍ਕਾਰੇਣ ਨਿਜਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨਿ ਸ੍ਥਿਤਾ ਯੇ ਤੇ ਕ ਰ੍ਮੋਦਯਜਨਿਤ- ਪਰ੍ਯਾਯਪਰਿਣਤਿਰਹਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ਸ੍ਵਸਮਯਾ ਭਵਨ੍ਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੯੪.. ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਰਯਂ ਸੂਚਯਤਿ — ਹੈਂ (-ਲੀਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ), ਵੇ — ਜਿਨ੍ਹੋਂਨੇ ਸਹਜ -ਵਿਕਸਿਤ ਅਨੇਕਾਨ੍ਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਏਕਾਨ੍ਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਕੇ ੧ਪਰਿਗ੍ਰਹਕੇ ਆਗ੍ਰਹ ਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ੀਣ ਕਰ ਦਿਯੇ ਹੈਂ, ਐਸੇ — ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ ਗਤਿਯੋਂਮੇਂ ਔਰ ਉਨ ਗਤਿਯੋਂਕੇ ਸ਼ਰੀਰੋਂਮੇਂ ਅਹਂਕਾਰ – ਮਮਕਾਰ ਨ ਕਰਕੇ ਅਨੇਕ ਕਕ੍ਸ਼ੋਂ (ਕਮਰੋਂ) ਮੇਂ ੨ਸਂਚਾਰਿਤ ਰਤ੍ਨਦੀਪਕਕੀ ਭਾਁਤਿ ਏਕਰੂਪ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਉਪਲਬ੍ਧ (-ਅਨੁਭਵ) ਕਰਤੇ ਹੁਯੇ, ਅਵਿਚਲਿਤ -ਚੇਤਨਾਵਿਲਾਸਮਾਤ੍ਰ ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਵਹਾਰਕੋ ਅਂਗੀਕਾਰ ਕਰਕੇ, ਜਿਸਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਕ੍ਰਿਯਾਕਲਾਪਸੇ ਭੇਂਟ ਕੀ ਜਾਤੀ ਹੈ ਐਸੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਨਹੀਂ ਕਰਤੇ ਹੁਯੇ, ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਕਾ ਉਨ੍ਮੇਸ਼ (ਪ੍ਰਾਕਟਯ) ਰੁਕ ਜਾਨੇਸੇ ਪਰਮ ਉਦਾਸੀਨਤਾਕਾ ਆਲਮ੍ਬਨ ਲੇਤੇ ਹੁਯੇ, ਸਮਸ੍ਤ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਸਂਗਤਿ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇਨੇਸੇ ਮਾਤ੍ਰ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਹੀ ਸਂਗਤਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ੩ਸ੍ਵਸਮਯ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਸਮਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ .

ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਵਸਮਯ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਤਤ੍ਤ੍ਵ ਹੈ . ੧. ਪਰਿਗ੍ਰਹ = ਸ੍ਵੀਕਾਰ; ਅਂਗੀਕਾਰ . ੨. ਸਂਚਾਰਿਤ = ਲੇਜਾਯੇ ਗਯੇ . (ਜੈਸੇ ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਕਮਰੋਂਮੇਂ ਲੇਜਾਯਾ ਗਯਾ ਰਤ੍ਨਦੀਪਕ ਏਕਰੂਪ ਹੀ ਹੈ, ਵਹ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ

ਭੀ ਕਮਰੇਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਔਰ ਨ ਕਮਰੇਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਸ਼ਰੀਰੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਆਤ੍ਮਾ ਏਕਰੂਪ ਹੀ ਹੈ, ਵਹ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਸ਼ਰੀਰਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਔਰ ਨ ਸ਼ਰੀਰਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕਰਤਾ ਹੈ – ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ .) ੩. ਜੋ ਜੀਵ ਸ੍ਵਕੇ ਸਾਥ ਏਕਤ੍ਵਕੀ ਮਾਨ੍ਯਤਾਪੂਰ੍ਵਕ (ਸ੍ਵਕੇ ਸਾਥ) ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸੇ ਸ੍ਵ -ਸਮਯ ਕਹਾ ਜਾਤਾ

. ਪ੍ਰ ੨੨

Page 170 of 513
PDF/HTML Page 203 of 546
single page version

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ‘ਮੈਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਹੂਁ, ਸ਼ਰੀਰਾਦਿਕ ਸਮਸ੍ਤ ਕ੍ਰਿਯਾਓਂਕੋ ਮੈਂ ਕਰਤਾ ਹੂਁ, ਸ੍ਤ੍ਰੀ -ਪੁਤ੍ਰ- ਧਨਾਦਿਕੇ ਗ੍ਰਹਣ -ਤ੍ਯਾਗਕਾ ਮੈਂ ਸ੍ਵਾਮੀ ਹੂਁ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਮਾਨਨਾ ਸੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯਵ੍ਯਵਹਾਰ (ਮਨੁਸ਼੍ਯਰੂਪ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ) ਹੈ; ‘ਮਾਤ੍ਰ ਅਚਲਿਤ ਚੇਤਨਾ ਵਹ ਹੀ ਮੈਂ ਹੂਁ’ ਐਸਾ ਮਾਨਨਾ — ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨਾ ਸੋ ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਵਹਾਰ (ਆਤ੍ਮਾਰੂਪ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ) ਹੈ .

ਜੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਲੀਨ ਹੈਂ, ਵੇ ਏਕਾਨ੍ਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਵਾਲੇ ਲੋਗ ਮਨੁਸ਼੍ਯਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਰਾਗੀ -ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਕਰ੍ਮਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਕਰਤੇ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ ਪਰਸਮਯ ਹੈਂ; ਔਰ ਜੋ ਭਗਵਾਨ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਹੀ ਸ੍ਥਿਤ ਹੈਂ ਵੇ ਅਨੇਕਾਨ੍ਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਵਾਲੇ ਲੋਗ ਮਨੁਸ਼੍ਯਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਨਹੀਂ ਕਰਕੇ ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਰਾਗੀ -ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਮ ਉਦਾਸੀਨ ਰਹਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਕਰ੍ਮਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨ ਕਰਕੇ ਮਾਤ੍ਰ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਹੀ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਸ੍ਵਸਮਯ ਹੈਂ ..੯੪..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਪਰਿਤ੍ਯਕ੍ਤਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ] ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਛੋੜੇ ਬਿਨਾ [ਯਤ੍ ] ਜੋ [ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੁਵਤ੍ਵਸਂਬਦ੍ਧਮ੍ ] ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸਂਯੁਕ੍ਤ ਹੈ [ਚ ] ਤਥਾ [ਗੁਣਵਤ੍ ਸਪਰ੍ਯਾਯਂ ] ਗੁਣਯੁਕ੍ਤ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਸਹਿਤ ਹੈ, [ਤਤ੍ ] ਉਸੇ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ ਇਤਿ ] ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ’ [ਬ੍ਰੁਵਨ੍ਤਿ ] ਕਹਤੇ ਹੈਂ ..੯੫..

ਛੋਡਯਾ ਵਿਨਾ ਜ ਸ੍ਵਭਾਵਨੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੁਵਯੁਕ੍ਤ ਛੇ, ਵਲ਼ੀ ਗੁਣ ਨੇ ਪਰ੍ਯਯ ਸਹਿਤ ਜੇ, ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ’ ਭਾਖ੍ਯੁਂ ਤੇਹਨੇ. ੯੫.

Page 171 of 513
PDF/HTML Page 204 of 546
single page version

ਇਹ ਖਲੁ ਯਦਨਾਰਬ੍ਧਸ੍ਵਭਾਵਭੇਦਮੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯੇਣ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯੇਨ ਚ ਯਲ੍ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ਤਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਤਤ੍ਰ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵੋਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਾਮਾਨ੍ਯਾਨ੍ਵਯਃ . ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਹਿ ਵਕ੍ਸ਼੍ਯਤਿ ਦ੍ਵਿਵਿਧਂ – ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਚੇਤਿ . ਤਤ੍ਰੋਤ੍ਪਾਦਃ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ, ਵ੍ਯਯਃ ਪ੍ਰਚ੍ਯਵਨਂ, ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮਵਸ੍ਥਿਤਿਃ . ਗੁਣਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਃ . ਤੇ ਦ੍ਵਿਵਿਧਾਃ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤਤ੍ਰਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਨਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ- ਮੇਕਤ੍ਵਮਨ੍ਯਤ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵਂ ਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵਮਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵਂ ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਮਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਂ ਸਕ੍ਰਿ ਯਤ੍ਵਮਕ੍ਰਿ ਯਤ੍ਵਂ ਚੇਤਨਤ੍ਵਮਚੇਤਨਤ੍ਵਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਂ ਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਗੁਰੁਲਘੁਤ੍ਵਂ ਚੇਤ੍ਯਾਦਯਃ ਸਾਮਾਨ੍ਯਗੁਣਾਃ, ਅਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਗਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ ਸ੍ਥਿਤਿਕਾਰਣਤ੍ਵਂ ਵਰ੍ਤਨਾਯਤਨਤ੍ਵਂ ਰੂਪਾਦਿਮਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਤ੍ਵਮਿਤ੍ਯਾਦਯੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗੁਣਾਃ . ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਆਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਃ . ਤੇ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵੋਕ੍ਤਾਸ਼੍ਚਤੁਰ੍ਵਿਧਾਃ . ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਰਸ੍ਤਾਵੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਰੁਚਿਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਨਿਸ਼੍ਚਲਾਨੁਭੂਤਿਰੂਪਕਾਰਣਸਮਯਸਾਰਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਵਿਨਾਸ਼ੇ ਸਤਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਵ੍ਯਕ੍ਤਿਰੂਪਕਾਰ੍ਯਸਮਯਸਾਰਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਃ ਕਾਰਣਸਮਯਸਾਰਸ੍ਯ ਵ੍ਯਯਸ੍ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਤ੍ਵੇਨ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਂ ਚ . ਤਥਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਾਃ, ਗਤਿਮਾਰ੍ਗਣਾਵਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤਸਿਦ੍ਧਗਤਿਃ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਾਰ੍ਗਣਾਵਿਪਕ੍ਸ਼- ਭੂਤਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਵਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ ਭਵਨ੍ਤੀਤਿ . ਯਥਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਯਾ ਸਹਾਭਿਨ੍ਨਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਰ੍ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਸਹ ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਸਤਿ ਤੈਃ ਸਹ ਸਤ੍ਤਾਭੇਦਂ ਨ

ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ (ਇਸ ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ) ਜੋ, ਸ੍ਵਭਾਵਭੇਦ ਕਿਯੇ ਬਿਨਾ, ੧ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯਸੇ ਔਰ ੨ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯਸੇ ੩ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ . ਇਨਮੇਂਸੇ (-ਸ੍ਵਭਾਵ, ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ, ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ, ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂਸੇ) ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਵਹ ੪ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਅਨ੍ਵਯ ਹੈ; ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਕਹੇਂਗੇ : — ੧ – ਸ੍ਵਰੂਪ -ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ . ੨ – ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ -ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ . ਉਤ੍ਪਾਦ ਵਹ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵ (ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨਾ – ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨਾ) ਹੈ; ਵ੍ਯਯ ਵਹ ਪ੍ਰਚ੍ਯੁਤਿ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਭ੍ਰਸ਼੍ਟ, – ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨਾ) ਹੈ; ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਵਹ ਅਵਸ੍ਥਿਤਿ (ਠਿਕਾਨਾ) ਹੈ; ਗੁਣ ਵਹ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈਂ . ਵੇ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ ਹੋਨੇਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਹੈਂ . ਇਨਮੇਂ, ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ, ਨਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ, ਏਕਤ੍ਵ, ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ, ਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵ, ਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵ, ਅਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵ, ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ, ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ, ਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵ, ਅਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵ, ਸਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵ, ਅਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵ, ਚੇਤਨਤ੍ਵ, ਅਚੇਤਨਤ੍ਵ, ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ, ਅਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ, ਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ, ਅਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ, ਅਗੁਰੁਲਘੁਤ੍ਵ, ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸਾਮਾਨ੍ਯਗੁਣ ਹੈਂ; ਅਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵ, ਗਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ, ਸ੍ਥਿਤਿਕਾਰਣਤ੍ਵ, ਵਰ੍ਤਨਾਯਤਨਤ੍ਵ, ਰੂਪਾਦਿਮਤ੍ਤ੍ਵ, ਚੇਤਨਤ੍ਵ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈਂ . ਪਰ੍ਯਾਯ ਆਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈਂ . ਵੇ ਪੂਰ੍ਵ ਹੀ (੯੩ ਵੀਂ ਗਾਥਾ ਕੀ ਟੀਕਾਮੇਂ) ਕਥਿਤ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਹੈਂ . ੧. ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯ = ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ – ਯਹ ਤ੍ਰਿਪੁਟੀ (ਤੀਨੋਂਕਾ ਸਮੂਹ) . ੨. ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯ = ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯ – ਯਹ ਯੁਗਲ (ਦੋਨੋਂਕਾ ਸਮੂਹ) ੩. ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ = ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਰੂਪ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਪਹਿਚਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . [ (੧) ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਤਥਾ (੨) ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯ

ਵੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈਂ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯ ਹੈ . ] ੪. ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਅਨ੍ਵਯ = ‘ਹੈ, ਹੈ, ਹੈ’ ਐਸਾ ਏਕਰੂਪ ਭਾਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ . (ਅਨ੍ਵਯ = ਏਕਰੂਪਤਾ

Page 172 of 513
PDF/HTML Page 205 of 546
single page version

ਨ ਚ ਤੈਰੁਤ੍ਪਾਦਾਦਿਭਿਰ੍ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਰ੍ਵਾ ਸਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦੇਪਿ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਾਦੁਤ੍ਤਰੀਯਵਤ੍ .

ਯਥਾ ਖਲੂਤ੍ਤਰੀਯਮੁਪਾਤ੍ਤਮਲਿਨਾਵਸ੍ਥਂ ਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ਾਲਿਤਮਮਲਾਵਸ੍ਥਯੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਤੇਨੋਤ੍ਪਾਦੇਨ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੇਨ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪਿ ਸਮੁਪਾਤ੍ਤਪ੍ਰਾਕ੍ਤਨਾਵਸ੍ਥਂ ਸਮੁਚਿਤਬਹਿਰਂਗਸਾਧਨਸਨ੍ਨਿਧਿਸਦ੍ਭਾਵੇ ਵਿਚਿਤ੍ਰਬਹੁਤਰਾਵਸ੍ਥਾਨਂ ਸ੍ਵਰੂਪਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣ- ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਨ੍ਤਰਂਗਸਾਧਨਤਾਮੁਪਾਗਤੇਨਾਨੁਗ੍ਰੁਹੀਤਮੁਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਯੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਤੇਨੋਤ੍ਪਾਦੇਨ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੇਨ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ . ਯਥਾ ਚ ਤਦੇਵੋਤ੍ਤਰੀਯ- ਮਮਲਾਵਸ੍ਥਯੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਮਲਿਨਾਵਸ੍ਥਯਾ ਵ੍ਯਯਮਾਨਂ ਤੇਨ ਵ੍ਯਯੇਨ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੇਨ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ- ਕਰੋਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ . ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਂ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਪਰਿਣਮਤਿ, ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਕੀਯਯਥੋਚਿਤੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਸ੍ਤਥੈਵ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਸਹ ਯਦ੍ਯਪਿ ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭਿਰ੍ਭੇਦਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ ਤਥਾਪਿ ਸਤ੍ਤਾਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਭੇਦਂ ਨ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ, ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਨ੍ਤੇ . ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਂ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਾਦਿਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਪਰਿਣਮਨ੍ਤਿ . ਅਥਵਾ ਯਥਾ ਵਸ੍ਤ੍ਰਂ

ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਨ ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿਕੇ ਸਾਥ ਅਥਵਾ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯ -ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਭੇਦ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵੈਸਾ (ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿ ਅਥਵਾ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਵਾਲਾ) ਹੈ — ਵਸ੍ਤ੍ਰਕੇ ਸਮਾਨ .

ਜੈਸੇ ਮਲਿਨ ਅਵਸ੍ਥਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਵਸ੍ਤ੍ਰ, ਧੋਨੇ ਪਰ ਨਿਰ੍ਮਲ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ (-ਨਿਰ੍ਮਲ ਅਵਸ੍ਥਾਰੂਪ, ਨਿਰ੍ਮਲ ਅਵਸ੍ਥਾਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਉਸ ਉਤ੍ਪਾਦਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਸ ਉਤ੍ਪਾਦਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਯਂ ਉਤ੍ਪਾਦਰੂਪਸੇ ਹੀ ਪਰਿਣਤ ਹੈ); ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜਿਸਨੇ ਪੂਰ੍ਵ ਅਵਸ੍ਥਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕੀ ਹੈ ਐਸਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ — ਜੋ ਕਿ ਉਚਿਤ ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨੋਂਕੇ ਸਾਨ੍ਨਿਧ੍ਯ (ਨਿਕਟਤਾ; ਹਾਜਰੀ) ਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਮੇਂ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਬਹੁਤਸੀ ਅਵਸ੍ਥਾਯੇਂ ਕਰਤਾ ਹੈ ਵਹ — ੧ਅਨ੍ਤਰਂਗਸਾਧਨਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪਕਰ੍ਤਾ ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪਕਰਣਕੇ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਅਨੁਗ੍ਰੁਹੀਤ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਉਤ੍ਤਰ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਵਹ ਉਤ੍ਪਾਦਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਸ ਉਤ੍ਪਾਦਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ . ਔਰ ਜੈਸੇ ਵਹੀ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਨਿਰ੍ਮਲ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਔਰ ਮਲਿਨ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਵ੍ਯਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਉਸ ਵ੍ਯਯਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਸ ਵ੍ਯਯਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਵਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਉਤ੍ਤਰ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਔਰ ਪੂਰ੍ਵ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਵ੍ਯਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਉਸ ਵ੍ਯਯਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਪਰਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਸ ਵ੍ਯਯਕੇ ੧. ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਨਿਜਮੇਂ ਹੀ ਸ੍ਵਰੂਪਕਰ੍ਤਾ ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪਕਰਣ ਹੋਨੇਕੀ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ ਹੈ . ਯਹ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੀ ਅਪਨੇ

Page 173 of 513
PDF/HTML Page 206 of 546
single page version

ਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ, ਤਥਾ ਤਦੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪ੍ਯੁਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਯੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਪ੍ਰਾਕ੍ਤਨਾਵਸ੍ਥਯਾ ਵ੍ਯਯਮਾਨਂ ਤੇਨ ਵ੍ਯਯੇਨ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੇਨ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ . ਯਥੈਵ ਚ ਤਦੇਵੋਤ੍ਤਰੀਯਮੇਕਕਾਲਮਮਲਾਵਸ੍ਥਯੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਮਲਿਨਾਵਸ੍ਥਯਾ ਵ੍ਯਯਮਾਨਮਵਸ੍ਥਾਯਿਨ੍ਯੋਤ੍ਤਰੀਯਤ੍ਵਾਵਸ੍ਥਯਾ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮਾਲਮ੍ਬਮਾਨਂ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇਣ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੇਨ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ, ਤਥੈਵ ਤਦੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪ੍ਯੇਕਕਾਲ- ਮੁਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਯੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਪ੍ਰਾਕ੍ਤਨਾਵਸ੍ਥਯਾ ਵ੍ਯਯਮਾਨਮਵਸ੍ਥਾਯਿਨ੍ਯਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਾਵਸ੍ਥਯਾ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮਾਲਮ੍ਬਮਾਨਂ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇਣ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੇਨ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ .

ਯਥੈਵ ਚ ਤਦੇਵੋਤ੍ਤਰੀਯਂ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕੈਰ੍ਗੁਣੈਰ੍ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੈਃ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ, ਤਥੈਵ ਤਦੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪਿ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕੈਰ੍ਗੁਣੈਰ੍ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੈਃ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮ -ਵਲਮ੍ਬਤੇ . ਯਥੈਵ ਚ ਤਦੇਵੋਤ੍ਤਰੀਯਮਾਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕੈਃ ਪਰ੍ਯਾਯਵਰ੍ਤਿਭਿਸ੍ਤਨ੍ਤੁਭਿਰ੍ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੈਃ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ; ਤਥੈਵ ਤਦੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪ੍ਯਾਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕੈਃ ਪਰ੍ਯਾਯੈਰ੍ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਨ ਚ ਤੈਃ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਮੁਪਵ੍ਰਜਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਤਥਾਵਿਧਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਤੇ ..੯੫.. ਨਿਰ੍ਮਲਪਰ੍ਯਾਯੇਣੋਤ੍ਪਨ੍ਨਂ ਮਲਿਨਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਵਿਨਸ਼੍ਟਂ ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਵਸ੍ਤ੍ਰਰੂਪੇਣ ਧ੍ਰੁਵਮਵਿਨਸ਼੍ਵਰਂ, ਤਥੈਵ ਸ਼ੁਕ੍ਲ- ਵਰ੍ਣਾਦਿਗੁਣਨਵਜੀਰ੍ਣਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਸਹਿਤਂ ਚ ਸਤ੍ ਤੈਰੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਸ੍ਤਥੈਵ ਚ ਸ੍ਵਕੀਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਃ ਸਹ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਸਤਿ ਸਤ੍ਤਾਰੂਪੇਣ ਭੇਦਂ ਨ ਕਰੋਤਿ . ਤਰ੍ਹਿ ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ . ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵੋਤ੍ਪਾਦਾਦਿਰੂਪੇਣ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ . ਔਰ ਜੈਸੇ ਵਹੀ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਏਕ ਹੀ ਸਮਯਮੇਂ ਨਿਰ੍ਮਲ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਮਲਿਨ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਵ੍ਯਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਔਰ ਟਿਕਨੇਵਾਲੀ ਐਸੀ ਵਸ੍ਤ੍ਰਤ੍ਵ -ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਤਾ ਹੁਆ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਪਰਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਸ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਵਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਏਕ ਹੀ ਸਮਯ ਉਤ੍ਤਰ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਪੂਰ੍ਵ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਵ੍ਯਯ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਔਰ ਟਿਕਨੇਵਾਲੀ ਐਸੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਤਾ ਹੁਆ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਸ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ .

ਔਰ ਜੈਸੇ ਵਹੀ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ (ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵਾਦਿ) ਗੁਣੋਂਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਨ ਗੁਣੋਂਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵਹ ਵੈਸਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਵਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਵਿਸ੍ਤਾਰਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਗੁਣੋਂਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਨ ਗੁਣੋਂਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ . ਔਰ ਜੈਸੇ ਵਹੀ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਆਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਪਰ੍ਯਾਯਵਰ੍ਤੀ (-ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਥਾਨੀਯ) ਤਂਤੁਓਂਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਨ ਤਂਤੁਓਂਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ . ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਵਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਆਯਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਉਸਕਾ ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਵੈਸਾ ਹੈ ..੯੫..

Page 174 of 513
PDF/HTML Page 207 of 546
single page version

ਅਥ ਕ੍ਰਮੇਣਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਦ੍ਵਿਵਿਧਮਭਿਦਧਾਤਿ — ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਚੇਤਿ . ਤਤ੍ਰੇਦਂ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਾਭਿਧਾਨਮ੍ —

ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਹਿ ਕਿਲ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਃ. ਤਤ੍ਪੁਨਰਨ੍ਯਸਾਧਨਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਦਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਤਯਾ- ਹੇਤੁਕਯੈਕਰੂਪਯਾ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਾ ਨਿਤ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਦ੍ ਵਿਭਾਵਧਰ੍ਮਵੈਲਕ੍ਸ਼ਣ੍ਯਾਚ੍ਚ ਭਾਵਭਾਵਵਦ੍ਭਾਵਾਨ੍ਨਾਨਾਤ੍ਵੇਪਿ ਪਰਿਣਮਤਿ, ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣੀਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੯੫.. ਏਵਂ ਨਮਸ੍ਕਾਰਗਾਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਕਥਨਗਾਥਾ ਸ੍ਵਸਮਯਪਰਸਮਯਨਿਰੂਪਣਗਾਥਾ ਸਤ੍ਤਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਰਯਸੂਚਨਗਾਥਾ ਚੇਤਿ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਪੀਠਿਕਾਭਿਧਾਨਂ ਪ੍ਰਥਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਪ੍ਰਥਮਂ ਤਾਵਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਸਹਾਵੋ ਹਿ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਭਵਤਿ ਹਿ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਭਵਤਿ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮ੍ . ਕਃ ਕਰ੍ਤਾ . ਸਬ੍ਭਾਵੋ ਸਦ੍ਭਾਵਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮ੍ . ਕਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵੋ ਭਵਤਿ . ਦਵ੍ਵਸ੍ਸ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ . ਤਚ੍ਚ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਯਥਾ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਨਃ ਸਕਾਸ਼ਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਾਨਾਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿਪਞ੍ਚਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸਰ੍ਵਕਾਲਂ ] ਸਰ੍ਵਕਾਲਮੇਂ [ਗੁਣੈਃ ] ਗੁਣ ਤਥਾ [ਚਿਤ੍ਰੈਃ ਸ੍ਵਕਪਰ੍ਯਾਯੈਃ ] ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਅਪਨੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ [ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੁਵਤ੍ਵੈਃ ] ਔਰ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸੇ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਦ੍ਭਾਵਃ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਜੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, [ਹਿ ] ਵਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਸ੍ਵਭਾਵਃ ] ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ..੯੬..

ਟੀਕਾ : — ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ; ਔਰ ਵਹ (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ) ਅਨ੍ਯ ਸਾਧਨਸੇ ੧ਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਅਨਾਦਿ – ਅਨਨ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਤਥਾ ੨ਅਹੇਤੁਕ, ਏਕਰੂਪ ੩ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸੇ ਸਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤਾ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਵਿਭਾਵਧਰ੍ਮਸੇ ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਨੇਸੇ, ਭਾਵ ਔਰ ੪ਭਾਵਵਾਨਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ੧. ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਅਨ੍ਯ ਸਾਧਨਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਰਹਿਤ – ਸ੍ਵਯਂਸਿਦ੍ਧ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਅਨਾਦਿ -ਅਨਨ੍ਤ ਹੈ . ੨. ਅਹੇਤੁਕ = ਅਕਾਰਣ, ਜਿਸਕਾ ਕੋਈ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸੀ . ੩. ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ = ਵਰ੍ਤਨ; ਵਰ੍ਤਨਾ ਵਹ; ਪਰਿਣਤਿ . (ਅਕਾਰਣਿਕ ਏਕਰੂਪ ਪਰਿਣਤਿਸੇ ਸਦਾਕਾਲ ਪਰਿਣਮਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ

੪. ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਤੋ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ) ਭਾਵ ਹੈ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭਾਵਵਾਨ੍ ਹੈ .

ਉਤ੍ਪਾਦ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ -ਵਿਨਾਸ਼ਥੀ, ਗੁਣ ਨੇ ਵਿਵਿਧ ਪਰ੍ਯਾਯਥੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਨੁਂ ਸਰ੍ਵਦਾ ਜੇ, ਤੇਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵ ਛੇ . ੯੬.

Page 175 of 513
PDF/HTML Page 208 of 546
single page version

ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦਾਭਾਵਾਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹੈਕਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਮਾਨਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵ ਏਵ ਕਥਂ ਨ ਭਵੇਤ੍ . ਤਤ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਾਣਾਮਿਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਂ ਪਰਿਸਮਾਪ੍ਯਤੇ, ਯਤੋ ਹਿ ਪਰਸ੍ਪਰਸਾਧਿਤ- ਸਿਦ੍ਧਿਯੁਕ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ਤੇਸ਼ਾਮਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮੇਕਮੇਵ, ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਵਤ੍ .

ਯਥਾ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਾ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰੇਣ ਵਾ ਕਾਲੇਨ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਵਾ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਾਤ੍ ਪ੍ਰੁਥਗਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨੈਃ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਰੂਪੇਣ ਪੀਤਤਾਦਿਗੁਣਾਨਾਂ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਚ ਸ੍ਵਰੂਪਮੁਪਾਦਾਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ- ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤਸ੍ਯ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤੈਃ ਪੀਤਤਾਦਿਗੁਣੈਃ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਸ੍ਯ ਸ ਸ੍ਵਭਾਵਃ, ਤਥਾ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਾ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰੇਣ ਵਾ ਕਾਲੇਨ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨੈਃ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਰੂਪੇਣ ਗੁਣਾਨਾਂ ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਚ ਸ੍ਵਰੂਪਮੁਪਾਦਾਯ ਸ਼ੇਸ਼ਜੀਵਾਨਾਂ ਚ ਭਿਨ੍ਨਂ ਭਵਤਿ ਨ ਚ ਤਥਾ . ਕੈਃ ਸਹ . ਗੁਣੇਹਿਂ ਸਗਪਜ੍ਜਏਹਿਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣੈਃ ਕਿਞ੍ਚਿਦੂਨਚਰਮਸ਼ਰੀਰਾਕਾਰਾਦਿਸ੍ਵਕਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਸਹ . ਕਥਂਭੂਤੈਃ . ਚਿਤ੍ਤੇਹਿਂ ਸਿਦ੍ਧਗਤਿਤ੍ਵਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਵਮਕਾਯਤ੍ਵਮ- ਯੋਗਤ੍ਵਮਵੇਦਤ੍ਵਮਿਤ੍ਯਾਦਿਬਹੁਭੇਦਭਿਨ੍ਨੈਃ . ਨ ਕੇਵਲਂ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਃ ਸਹ ਭਿਨ੍ਨਂ ਨ ਭਵਤਿ . ਉਪ੍ਪਾਦਵ੍ਵਯਧੁਵਤ੍ਤੇਹਿਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿਰੂਪਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦੋ ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਰਹਿਤਪਰਮਸਮਾਧਿਰੂਪਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਵ੍ਯਯਸ੍ਤਥਾ ਮੋਕ੍ਸ਼ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਾਧਾਰਭੂਤਾਨ੍ਵਯਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਂ ਚੇਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਸ਼੍ਚ ਸਹ ਭਿਨ੍ਨਂ ਨ ਭਵਤਿ . ਕਥਮ੍ . ਸਵ੍ਵਕਾਲਂ ਸਰ੍ਵਕਾਲਪਰ੍ਯਨ੍ਤਂ ਯਥਾ ਭਵਤਿ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ਤੈਃ ਸਹ ਭਿਨ੍ਨਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਚੇਤ੍. ਯਤਃ ਕਾਰਣਾਦ੍ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਚ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਭੂਤੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸਾਧ੍ਯਤੇ, ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਏਕਤ੍ਵਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਤਾ ਹੁਆ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੀ ਕ੍ਯੋਂ ਨ ਹੋ ? (ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੋ .) ਵਹ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ — ਜੈਸੇ ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਮੇਂ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ — ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਮੇਂ ਸਮਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਨਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਪਰਸ੍ਪਰ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯ ਏਕ ਦੂਸਰੇਸੇ ਪਰਸ੍ਪਰ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ — ਯਦਿ ਏਕ ਨ ਹੋ ਤੋ ਦੂਸਰੇ ਦੋ ਭੀ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ ਇਸਲਿਯੇ) ਉਨਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਏਕ ਹੀ ਹੈ; — ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਭਾਁਤਿ .

ਜੈਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ, ਕਾਲ ਯਾ ਭਾਵਸੇ ੧ਸੁਵਰ੍ਣਸੇ ਜੋ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤੇ; ਕਰ੍ਤਾ -ਕਰਣ- ਅਧਿਕਰਣਰੂਪਸੇ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਗੁਣੋਂਕੇ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਜਿਨਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, — ਐਸੇ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਗੁਣੋਂ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਜੋ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਵਹ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤੇ, ਕਰ੍ਤਾ -ਕਰਣ-੨ਅਧਿਕਰਣਰੂਪਸੇ ਗੁਣੋਂਕੇ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ੧. ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿ ਗੁਣ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ . ੨. ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤਾ (ਕਰਨੇਵਾਲਾ), ਉਨਕਾ ਕਰਣ (ਸਾਧਨ) ਔਰ ਉਨਕਾ ਅਧਿਕਰਣ (ਆਧਾਰ)

Page 176 of 513
PDF/HTML Page 209 of 546
single page version

ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤੈਰ੍ਗੁਣੈਃ ਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ ਸ੍ਵਭਾਵਃ . ਯਥਾ ਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਾ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰੇਣ ਵਾ ਕਾਲੇਨ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਵਾ ਪੀਤਤਾਦਿਗੁਣੇਭ੍ਯਃ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਭ੍ਯਸ਼੍ਚ ਪ੍ਰੁਥਗਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕ ਰਣਰੂਪੇਣ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਸ੍ਵਰੂਪਮੁਪਾਦਾਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤੈਃ ਪੀਤਤਾਦਿਗੁਣੈਃ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤਸ੍ਯ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਸ੍ਯ ਮੂਲਸਾਧਨਤਯਾ ਤੈਰ੍ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਂ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਸ੍ਵਭਾਵਃ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਾ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰੇਣ ਵਾ ਕਾਲੇਨ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਵਾ ਗੁਣੇਭ੍ਯਃ ਪਰ੍ਯਾਯੇਭ੍ਯਸ਼੍ਚ ਪ੍ਰੁਥਗਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਰੂਪੇਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਚ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸਾਧ੍ਯਤ ਇਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ – ਯਥਾ ਸ੍ਵਕੀਯ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਃ ਸੁਵਰ੍ਣਾਦਭਿਨ੍ਨਾਨਾਂ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਗੁਣਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਸਂਬਨ੍ਧਿ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਏਵ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯ ਸਦ੍ਭਾਵਃ, ਤਥਾ ਸ੍ਵਕੀਯਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਃ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਭਿਨ੍ਨਾਨਾਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਕਿਂਚਿਦੂਨ- ਚਰਮਸ਼ਰੀਰਾਕਾਰਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਸਂਬਨ੍ਧਿ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਏਵ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਦ੍ਭਾਵਃ . ਯਥਾ ਸ੍ਵਕੀਯ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਃ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਗੁਣਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਭ੍ਯਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਜਿਨਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, — ਐਸੇ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ . (ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇਨੇਵਾਲੇ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕਕੇ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਸੁਵਰ੍ਣ ਹੀ ਧਾਰਣ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਹੀ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕਕੀ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ — ਸਿਦ੍ਧ — ਹੋਤੀ ਹੈ; ਸੁਵਰ੍ਣ ਨ ਹੋ ਤੋ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕ ਭੀ ਨ ਹੋਂ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਨੇਵਾਲੇ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਧਾਰਣ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਹੀ ਗੁਣੋਂਕੀ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨ ਹੋ ਤੋ ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਭੀ ਨ ਹੋਂ . ਐਸਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ .)

ਅਥਵਾ, ਜੈਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ ੧ਜੋ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿ ਗੁਣੋਂਸੇ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ; ਕਰ੍ਤਾ -ਕਰਣ -ਅਧਿਕਰਣਰੂਪਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਗੁਣੋਂ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਜਿਸਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, — ਐਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ, ਮੂਲਸਾਧਨਪਨੇਸੇ ੨ਉਨਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਜੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ ਗੁਣੋਂਸੇ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਜੋ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ, ਕਰ੍ਤਾ- ੧. ਜੋ = ਜੋ ਸੁਵਰ੍ਣ . ੨. ਉਨਸੇ = ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ . (ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਮੇਂ, ਉਪਜਨੇਮੇਂ, ਯਾ

Page 177 of 513
PDF/HTML Page 210 of 546
single page version

ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਮੁਪਾਦਾਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤੈਰ੍ਗੁਣੈਃ ਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਮੂਲਸਾਧਨਤਯਾ ਤੈਰ੍ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਂ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਸ੍ਵਭਾਵਃ .

ਕਿਂਚ — ਯਥਾ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਾ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰੇਣ ਵਾ ਕਾਲੇਨ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਵਾ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਾ- ਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨੈਃ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਰੂਪੇਣ ਕੁਣ੍ਡਲਾਂਗਦਪੀਤਤਾਦ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਰੂਪ- ਏਵ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਗੁਣਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਭਾਵੋ ਭਵਤਿ, ਤਥਾ ਸ੍ਵਕੀਯਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਃ ਕੇਵਲ- ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਕਿਂਚਿਦੂਨਚਰਮਸ਼ਰੀਰਾਕਾਰਪਰ੍ਯਾਯੇਭ੍ਯਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਂਬਨ੍ਧਿ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਏਵ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਕਿਂਚਿਦੂਨਚਰਮਸ਼ਰੀਰਾਕਾਰਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਭਾਵੋ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਃ . ਅਥੇਦਾਨੀਮੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯ- ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਮਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹਾਭਿਨ੍ਨਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਕਥ੍ਯਤੇ . ਯਥਾ ਸ੍ਵਕੀਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਸੁਵਰ੍ਣਾਦਭਿਨ੍ਨਾਨਾਂ ਕਟਕਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਕਙ੍ਕਣਪਰ੍ਯਾਯਵਿਨਾਸ਼ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸਂਬਨ੍ਧਿ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਏਵ ਸੁਵਰ੍ਣਸਦ੍ਭਾਵਃ, ਕਰਣ-੧ਅਧਿਕਰਣਰੂਪਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਜਿਸਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, — ਐਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ, ਮੂਲਸਾਧਨਪਨੇਸੇ ਉਨਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਜੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ . (ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕਸੇ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇਨੇਵਾਲੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕਕਾ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕ ਹੀ ਧਾਰਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਹੀ ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕ ਔਰ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਕ ਨ ਹੋਂ ਤੋ ਸੁਵਰ੍ਣ ਭੀ ਨ ਹੋ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਗੁਣੋਂਸੇ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇਨੇਵਾਲੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੀ ਧਾਰਣ ਕਰਤੀ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਯਦਿ ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਨ ਹੋ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਨ ਹੋ . ਐਸਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ .)

(ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਔਰ ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਏਕ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ ਐਸਾ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਪੂਰ੍ਵਕ ਸਮਝਾਯਾ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਬ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਪੂਰ੍ਵਕ ਐਸਾ ਬਤਾਯਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਔਰ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕਾ ਭੀ ਏਕ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ .)

ਜੈਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ, ਸੁਵਰ੍ਣਸੇ ੨ਜੋ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤੇ, ਕਰ੍ਤਾ -ਕਰਣ-੩ਅਧਿਕਰਣਰੂਪਸੇ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ ਉਤ੍ਪਾਦੋਂਕੇ, ਬਾਜੂਬਂਧਾਦਿ ਵ੍ਯਯੋਂਕੇ ਔਰ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿ ੧. ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰਣ ਔਰ ਅਧਿਕਰਣ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ ਗੁਣ – ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਧਾਰਣ

ਕਰਤੀ ਹੈਂ . ੨. ਜੋ = ਜੋ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਬਾਜੂਬਂਧਾਦਿ ਵ੍ਯਯ ਆਰ ਪੀਤਾਦਿ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ . ੩. ਸੁਵਰ੍ਣ ਹੀ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ -ਉਤ੍ਪਾਦ, ਬਾਜੂਬਂਧਾਦਿ -ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕਾ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰਣ ਤਥਾ ਅਧਿਕਰਣ ਹੈ;

ਪ੍ਰ ੨੩

Page 178 of 513
PDF/HTML Page 211 of 546
single page version

ਮੁਪਾਦਾਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤਸ੍ਯ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤੈਃ ਕੁਣ੍ਡਲਾਂਗਦ- ਪੀਤਤਾਦ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਰ੍ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਸ੍ਯ ਸ ਸ੍ਵਭਾਵਃ, ਤਥਾ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਾ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰੇਣ ਵਾ ਕਾਲੇਨ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨੈਃ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਰੂਪੇਣੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਰੂਪਮੁਪਾਦਾਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤੈਰੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯ- ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਰ੍ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ ਸ੍ਵਭਾਵਃ . ਯਥਾ ਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਾ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰੇਣ ਵਾ ਕਾਲੇਨ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਵਾ ਕੁਣ੍ਡਲਾਂਗਦਪੀਤਤਾਦ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇਭ੍ਯਃ ਪ੍ਰੁਥਗਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਰੂਪੇਣ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰ- ਸ੍ਵਰੂਪਮੁਪਾਦਾਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤੈਃ ਕੁਣ੍ਡਲਾਂਗਦਪੀਤਤਾਦ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਰ੍ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤਸ੍ਯ ਕਾਰ੍ਤਸ੍ਵਰਸ੍ਯ ਮੂਲਸਾਧਨਤਯਾ ਤੈਰ੍ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਂ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਸ੍ਵਭਾਵਃ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਾ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰੇਣ ਵਾ ਤਥਾ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਭਿਨ੍ਨਾਨਾਂ ਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਯਤਦੁਭਯਾਧਾਰ- ਭੂਤਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸਂਬਨ੍ਧਿ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਏਵ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸਦ੍ਭਾਵਃ . ਯਥਾ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿ- ਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਕਟਕਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਕਙ੍ਕਣਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਯਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇਭ੍ਯਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯ ਸਂਬਨ੍ਧਿ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਏਵ ਕਟਕਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਕਙ੍ਕਣਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਯਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਭਾਵਃ, ਤਥਾ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਯਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣ- ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇਭ੍ਯਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਂਬਨ੍ਧਿ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਏਵ ਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗ- ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਜਿਨਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, — ਐਸੇ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ – ਉਤ੍ਪਾਦ, ਬਾਜੂਬਂਧਾਦਿ – ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਸੇ ਜੋ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਵਹ (ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ) ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ, ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤੇ, ਕਰ੍ਤਾ -ਕਰਣ -ਅਧਿਕਰਣਰੂਪਸੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਜਿਨਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, — ਐਸੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ- ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਸੇ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ . (ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਦਿਖਾਈ ਨ ਦੇਨੇਵਾਲੇ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਧਾਰਣ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਏ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨ ਹੋ ਤੋ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਭੀ ਨ ਹੋਂ . ਐਸਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ .)

ਅਥਵਾ ਜੈਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ -ਉਤ੍ਪਾਦੋਂਸੇ ਬਾਜੂਬਂਧਾਦਿ ਵ੍ਯਯੋਂਸੇ ਔਰ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਸੇ ਜੋ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ; ਕਰ੍ਤਾ -ਕਰਣ -ਅਧਿਕਰਣਰੂਪਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿ -ਉਤ੍ਪਾਦੋਂ, ਬਾਜੂਬਂਧਾਦਿ ਵ੍ਯਯੋਂ ਔਰ ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਸੇ ਜਿਸਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, — ਐਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ, ਮੂਲਸਾਧਨਪਨੇਸੇ ਉਨਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਜੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ . ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਸੇ, ਕਾਲਸੇ ਯਾ ਭਾਵਸੇ

Page 179 of 513
PDF/HTML Page 212 of 546
single page version

ਕਾਲੇਨ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਵੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇਭ੍ਯਃ ਪ੍ਰੁਥਗਨੁਪਲਭ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਰੂਪੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਮੁਪਾਦਾਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤੈਰੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਰ੍ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਕ੍ਤਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਮੂਲ- ਸਾਧਨਤਯਾ ਤੈਰ੍ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਤਂ ਯਦਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਸ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ..੯੬..

ਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਯਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਭਾਵ ਇਤਿ . ਏਵਂ ਯਥਾ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਕੀਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਃ ਸਹ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਾਭਿਧਾਨਮਵਾਨ੍ਤਰਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮਭਿਨ੍ਨਂ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਿਤਂ ਤਥੈਵ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਸੇ ਜੋ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ, ਕਰ੍ਤਾ -ਕਰਣ-੧ਅਧਿਕਰਣਰੂਪਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਸੇ ਜਿਸਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ, — ਐਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਮੂਲਸਾਧਨਪਨੇਸੇ ਉਨਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਜੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ, ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ . (ਉਤ੍ਪਾਦੋਂਸੇ, ਵ੍ਯਯੋਂਸੇ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇਨੇਵਾਲੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਉਤ੍ਪਾਦੋਂ, ਵ੍ਯਯੋਂ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਕਾ ਹੀ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਹੀ ਧਾਰਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਯਦਿ ਉਤ੍ਪਾਦ- ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਨ ਹੋਂ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਨ ਹੋ . ਐਸਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ .)

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੇ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਔਰ ਵਹ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਅਨਾਦਿ- ਅਨਨ੍ਤ ਹੈ ਤਥਾ ਅਹੇਤੁਕ ਏਕਰੂਪ ਪਰਿਣਤਿਸੇ ਸਦਾ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਿਭਾਵਧਰ੍ਮਸੇ ਭੀ ਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ; ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੀ ਹੈ .

ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਏਕ ਹੀ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਹੀ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈਂ, ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਹੀ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਉਤ੍ਪਾਦ- ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕਾ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਭੀ ਏਕ ਹੀ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋਂਸੇ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ .

ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕਾ ਨਿਰੂਪਣ ਹੁਆ ..੯੬.. ੧. ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰਣ ਔਰ ਅਧਿਕਰਣ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ

– ਏ ਧਰ੍ਮਨੇ ਉਪਦੇਸ਼ਤਾ ਜਿਨਵਰਵ੍ਰੁਸ਼ਭ ਨਿਰ੍ਦ੍ਦਿਸ਼੍ਟ ਛੇ. ੯੭.

Page 180 of 513
PDF/HTML Page 213 of 546
single page version

ਇਹ ਕਿਲ ਪ੍ਰਪਂਚਿਤਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰੇਭ੍ਯੋ ਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਯ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਨ ਪ੍ਰਤਿਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸੀਮਾਨਮਾਸੂਤ੍ਰਯਤਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤੇਨ ਚ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਮਾਣਾਨਾਮਪਿ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਸ੍ਤਮਿਤਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯਪ੍ਰਪਂਚ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਯ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਂ ਪ੍ਰਤਿਦ੍ਰਵ੍ਯਮਾਸੂਤ੍ਰਿਤਂ ਸੀਮਾਨਂ ਭਿਨ੍ਦਤ੍ਸਦਿਤਿ ਸਰ੍ਵਗਤਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਂ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮੇਕਂ ਖਲ੍ਵਵਬੋਧਵ੍ਯਮ੍ . ਏਵਂ ਸਦਿਤ੍ਯਭਿਧਾਨਂ ਸਦਿਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਂ ਚ ਸਰ੍ਵਾਰ੍ਥਪਰਾਮਰ੍ਸ਼ਿ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਯਦਿ ਪੁਨਰਿਦਮੇਵਂ ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ਤਦਾ ਕਿਂਚਿਤ੍ਸਦਿਤਿ ਕਿਂਚਿਦਸਦਿਤਿ ਕਿਂਚਿਤ੍ਸਚ੍ਚਾਸਚ੍ਚੇਤਿ ਕਿਂਚਿਦਵਾਚ੍ਯਮਿਤਿ ਚ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਤਤ੍ਤੁ ਵਿਪ੍ਰਤਿਸ਼ਿਦ੍ਧਮੇਵ . ਪ੍ਰਸਾਧ੍ਯਂ ਚੈਤਦਨੋਕਹਵਤ੍ . ਯਥਾ ਹਿ ਬਹੂਨਾਂ ਬਹੁਵਿਧਾਨਾਮਨੋ- ਸਮਸ੍ਤਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਪਿ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਨੀਯਮਿਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੯੬.. ਅਥ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸ਼ਬ੍ਦਾਭਿਧੇਯਾਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤਾਂ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਯਤਿ — ਇਹ ਵਿਵਿਹਲਕ੍ਖਣਾਣਂ ਇਹ ਲੋਕੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਸਤ੍ਤਾਭਿਧਾਨੇਨ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਵਿਵਿਧਲਕ੍ਸ਼ਣਾਨਾਂ ਭਿਨ੍ਨਲਕ੍ਸ਼ਣਾਨਾਂ ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਪਦਾਰ੍ਥਾਨਾਂ ਲਕ੍ਖਣਮੇਗਂ ਤੁ ਏਕਮਖਣ੍ਡਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਭਵਤਿ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਸਦਿਤ੍ਤਿ ਸਰ੍ਵਂ ਸਦਿਤਿ ਮਹਾਸਤ੍ਤਾਰੂਪਮ੍ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਸਵ੍ਵਗਯਂ ਸਂਕਰਵ੍ਯਤਿਕਰਪਰਿਹਾਰਰੂਪਸ੍ਵਜਾਤ੍ਯਵਿਰੋਧੇਨ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਧਰ੍ਮਂ ] ਧਰ੍ਮਕਾ [ਖਲੁ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਉਪਦਿਸ਼ਤਾ ] ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਤੇ ਹੁਯੇ [ਜਿਨਵਰਵ੍ਰੁਸ਼ਭੇਣ ] ੧ਜਿਨਵਰਵ੍ਰੁਸ਼ਭਨੇ [ਇਹ ] ਇਸ ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ [ਵਿਵਿਧਲਕ੍ਸ਼ਣਾਨਾਂ ] ਵਿਵਿਧ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੇ (ਭਿਨ੍ਨ ਭਿਨ੍ਨ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਵਾਲੇ ਸਰ੍ਵ) ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ [ਸਤ੍ ਇਤਿ ] ‘ਸਤ੍’ ਐਸਾ [ਸਰ੍ਵਗਤਂ ] ੨ਸਰ੍ਵਗਤ [ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ] ਲਕ੍ਸ਼ਣ (ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ) [ਏਕਂ ] ਏਕ [ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤਮ੍ ] ਕਹਾ ਹੈ ..੯੭..

ਟੀਕਾ : — ਇਸ ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ, ਵਿਚਿਤ੍ਰਤਾਕੋ ਵਿਸ੍ਤਾਰਿਤ ਕਰਤੇ ਹੁਏ (ਵਿਵਿਧਤਾ -ਅਨੇਕਤਾਕੋ ਦਿਖਾਤੇ ਹੁਏ), ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ੩ਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਰਹਕਰ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਔਰ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਸੀਮਾਕੋ ਬਾਁਧਤੇ ਹੁਏ ਐਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ (ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ) ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਫਿ ਰ ਭੀ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ, ਵਿਚਿਤ੍ਰਤਾਕੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਕੋ ਅਸ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੁਆ, ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੋਕਰ ਰਹਨੇਵਾਲਾ, ਔਰ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਬਁਧੀ ਹੁਈ ਸੀਮਾਕੀ ਅਵਗਣਨਾ ਕਰਤਾ ਹੁਆ, ‘ਸਤ੍’ ਐਸਾ ਜੋ ਸਰ੍ਵਗਤ ਸਾਮਾਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ ਵਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਏਕ ਹੀ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਏ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਸਤ੍’ ਐਸਾ ਕਥਨ ਔਰ ‘ਸਤ੍’ ਐਸਾ ਜ੍ਞਾਨ ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ ੪ਪਰਾਮਰ੍ਸ਼ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਹੈ . ਯਦਿ ਵਹ ਐਸਾ (ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਪਰਾਮਰ੍ਸ਼ੀ) ਨ ਹੋ ਤੋ ਕੋਈ ਪਦਾਰ੍ਥ ਸਤ੍, (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਵਾਲਾ) ਕੋਈ ਅਸਤ੍ (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਰਹਿਤ), ਕੋਈ ਸਤ੍ ਤਥਾ ਅਸਤ੍ ਔਰ ਕੋਈ ਅਵਾਚ੍ਯ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਹ ਤੋ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੀ ਹੈ, ਔਰ ਯਹ (‘ਸਤ੍’ ਐਸਾ ਕਥਨ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਪਰਾਮਰ੍ਸ਼ੀ ਹੋਨੇਕੀ ਬਾਤ) ਤੋ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋ ਸਕਤੀ ਹੈ, ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਕੀ ਭਾਁਤਿ . ੧. ਜਿਨਵਰਵ੍ਰੁਸ਼ਭ = ਜਿਨਵਰੋਂਮੇਂ ਸ਼੍ਰੇਸ਼੍ਠ; ਤੀਰ੍ਥਂਕਰ .੨. ਸਰ੍ਵਗਤ = ਸਰ੍ਵਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪਨੇਵਾਲਾ . ੩. ਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਤ = ਪ੍ਰੁਥਕ੍; ਅਲਗ; ਭਿਨ੍ਨ .੪. ਪਰਾਮਰ੍ਸ਼ = ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼; ਵਿਚਾਰ; ਲਕ੍ਸ਼; ਸ੍ਮਰਣ .

Page 181 of 513
PDF/HTML Page 214 of 546
single page version

ਕਹਾਨਾਮਾਤ੍ਮੀਯਾਤ੍ਮੀਯਸ੍ਯ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸ੍ਯਾਵਸ਼੍ਟਮ੍ਭੇਨੋਤ੍ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਨਾਨਾਤ੍ਵਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯ- ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤੇਨ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯੋਦ੍ਭਾਸਿਨਾਨੋਕਹਤ੍ਵੇਨੋਤ੍ਥਾਪਿਤਮੇਕਤ੍ਵਂ ਤਿਰਿਯਤਿ, ਤਥਾ ਬਹੂਨਾਂ ਬਹੁਵਿਧਾਨਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਾਤ੍ਮੀਯਾਤ੍ਮੀਯਸ੍ਯ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸ੍ਯਾਵਸ਼੍ਟਮ੍ਭੇਨੋਤ੍ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਨਾਨਾਤ੍ਵਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯ- ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤੇਨ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯੋਦ੍ਭਾਸਿਨਾ ਸਦਿਤ੍ਯਸ੍ਯ ਭਾਵੇਨੋਤ੍ਥਾਪਿਤਮੇਕਤ੍ਵਂ ਤਿਰਿਯਤਿ . ਯਥਾ ਚ ਤੇਸ਼ਾਮਨੋ- ਕਹਾਨਾਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤੇਨ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯੋਦ੍ਭਾਸਿਨਾਨੋਕਹਤ੍ਵੇਨੋਤ੍ਥਾਪਿਤੇਨੈਕਤ੍ਵੇਨ ਤਿਰੋਹਿਤਮਪਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸ੍ਯਾਵਸ਼੍ਟਮ੍ਭੇਨੋਤ੍ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਨਾਨਾਤ੍ਵਮੁਚ੍ਚਕਾਸ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਮਪਿ ਸਾਮਾਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤੇਨ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯੋਦ੍ਭਾਸਿਨਾ ਸਦਿਤ੍ਯਸ੍ਯ ਭਾਵੇਨੋਤ੍ਥਾਪਿਤੇਨੈਕਤ੍ਵੇਨ ਤਿਰੋਹਿਤਮਪਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼- ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸ੍ਯਾਵਸ਼੍ਟਮ੍ਭੇਨੋਤ੍ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਨਾਨਾਤ੍ਵਮੁਚ੍ਚਕਾਸ੍ਤਿ ..੯੭.. ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਂਗ੍ਰਹਨਯੇਨ ਸਰ੍ਵਗਤਂ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਵ੍ਯਾਪਕਮ੍ . ਇਦਂ ਕੇਨੋਕ੍ਤ ਮ੍ . ਉਵਦਿਸਦਾ ਖਲੁ ਧਮ੍ਮਂ ਜਿਣਵਰਵਸਹੇਣ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਂ ਧਰ੍ਮਂ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਭਾਵਸਂਗ੍ਰਹਮੁਪਦਿਸ਼ਤਾ ਖਲੁ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਜਿਨਵਰਵ੍ਰੁਸ਼ਭੇਣ ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤਮਿਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ – ਯਥਾ ਸਰ੍ਵੇ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਨਃ ਸਨ੍ਤੀਤ੍ਯੁਕ੍ਤੇ ਸਤਿ ਪਰਮਾਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਸੁਖਾਮ੍ਰੁਤਰਸਾਸ੍ਵਾਦਭਰਿਤਾਵਸ੍ਥਲੋਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਮਿਤਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸਂਖ੍ਯੇਯਾਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈ-

ਜੈਸੇ ਬਹੁਤਸੇ, ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ੋਂਕੋ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੇ ਅਵਲਮ੍ਬਨਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਅਨੇਕਤ੍ਵਕੋ, ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ੧ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਦਰ੍ਸ਼ਕ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਏਕਤ੍ਵ ੨ਤਿਰੋਹਿਤ (ਅਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ) ਕਰ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਬਹੁਤਸੇ, ਅਨੇਕਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਅਪਨੇ -ਅਪਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੇ ਅਵਲਮ੍ਬਨਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਅਨੇਕਤ੍ਵਕੋ, ਸਾਮਾਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਦਰ੍ਸ਼ਕ ‘ਸਤ੍’ ਪਨੇਸੇ (-‘ਸਤ੍’ ਐਸੇ ਭਾਵਸੇ, ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ, ‘ਹੈ’ ਪਨੇਸੇ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਏਕਤ੍ਵ ਤਿਰੋਹਿਤ ਕਰ ਦੇਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਜੈਸੇ ਉਨ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਯਮੇਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਦਰ੍ਸ਼ਕ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਏਕਤ੍ਵਸੇ ਤਿਰੋਹਿਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ (ਅਪਨੇ -ਅਪਨੇ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੇ ਅਵਲਮ੍ਬਨਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਯਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਰਹਤਾ ਹੈ, (ਬਨਾ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਨਸ਼੍ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ); ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਯਮੇਂ ਭੀ ਸਾਮਾਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਦਰ੍ਸ਼ਕ ‘ਸਤ੍’ ਪਨੇਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਏਕਤ੍ਵਸੇ ਤਿਰੋਹਿਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ (ਅਪਨੇ -ਅਪਨੇ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੇ ਅਵਲਮ੍ਬਨਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਯਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਰਹਤਾ ਹੈ

[ਬਹੁਤਸੇ (ਸਂਖ੍ਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨੇਕ) ਔਰ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਮ੍ਰ, ਅਸ਼ੋਕਾਦਿ) ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ੋਂਕਾ ਅਪਨਾ -ਅਪਨਾ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਉਨਮੇਂ ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵ ਜੋ ਕਿ ਸਰ੍ਵ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ੋਂਕਾ ਸਾਮਾਨ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਔਰ ਜੋ ਸਰ੍ਵ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ੋਂਮੇਂ ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ ਬਤਲਾਤਾ ਹੈ, ਉਸਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਸਰ੍ਵ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ੋਂਮੇਂ ਏਕਤ੍ਵ ਹੈ . ਜਬ ਇਸ ਏਕਤ੍ਵਕੋ ਮੁਖ੍ਯ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਤਬ ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਗੌਣ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਬਹੁਤਸੇ (ਅਨਨ੍ਤ) ਔਰ ਅਨੇਕ (ਛਹ) ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ੧. ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ = ਸਮਾਨਤ੍ਵ .੨. ਤਿਰੋਹਿਤ = ਤਿਰੋਭੂਤ; ਆਚ੍ਛਾਦਿਤ; ਅਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ .

Page 182 of 513
PDF/HTML Page 215 of 546
single page version

ਖਣ੍ਡਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਕਿਸੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਕੋਈ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪਦਾਰ੍ਥ ਨਹੀਂ ਹੈ) : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਂ ] ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਸਿਦ੍ਧ ਔਰ [ਸਤ੍ ਇਤਿ ] (ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ) ‘ਸਤ੍’ ਹੈ, ਐਸਾ [ਜਿਨਾਃ ] ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਦੇਵਨੇ [ਤਤ੍ਤ੍ਵਤਃ ] ਯਥਾਰ੍ਥਤਃ [ਸਮਾਖ੍ਯਾਤਵਨ੍ਤਃ ] ਕਹਾ ਹੈ; [ਤਥਾ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਆਗਮਤਃ ] ਆਗਮਸੇ [ਸਿਦ੍ਧਂ ] ਸਿਦ੍ਧ ਹੈ; [ਯਃ ] ਜੋ [ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ ] ਇਸੇ ਨਹੀਂ ਮਾਨਤਾ [ਸਃ ] ਵਹ [ਹਿ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਪਰਸਮਯਃ ] ਪਰਸਮਯ ਹੈ ..੯੮.. ੧. ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵ = ਅਨ੍ਯਪਦਾਰ੍ਥਪਨਾ .

Page 183 of 513
PDF/HTML Page 216 of 546
single page version

ਨ ਖਲੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੈਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਾਣਾਮਾਰਮ੍ਭਃ, ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਤ੍ . ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਂ ਤੁ ਤੇਸ਼ਾਮਨਾਦਿਨਿਧਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਨਾਦਿਨਿਧਨਂ ਹਿ ਨ ਸਾਧਨਾਨ੍ਤਰਮਪੇਕ੍ਸ਼ਤੇ . ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਵ ਮੂਲਸਾਧਨਮੁਪਾਦਾਯ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਿਦ੍ਧਸਿਦ੍ਧਿਮਦ੍ਭੂਤਂ ਵਰ੍ਤਤੇ . ਯਤ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੈਰਾਰਭ੍ਯਤੇ ਨ ਤਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਂ, ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ ਪਰ੍ਯਾਯਃ, ਦ੍ਵਯਣੁਕਾਦਿਵਨ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਵਚ੍ਚ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪੁਨਰਨਵਧਿ ਤ੍ਰਿਸਮਯਾਵਸ੍ਥਾਯਿ ਨ ਤਥਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਅਥੈਵਂ ਯਥਾ ਸਿਦ੍ਧਂ ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਤਥਾ ਸਦਿਤ੍ਯਪਿ ਤਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵ ਸਿਦ੍ਧਮਿਤ੍ਯਵਧਾਰ੍ਯਤਾਮ੍, ਸਤ੍ਤਾਤ੍ਮਨਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤਿਮਦ੍ਭਾਵ- ਯੁਕ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਭੂਤਾ ਸਤ੍ਤੋਪਪਤ੍ਤਿਮਭਿਪ੍ਰਪਦ੍ਯਤੇ, ਯਤਸ੍ਤਤ੍ਸਮਵਾਯਾਤ੍ਤਤ੍ਸਦਿਤਿ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਤਤ੍ਸਦਪਿ ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵੇਤ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਿ — ਦਵ੍ਵਂ ਸਹਾਵਸਿਦ੍ਧਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਂ ਭਵਤਿ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਅਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤੇਨ ਪਰਹੇਤੁਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ੇਣ ਸ੍ਵਤਃ ਸਿਦ੍ਧੇਨ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਾਧਾਰਭੂਤੇਨ ਸਦਾਨਨ੍ਦੈਕਰੂਪਸੁਖਸੁਧਾਰਸਪਰਮ- ਸਮਰਸੀਭਾਵਪਰਿਣਤਸਰ੍ਵਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭਰਿਤਾਵਸ੍ਥੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਾਦਾਨਭੂਤੇਨ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਯਚ੍ਚ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਂ ਨ ਭਵਤਿ ਤਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪਿ ਨ ਭਵਤਿ . ਦ੍ਵਯਣੁਕਾਦਿਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਕਨ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਵਤ੍ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਜੀਵਪਰ੍ਯਾਯਵਚ੍ਚ . ਸਦਿਤਿ ਯਥਾ ਸ੍ਵਭਾਵਤਃ ਸਿਦ੍ਧਂ ਤਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਥਾ ਸਦਿਤਿ ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਮਪਿ ਸ੍ਵਭਾਵਤ

ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧ ਹੈਂ . (ਉਨਕੀ) ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧਤਾ ਤੋ ਉਨਕੀ ਅਨਾਦਿਨਿਧਨਤਾਸੇ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ੧ਅਨਾਦਿਨਿਧਨ ਸਾਧਨਾਨ੍ਤਰਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰਖਤਾ . ਵਹ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਹੀ — ਜੋ ਕਿ ਮੂਲ ਸਾਧਨ ਹੈ ਉਸੇ — ਧਾਰਣ ਕਰਕੇ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ .

ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ੨ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ; ਜੈਸੇ – ਦ੍ਵਿਅਣੁਕ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਤਥਾ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿ . ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਅਨਵਧਿ (ਮਰ੍ਯਾਦਾ ਰਹਿਤ) ਤ੍ਰਿਸਮਯ – ਅਵਸ੍ਥਾਯੀ (ਤ੍ਰਿਕਾਲਸ੍ਥਾਯੀ) ਹੋਨੇਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .

ਅਬ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ – ਜੈਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ‘(ਵਹ) ਸਤ੍ ਹੈ’ ਐਸਾ ਭੀ ਉਸਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧ ਹੈ, ਐਸਾ ਨਿਰ੍ਣਯ ਹੋ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਤ੍ਤਾਤ੍ਮਕ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੁਏ ਭਾਵਵਾਲਾ ਹੈ ( – ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ‘ਸਤ੍ ਹੈ’ ਐਸਾ ਭਾਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਤ੍ਤਾਸ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਹੀ ਬਨਾ ਹੁਆ ਹੈ) .

ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਭੂਤ ਸਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੈ (-ਨਹੀਂ ਬਨ ਸਕਤੀ, ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ) ਕਿ ਜਿਸਕੇ ਸਮਵਾਯਸੇ ਵਹ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯ) ‘ਸਤ੍’ ਹੋ . (ਇਸੀਕੋ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ ) : — ੧. ਅਨਾਦਿਨਿਧਨ = ਆਦਿ ਔਰ ਅਨ੍ਤਸੇ ਰਹਿਤ . (ਜੋ ਅਨਾਦਿਅਨਨ੍ਤ ਹੋ ਉਸਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿਕੇ ਲਿਯੇ ਅਨ੍ਯ ਸਾਧਨਕੀ

ਆਵਸ਼੍ਯਕਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ .) ੨. ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕ = ਕਦਾਚਿਤ੍ – ਕਿਸੀਸਮਯ ਹੋ ਐਸਾ; ਅਨਿਤ੍ਯ .

Page 184 of 513
PDF/HTML Page 217 of 546
single page version

ਸਤਃ ਸਤ੍ਤਾਯਾਸ਼੍ਚ ਨ ਤਾਵਦ੍ਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵੇਨਾਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵਂ, ਤਯੋਰ੍ਦਣ੍ਡਦਣ੍ਡਿਵਦ੍ਯੁਤਸਿਦ੍ਧਸ੍ਯਾਦਰ੍ਸ਼ਨਾਤ੍ . ਅਯੁਤ- ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵੇਨਾਪਿ ਨ ਤਦੁਪਪਦ੍ਯਤੇ . ਇਹੇਦਮਿਤਿ ਪ੍ਰਤੀਤੇਰੁਪਪਦ੍ਯਤ ਇਤਿ ਚੇਤ੍ ਕਿਂਨਿਬਨ੍ਧਨਾ ਹੀਹੇਦਮਿਤਿ ਪ੍ਰਤੀਤਿਃ . ਭੇਦਨਿਬਨ੍ਧਨੇਤਿ ਚੇਤ੍ ਕੋ ਨਾਮ ਭੇਦਃ . ਪ੍ਰਾਦੇਸ਼ਿਕ ਅਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕੋ ਵਾ . ਨ ਤਾਵਤ੍ਪ੍ਰਾਦੇਸ਼ਿਕਃ, ਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਸ੍ਯਾਪਸਾਰਣਾਤ੍ . ਅਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕਸ਼੍ਚੇਤ੍ ਉਪਪਨ੍ਨ ਏਵ, ਯਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਨ੍ਨ ਗੁਣ ਇਤਿ ਵਚਨਾਤ੍ . ਅਯਂ ਤੁ ਨ ਖਲ੍ਵੇਕਾਨ੍ਤੇਨੇਹੇਦਮਿਤਿ ਪ੍ਰਤੀਤੇਰ੍ਨਿਬਨ੍ਧਨਂ, ਏਵ ਭਵਤਿ, ਨ ਚ ਭਿਨ੍ਨਸਤ੍ਤਾਸਮਵਾਯਾਤ੍ . ਅਥਵਾ ਯਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਭਾਵਤਃ ਸਿਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਤਸ੍ਯ ਯੋਸੌ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਃ ਸੋਪਿ ਸ੍ਵਭਾਵਸਿਦ੍ਧ ਏਵ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਸਤ੍ਤਾਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋਃ ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਦਣ੍ਡਦਣ੍ਡਿਵਦ੍ਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭਾਵਾਤ੍ . ਇਦਂ ਕੇ ਕਥਿਤਵਨ੍ਤਃ . ਜਿਣਾ ਤਚ੍ਚਦੋ ਸਮਕ੍ਖਾਦਾ ਜਿਨਾਃ ਕਰ੍ਤਾਰਃ ਤਤ੍ਤ੍ਵਤਃ ਸਮ੍ਯਗਾਖ੍ਯਾਤਵਨ੍ਤਃ ਕਥਿਤਵਨ੍ਤਃ ਸਿਦ੍ਧਂ ਤਹ ਆਗਮਦੋ ਸਨ੍ਤਾਨਾਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨਾਨਾਦਿਨਿਧਨਾਗਮਾਦਪਿ ਤਥਾ ਸਿਦ੍ਧਂ ਣੇਚ੍ਛਦਿ ਜੋ ਸੋ ਹਿ ਪਰਸਮਓ ਨੇਚ੍ਛਤਿ ਨ ਮਨ੍ਯਤੇ ਯ ਇਦਂ ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਰੂਪਂ ਸ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਪਰਸਮਯੋ

ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ੧ਸਤ੍ਸੇ ੨ਸਤ੍ਤਾਕੀ ੩ਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤਾਸੇ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦਣ੍ਡ ਔਰ ਦਣ੍ਡੀਕੀ ਭਾਁਤਿ ਉਨਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤਾ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤੀ . (ਦੂਸਰੇ) ਅਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤਾਸੇ ਭੀ ਵਹ (ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵ) ਨਹੀਂ ਬਨਤਾ . ‘ਇਸਮੇਂ ਯਹ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਸਤ੍ਤਾ ਹੈ)’ ਐਸੀ ਪ੍ਰਤੀਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਬਨ ਸਕਤਾ ਹੈ, — ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਯ ਤੋ (ਪੂਛਤੇ ਹੈਂ ਕਿ) ‘ਇਸਮੇਂ ਯਹ ਹੈ’ ਐਸੀ ਪ੍ਰਤੀਤਿ ਕਿਸਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯ (-ਕਾਰਣ) ਸੇ ਹੋਤੀ ਹੈ ? ਯਦਿ ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਯ ਕਿ ਭੇਦਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਸੇ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਸਤ੍ਤਾਮੇਂ ਭੇਦ ਹੋਨੇਸੇ) ਹੋਤੀ ਹੈ ਤੋ, ਵਹ ਕੌਨਸਾ ਭੇਦ ਹੈ ? ਪ੍ਰਾਦੇਸ਼ਿਕ ਯਾ ਅਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕ ? ੪ਪ੍ਰਾਦੇਸ਼ਿਕ ਤੋ ਹੈ ਨਹੀਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵ ਪਹਲੇ ਹੀ ਰਦ੍ਦ (ਨਸ਼੍ਟ, ਨਿਰਰ੍ਥਕ) ਕਰ ਦਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ, ਔਰ ਯਦਿ ੫ਅਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕ ਕਹਾ ਜਾਯ ਤੋ ਵਹ ਉਪਪਨ੍ਨ ਹੀ (ਠੀਕ ਹੀ) ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਐਸਾ (ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਕਾ) ਵਚਨ ਹੈ ਕਿ ‘ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ਵਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ .’ ਪਰਨ੍ਤੁ (ਯਹਾਁ ਭੀ ਯਹ ਧ੍ਯਾਨਮੇਂ ਰਖਨਾ ਕਿ) ਯਹ ਅਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕ ਭੇਦ ‘ਏਕਾਨ੍ਤਸੇ ਇਸਮੇਂ ਯਹ ਹੈ’ ਐਸੀ ਪ੍ਰਤੀਤਿਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ (ਕਾਰਣ) ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ੧. ਸਤ੍ = ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਵਾਨ੍ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ .੨. ਸਤ੍ਤਾ = ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ (ਗੁਣ) . ੩. ਯੁਤਸਿਦ੍ਧ = ਜੁੜਕਰ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ; ਸਮਵਾਯਸੇ – ਸਂਯੋਗਸੇ ਸਿਦ੍ਧ ਹੁਆ . [ਜੈਸੇ ਲਾਠੀ ਔਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯਕੇ ਭਿਨ੍ਨ ਹੋਨੇ

੪. ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਸਤ੍ਤਾਮੇਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਹੋ ਤੋ ਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵ ਆਯੇ, ਜਿਸਕੋ ਪਹਲੇ ਹੀ ਰਦ੍ਦ ਕਰਕੇ

ਬਤਾਯਾ ਹੈ . ੫. ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਔਰ ਗੁਣ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, – ਐਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣਕੇ ਭੇਦਕੋ (ਗੁਣ -ਗੁਣੀ -ਭੇਦਕੋ)

Page 185 of 513
PDF/HTML Page 218 of 546
single page version

ਸ੍ਵਯਮੇਵੋਨ੍ਮਗ੍ਨਨਿਮਗ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਦੈਵ ਪਰ੍ਯਾਯੇਣਾਰ੍ਪ੍ਯਤੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਦੈਵ ਗੁਣਵਦਿਦਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯ- ਮਸ੍ਯ ਗੁਣਃ, ਸ਼ੁਭ੍ਰਮਿਦਮੁਤ੍ਤਰੀਯਮਯਮਸ੍ਯ ਸ਼ੁਭ੍ਰੋ ਗੁਣ ਇਤ੍ਯਾਦਿਵਦਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕੋ ਭੇਦ ਉਨ੍ਮਜ੍ਜਤਿ . ਯਦਾ ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣਾਰ੍ਪ੍ਯਤੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਦਾਸ੍ਤਮਿਤਸਮਸ੍ਤਗੁਣਵਾਸਨੋਨ੍ਮੇਸ਼ਸ੍ਯ ਤਥਾਵਿਧਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵ ਸ਼ੁਭ੍ਰਮੁਤ੍ਤਰੀਯ- ਮਿਤ੍ਯਾਦਿਵਤ੍ਪ੍ਰਪਸ਼੍ਯਤਃ ਸਮੂਲ ਏਵਾਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕੋ ਭੇਦੋ ਨਿਮਜ੍ਜਤਿ . ਏਵਂ ਹਿ ਭੇਦੇ ਨਿਮਜ੍ਜਤਿ ਤਤ੍ਪ੍ਰਤ੍ਯਯਾ ਪ੍ਰਤੀਤਿਰ੍ਨਿਮਜ੍ਜਤਿ . ਤਸ੍ਯਾਂ ਨਿਮਜ੍ਜਤ੍ਯਾਮਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵੋਤ੍ਥਮਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵਂ ਨਿਮਜ੍ਜਤਿ . ਤਤਃ ਸਮਸ੍ਤਮਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵੈਕਂ ਭੂਤ੍ਵਾਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ . ਯਦਾ ਤੁ ਭੇਦ ਉਨ੍ਮਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨੁਨ੍ਮਜ੍ਜਤਿ ਤਤ੍ਪ੍ਰਤ੍ਯਯਾ ਪ੍ਰਤੀਤਿ- ਰੁਨ੍ਮਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਯਾਮੁਨ੍ਮਜ੍ਜਤ੍ਯਾਮਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵੋਤ੍ਥਮਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵਮੁਨ੍ਮਜ੍ਜਤਿ, ਤਦਾਪਿ ਤਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵੇਨੋਨ੍ਮਜ੍ਜਜ੍ਜਲ- ਰਾਸ਼ੇਰ੍ਜਲਕਲ੍ਲੋਲ ਇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਨ ਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤਂ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਏਵਂ ਸਤਿ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ . ਯਸ੍ਤ੍ਵੇਵਂ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਰ੍ਭਵਤਿ . ਏਵਂ ਯਥਾ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਭਾਵਤਃ ਸਿਦ੍ਧਮਵਬੋਦ੍ਧਵ੍ਯਂ ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣੀਤਿ . ਅਤ੍ਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਕੇਨਾਪਿ ਪੁਰੁਸ਼ੇਣ ਨ ਕ੍ਰਿਯਤੇ . ਸਤ੍ਤਾਗੁਣੋਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੯੮.. ਅਥੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਵੇ (ਅਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕ ਭੇਦ) ਸ੍ਵਯਮੇਵ ੧ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਔਰ ੨ਨਿਮਗ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਵਹ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ : — ਜਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਪਰ੍ਯਾਯ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਾਈ ਜਾਯ ( ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਪਰ੍ਯਾਯ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੀ ਹੈ — ਪਹੁਁਚਤੀ ਹੈ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯ) ਤਬ ਹੀ — ‘ਸ਼ੁਕ੍ਲ ਯਹ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਹੈ, ਯਹ ਇਸਕਾ ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵ ਗੁਣ ਹੈ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕੀ ਭਾਁਤਿ — ‘ਗੁਣਵਾਲਾ ਯਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਯਹ ਇਸਕਾ ਗੁਣ ਹੈ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਅਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕ ਭੇਦ ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਪਰਨ੍ਤੁ ਜਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਾਯਾ ਜਾਯ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ; — ਪਹੁਁਚਤਾ ਹੈ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯ), ਤਬ ਜਿਸਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ੩ਗੁਣਵਾਸਨਾਕੇ ਉਨ੍ਮੇਸ਼ ਅਸ੍ਤ ਹੋ ਗਯੇ ਹੈਂ ਐਸੇ ਉਸ ਜੀਵਕੋ — ‘ਸ਼ੁਕ੍ਲਵਸ੍ਤ੍ਰ ਹੀ ਹੈ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕੀ ਭਾਁਤਿ — ‘ਐਸਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਹੈ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਸਮੂਲ ਹੀ ਅਤਾਦ੍ਭਾਵਿਕ ਭੇਦ ਨਿਮਗ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਭੇਦਕੇ ਨਿਮਗ੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਉਸਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਸੇ (-ਕਾਰਣਸੇ) ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਪ੍ਰਤੀਤਿ ਨਿਮਗ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਉਸਕੇ ਨਿਮਗ੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਅਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਜਨਿਤ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਪਨਾ ਨਿਮਗ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਸਮਸ੍ਤ ਹੀ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਹੋਕਰ ਰਹਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਜਬ ਭੇਦ ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਉਸਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯ (ਕਾਰਣ) ਸੇ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਪ੍ਰਤੀਤਿ ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਉਸਕੇ ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਅਯੁਤਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਜਨਿਤ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਪਨਾ ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਤਬ ਭੀ (ਵਹ) ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਸੇ ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਹੋਨੇਸੇ, — ਜੈਸੇ ਜਲਰਾਸ਼ਿਸੇ ਜਲਤਰਂਗੇਂ ਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮੁਦ੍ਰਸੇ ਤਰਂਗੇਂ ਅਲਗ ਨਹੀਂ ਹੈਂ) ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ — ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ੧. ਉਨ੍ਮਗ੍ਨ ਹੋਨਾ = ਊ ਪਰ ਆਨਾ; ਤੈਰ ਆਨਾ; ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨਾ (ਮੁਖ੍ਯ ਹੋਨਾ) . ੨. ਨਿਮਗ੍ਨ ਹੋਨਾ = ਡੂਬ ਜਾਨਾ (ਗੌਣ ਹੋਨਾ) . ੩. ਗੁਣਵਾਸਨਾਕੇ ਉਨ੍ਮੇਸ਼ = ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਅਨੇਕ ਗੁਣ ਹੋਨੇਕੇ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯਕੀ ਪ੍ਰਗਟਤਾ; ਗੁਣਭੇਦ ਹੋਨੇਰੂਪ ਮਨੋਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕੇ

(ਅਭਿਪ੍ਰਾਯਕੇ) ਅਂਕੁਰ . ਪ੍ਰ ੨੪

Page 186 of 513
PDF/HTML Page 219 of 546
single page version

ਨੇਚ੍ਛਤਿ ਸ ਖਲੁ ਪਰਸਮਯ ਏਵ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਵ੍ਯਃ ..੯੮..

ਇਹ ਹਿ ਸ੍ਵਭਾਵੇ ਨਿਤ੍ਯਮਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ਸਦਿਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੋ- ਤ੍ਪਾਦੋਚ੍ਛੇਦੈਕ੍ਯਾਤ੍ਮਕਪਰਿਣਾਮਃ . ਯਥੈਵ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਾਸ੍ਤੁਨਃ ਸਾਮਸ੍ਤ੍ਯੇਨੈਕਸ੍ਯਾਪਿ ਵਿਸ਼੍ਕਮ੍ਭਕ੍ਰਮ- ਸਤਿ ਸਤ੍ਤੈਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤੀਤਿ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਯਤਿ — ਸਦਵਟ੍ਠਿਦਂ ਸਹਾਵੇ ਦਵ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਸਦਿਤਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਚੇਤਨਾਨ੍ਵਯਰੂਪਮਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮ੍ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਅਵਸ੍ਥਿਤਮ੍ . ਕ੍ਵ . ਸ੍ਵਭਾਵੇ . ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਕਥਯਤਿ — ਦਵ੍ਵਸ੍ਸ ਜੋ ਹਿ ਪਰਿਣਾਮੋ ਤਸ੍ਯ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਂਬਨ੍ਧੀ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਯਃ ਪਰਿਣਾਮਃ . ਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ . ਅਤ੍ਥੇਸੁ

ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ (ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੁਆ ਕਿ) ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਤ੍ ਹੈ . ਜੋ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਮਾਨਤਾ ਵਹ (ਉਸੇ) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ‘ਪਰਸਮਯ’ (ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ) ਹੀ ਮਾਨਨਾ ..੯੮..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸ੍ਵਭਾਵੇ ] ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ [ਅਵਸ੍ਥਿਤਂ ] ਅਵਸ੍ਥਿਤ (ਹੋਨੇਸੇ) [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਸਤ੍ ] ‘ਸਤ੍’ ਹੈ; [ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ [ਯਃ ਹਿ ] ਜੋ [ਸ੍ਥਿਤਿਸਂਭਵਨਾਸ਼ਸਂਬਦ੍ਧਃ ] ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਸਹਿਤ [ਪਰਿਣਾਮਃ ] ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ [ਸਃ ] ਵਹ [ਅਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ] ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ..੯੯..

ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ (ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ) ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਨਿਤ੍ਯ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ‘ਸਤ੍’ ਹੈ . ਸ੍ਵਭਾਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ -ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵਿਨਾਸ਼ਕੀ ਏਕਤਾਸ੍ਵਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ .

ਜੈਸੇ ੧ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਵਾਸ੍ਤੁ ਸਮਗ੍ਰਪਨੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਅਖਣ੍ਡਤਾ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਏਕ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ, ਵਿਸ੍ਤਾਰਕ੍ਰਮਮੇਂ ੧. ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਵਾਸ੍ਤੁ = ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵ -ਵਿਸ੍ਤਾਰ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵ -ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵ -ਆਕਾਰ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵ -ਦਲ .

Page 187 of 513
PDF/HTML Page 220 of 546
single page version

ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵਰ੍ਤਿਨਃ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਂਸ਼ਾਃ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਃ, ਤਥੈਵ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਃ ਸਾਮਸ੍ਤ੍ਯੇਨੈਕਸ੍ਯਾਪਿ ਪ੍ਰਵਾਹਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵਰ੍ਤਿਨਃ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਂਸ਼ਾਃ ਪਰਿਣਾਮਾਃ . ਯਥਾ ਚ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਨਾਂ ਪਰਸ੍ਪਰਵ੍ਯਤਿਰੇਕਨਿਬਨ੍ਧਨੋ ਵਿਸ਼੍ਕਮ੍ਭਕ੍ਰਮਃ, ਤਥਾ ਪਰਿਣਾਮਾਨਾਂ ਪਰਸ੍ਪਰਵ੍ਯਤਿਰੇਕਨਿਬਨ੍ਧਨਃ ਪ੍ਰਵਾਹਕ੍ਰਮਃ . ਯਥੈਵ ਚ ਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਃ ਸ੍ਵਸ੍ਥਾਨੇ ਸ੍ਵਰੂਪ- ਪੂਰ੍ਵਰੂਪਾਭ੍ਯਾਮੁਤ੍ਪਨ੍ਨੋਚ੍ਛਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਪਰਸ੍ਪਰਾਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੂਤ੍ਰਿਤੈਕਵਾਸ੍ਤੁਤਯਾਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਪ੍ਰਲੀਨਤ੍ਵਾਚ੍ਚ ਸਂਭੂਤਿ- ਸਂਹਾਰਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਧਾਰਯਨ੍ਤਿ, ਤਥੈਵ ਤੇ ਪਰਿਣਾਮਾਃ ਸ੍ਵਾਵਸਰੇ ਸ੍ਵਰੂਪਪੂਰ੍ਵਰੂਪਾਭ੍ਯਾ- ਮੁਤ੍ਪਨ੍ਨੋਚ੍ਛਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਪਰਸ੍ਪਰਾਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੂਤ੍ਰਿਤੈਕਪ੍ਰਵਾਹਤਯਾਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਪ੍ਰਲੀਨਤ੍ਵਾਚ੍ਚ ਸਂਭੂਤਿਸਂਹਾਰਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾ- ਤ੍ਮਕਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਧਾਰਯਨ੍ਤਿ . ਯਥੈਵ ਚ ਯ ਏਵ ਹਿ ਪੂਰ੍ਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਚ੍ਛੇਦਨਾਤ੍ਮਕੋ ਵਾਸ੍ਤੁਸੀਮਾਨ੍ਤਃ ਸ ਏਵ ਹਿ ਤਦੁਤ੍ਤਰੋਤ੍ਪਾਦਾਤ੍ਮਕਃ, ਸ ਏਵ ਚ ਪਰਸ੍ਪਰਾਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੂਤ੍ਰਿਤੈਕਵਾਸ੍ਤੁਤਯਾਤਦੁਭਯਾਤ੍ਮਕ ਇਤਿ; ਤਥੈਵ ਪਰਮਾਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਧਰ੍ਮਤ੍ਵਾਦਭੇਦਨਯੇਨਾਰ੍ਥਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਕੇ ਤੇ . ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਾਃ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ, ਤੇਸ਼੍ਵਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਯੋਸੌ ਪਰਿਣਾਮਃ . ਸੋ ਸਹਾਵੋ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਸ੍ਤਸ੍ਯ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵੋ ਭਵਤਿ . ਸ ਚ ਕਥਂਭੂਤਃ . ਠਿਦਿਸਂਭਵਣਾਸਸਂਬਦ੍ਧੋ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿਰੂਪਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਸਂਭਵਸ੍ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨੇਵ ਕ੍ਸ਼ਣੇ ਪਰਮਾਗਮਭਾਸ਼ਯੈਕਤ੍ਵਵਿਤਰ੍ਕਾਵੀਚਾਰਦ੍ਵਿਤੀਯਸ਼ੁਕ੍ਲਧ੍ਯਾਨਸਂਜ੍ਞਸ੍ਯ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਾਦਾਨਭੂਤਸ੍ਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਉਸਕੇ ਜੋ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਅਂਸ਼ ਹੈਂ ਵੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈਂ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ੧ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਸਮਗ੍ਰਪਨੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਏਕ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ, ਪ੍ਰਵਾਹਕ੍ਰਮਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਉਸਕੇ ਜੋ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਅਂਸ਼ ਹੈਂ ਵੇ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ . ਜੈਸੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਕ੍ਰਮਕਾ ਕਾਰਣ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕਾ ਪਰਸ੍ਪਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਵਾਹਕ੍ਰਮਕਾ ਕਾਰਣ ਪਰਿਣਾਮੋਂਕਾ ਪਰਸ੍ਪਰ ੨ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ ਹੈ .

ਜੈਸੇ ਵੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਪਨੇ ਸ੍ਥਾਨਮੇਂ ਸ੍ਵ -ਰੂਪਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਔਰ ਪੂਰ੍ਵ -ਰੂਪਸੇ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇਸੇ ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਪਰਸ੍ਪਰ ੩ਅਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੇ ਰਚਿਤ ਏਕਵਾਸ੍ਤੁਪਨੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ -ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇਸੇ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ -ਸਂਹਾਰ- ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਵੇ ਪਰਿਣਾਮ ਅਪਨੇ ਅਵਸਰਮੇਂ ਸ੍ਵ -ਰੂਪਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਔਰ ਪੂਰ੍ਵਰੂਪਸੇ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇਸੇ ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੇ ਰਚਿਤ ਏਕ ਪ੍ਰਵਾਹਪਨੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ -ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇਸੇ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ -ਸਂਹਾਰ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਹੈਂ . ਔਰ ਜੈਸੇ ਵਾਸ੍ਤੁਕਾ ਜੋ ਛੋਟੇਸੇ ਛੋਟਾ ਅਂਸ਼ ਪੂਰ੍ਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੇ ਵਿਨਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਵਹੀ (ਅਂਸ਼) ਉਸਕੇ ਬਾਦਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਤਥਾ ਵਹੀ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੇ ਰਚਿਤ ਏਕ ਵਾਸ੍ਤੁਪਨੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨੁਭਯ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦੋਮੇਂਸੇ ਏਕ ਭੀ ਸ੍ਵਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ), ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਵਾਹਕਾ ਜੋ ਛੋਟੇਸੇ ਛੋਟਾ ਅਂਸ਼ ਪੂਰ੍ਵਪਰਿਣਾਮਕੇ ਵਿਨਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਵਹੀ ਉਸਕੇ ੧. ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ = ਵਰ੍ਤਨਾ ਵਹ; ਹੋਨਾ ਵਹ; ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ . ੨. ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ = ਭੇਦ; (ਏਕਕਾ ਦੂਸਰੇਮੇਂ) ਅਭਾਵ, (ਏਕ ਪਰਿਣਾਮ ਦੂਸਰੇ ਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ

ਪ੍ਰਵਾਹਮੇਂ ਕ੍ਰਮ ਹੈ) . ੩. ਅਨੁਸ੍ਯੂਤਿ = ਅਨ੍ਵਯਪੂਰ੍ਵਕ ਜੁੜਾਨ . [ਸਰ੍ਵ ਪਰਿਣਾਮ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨ੍ਵਯਪੂਰ੍ਵਕ (ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ ਸਹਿਤ) ਗੁਂਥਿਤ (ਜੁੜੇ)