Page 208 of 513
PDF/HTML Page 241 of 546
single page version
ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯਤੇ, ਤਥੈਕਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਃ ਸਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਦ੍ਗੁਣਃ ਸਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯ ਇਤਿ ਤ੍ਰੇਧਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯਤੇ
ਯਸ਼੍ਚ ਹਾਰਃ ਸੂਤ੍ਰਂ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਂ ਵਾ ਸ ਨ ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਗੁਣ ਇਤੀਤਰੇਤਰਸ੍ਯ ਯਸ੍ਤਸ੍ਯਾਭਾਵਃ ਸ ਤਦਭਾਵ-
ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਤਦ੍ਭਾਵੋਨ੍ਯਤ੍ਵਨਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤਃ, ਤਥੈਕਸ੍ਮਿਨ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਯਃ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਸ੍ਤਨ੍ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਾਨ੍ਯੋ ਗੁਣੋ
ਭਣ੍ਯਤ ਇਤਿ ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯ ਲਕ੍ਸ਼ਣਮਿਦਮ੍
ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ
Page 209 of 513
PDF/HTML Page 242 of 546
single page version
ਸ ਤਦਭਾਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਤਦ੍ਭਾਵੋਨ੍ਯਤ੍ਵਨਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤਃ
ਵਾਚ੍ਯੋ ਨ ਭਵਤਿ
‘ਅਤਦ੍ਭਾਵ’ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ
ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣ ਹੈ ਯਾ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ ਵਹ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ
Page 210 of 513
PDF/HTML Page 243 of 546
single page version
ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣੋ ਵਾਚ੍ਯੋ ਨ ਭਵਤਿ
ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯਕੋ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਨਮੇਂ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ
[ਇਤਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਃ ] ਐਸਾ (ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਦੇਵ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਦਰਸ਼ਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ
Page 211 of 513
PDF/HTML Page 244 of 546
single page version
ਗੁਣਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯੇਕਸ੍ਯਾਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਨੇਕਤ੍ਵਂ ਸ੍ਯਾਤ
ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਇਤਨੇਸੇ ਹੀ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਵ੍ਯਵਹਾਰ (-ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰ) ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ
ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯਗਾ;
Page 212 of 513
PDF/HTML Page 245 of 546
single page version
ਮਿਤ੍ਯਤ੍ਰਾਪ੍ਯਪੋਹਰੂਪਤ੍ਵਂ ਸ੍ਯਾਤ
ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਂ ਸਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ
‘ਦ੍ਰਵ੍ਯੋ ਸ੍ਵਭਾਵੇ ਸ੍ਥਿਤ ਸਤ੍ ਛੇ’
Page 213 of 513
PDF/HTML Page 246 of 546
single page version
ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਭ੍ਯੋ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵਸ੍ਤਥੈਵ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਭ੍ਯੋ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਸ੍ਯਾਪ੍ਯਭਾਵਃ
ਇਤ੍ਯੁਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ
ਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦਰੂਪਸ੍ਯਾਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯ ਵਿਵਰਣਰੂਪੇਣ ਤ੍ਰੁਤੀਯਾ, ਤਸ੍ਯੈਵ ਦ੍ਰੁਢੀਕਰਣਾਰ੍ਥਂ ਚ ਚਤੁਰ੍ਥੀਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣ-
ਯੋਰਭੇਦਵਿਸ਼ਯੇ ਯੁਕ੍ਤਿਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍
ਸੇ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (-ਸਤ੍ਤਾਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੈ ਐਸਾ) ਗੁਣ ਹੈ
ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ
Page 214 of 513
PDF/HTML Page 247 of 546
single page version
ਰ੍ਗੁਣਗੁਣਿਭਾਵਃ ਸਿਦ੍ਧਯਤਿ
ਨਨ੍ਦੈਕਾਨੁਭੂਤਿਰੂਪਃ ਸ੍ਵਸ੍ਥਭਾਵਸ੍ਤਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਃ, ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਵਿਕਲ੍ਪਜਾਲਵਿਨਾਸ਼ੋ ਵ੍ਯਯਃ, ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਜੀਵਤ੍ਵਂ
ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤੋ ਯੋਸੌ ਪਰਿਣਾਮਃ
ਤਦੇਵੇਦਂ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍, ਗੁਣਕਥਨਂ ਪੁਨਰਧਿਕਮਿਤਿ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍
ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਧਾਯਕ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਰਚਯਿਤਾ) ਗੁਣ ਹੀ ਹੈ
Page 215 of 513
PDF/HTML Page 248 of 546
single page version
ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਤ੍ਵੇਨ ਵਰ੍ਤਤੇ
[ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪੁਨਃ ਭਾਵਃ ] ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ ਵਹ ਭਾਵ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਗੁਣ ਹੈ); [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ
[ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਯਂ ਸਤ੍ਤਾ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਸਤ੍ਤਾ (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ) ਹੈ
ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ ? ਨਹੀਂ ਹੀ ਵਰ੍ਤਤਾ
Page 216 of 513
PDF/HTML Page 249 of 546
single page version
ਨ ਵਿਦ੍ਯਤੇ
ਸਹਾਵੇ ਇਤਿ ਪਾਠਾਨ੍ਤਰਮ੍
ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਔਰ ਅਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਉਤ੍ਪਾਦਕੋ [ਸਦਾ ਲਭਤੇ ] ਸਦਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ
Page 217 of 513
PDF/HTML Page 250 of 546
single page version
ਹੇਮਵਤ
ਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤੀਸ੍ਤਾਸ੍ਤਾਃ ਸਂਕ੍ਰਾਮਤੋ ਹੇਮ੍ਨਃ ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ
ਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਭਿਰ੍ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਭਿਸ੍ਤਾਭਿਸ੍ਤਾਭਿਃ ਪ੍ਰਭਵਾਵਸਾਨਵਰ੍ਜਿਤਾ ਯੌਗਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ-
ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਉਤ੍ਪਾਦ (ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵਿਦ੍ਯਮਾਨਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ) ਹੈ
ਬਾਜੂਬਂਧ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਜਿਤਨੇ ਸ੍ਥਾਯੀ, ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਬਾਜੂਬਂਧ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ
ਉਨ -ਉਨ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ
ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਿਨਾਸ਼ ਰਹਿਤ, ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ
Page 218 of 513
PDF/HTML Page 251 of 546
single page version
ਯੌਗਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾ ਹੇਮਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਃ ਸਂਕ੍ਰਾਮਤੋ ਹੇਮ੍ਨੋਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ
ਮਾਸਾਦ੍ਯਾਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਤ੍ਵਮਾਪਨ੍ਨਾਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ ਦ੍ਰਵੀਕੁਰ੍ਯੁਃ, ਤਥਾਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਭਿਸ੍ਤਾਭਿ-
ਸ੍ਤਾਭਿਰ੍ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਭਿਰ੍ਯੌਗਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਸਾਦ੍ਯਾਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਤ੍ਵਮਾਪਨ੍ਨਾਭਿਰਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਅਪਿ ਹੇਮੀ-
ਕ੍ਰਿਯੇਰਨ੍
ਜਿਤਨੀ ਟਿਕਨੇਵਾਲੀ, ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ
ਅਸਦ੍ਭਾਵਯੁਕ੍ਤ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ
ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਰਤਾ ਹੈ (-ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਸਮਯ ਭੀ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯਾਁ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਰੂਪ
ਬਨਤੀ ਹੁਈ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਕਰਤੀ ਹੈਂ ); ਜੈਸੇ ਬਾਜੂਬਂਧ ਆਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ਵੇ-
ਵੇ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯਾਁ ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੀ ਹੁਈ ਬਾਜੁਬਂਧ
ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਸੁਵਰ੍ਣ ਕਰਤਾ ਹੈ ਤਦ੍ਨੁਸਾਰ
ਹੋਤੀ ਹੁਈ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ (-ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ) ਕਰਤੀ ਹੈਂ; ਜੈਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯਾਁ
ਉਤ੍ਪਾਦ (ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ, ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ) ਹੈ
Page 219 of 513
PDF/HTML Page 252 of 546
single page version
ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰ (-ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰਰੂਪ) ਕਰਤੀ ਹੈਂ
ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ); ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਨਯਸੇ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ; ਔਰ
ਜਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਗੌਣ ਕਰਕੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਕਥਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਜੋ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਨਹੀਂ ਥਾ
ਵਹ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯ ਭੂਤਕਾਲਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਨਹੀਂ ਥੀ), ਇਸਲਿਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ
ਨਯਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ
ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਸਮਯ ਭੀ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ, ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ਵੇ ਹੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੀ ਹੈਂ
Page 220 of 513
PDF/HTML Page 253 of 546
single page version
ਵਸ਼੍ਯਮੇਵ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ
[ਪੁਨਃ ] ਪਰਨ੍ਤੁ [ਭੂਤ੍ਵਾ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਦੇਵਾਦਿ ਹੋਕਰ [ਕਿਂ ] ਕ੍ਯਾ ਵਹ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਜਹਾਤਿ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੋ
ਛੋੜ ਦੇਤਾ ਹੈ ? [ਨ ਜਹਤ੍ ] ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ ਹੁਆ ਵਹ [ਅਨ੍ਯਃ ਕਥਂ ਭਵਤਿ ] ਅਨ੍ਯ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ
ਹੈ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਹ ਅਨ੍ਯ ਨਹੀਂ, ਵਹਕਾ ਵਹੀ ਹੈ
ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿ ਤੋ ਅਪਤਿਤ -ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ -ਨਿਸ਼੍ਚਲ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹਕਾ ਵਹੀ ਹੈ, ਅਨ੍ਯ ਨਹੀਂ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨਨ੍ਯਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਉਸਕੇ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ,
Page 221 of 513
PDF/HTML Page 254 of 546
single page version
ਯਦ੍ਯਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੇ ਦੇਵਪਰ੍ਯਾਯੇ ਚ ਸਮਾਨਂ ਤਥਾਪਿ ਮਨੁਜੋ ਦੇਵੋ ਨ ਭਵਤਿ
ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਸਤ੍ਤਾ) ਜਿਸਕੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੈ ਐਸਾ ਵਹ (ਜੀਵ), ਵਹੀ ਨ ਹੋ ?
ਪੂਰ੍ਵਭਵਮੇਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਥਾ ਔਰ ਅਮੁਕ ਭਵਮੇਂ ਤਿਰ੍ਯਂਚ ਥਾ’ ਐਸਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ
ਜਾਤਾ,
ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਅਨਨ੍ਯ ਭਾਵਂ ਕਥਂ ਲਭਤੇ ] ਅਨਨ੍ਯਭਾਵਕੋ ਕੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ?
ਛੋੜਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨਨ੍ਯ
Page 222 of 513
PDF/HTML Page 255 of 546
single page version
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦਃ
ਮਨ੍ਯਨ੍ਨ ਸ੍ਯਾਤ
ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸਮੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤ ਸ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਕਾ ਪਹਲੇ ਅਸਤ੍ਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਹੀ
ਹੈਂ
ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਐਸਾ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ
ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਸੁਵਰ੍ਣ ਭੀ ਅਨ੍ਯ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਦੇਵ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ
ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਪਰ੍ਯਾਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੈ
ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ
Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546
single page version
ਅਨ੍ਯ ਹੈ, [ਤਤ੍ਕਾਲੇ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸ ਸਮਯ ਤਨ੍ਮਯ ਹੋਨੇਸੇ [ਅਨਨ੍ਯਤ੍ ] (ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ)
ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ
ਛੇ ਅਨ੍ਯ, ਜੇਥੀ ਤੇ ਸਮਯ ਤਦ੍ਰੂਪ ਹੋਈ ਅਨਨ੍ਯ ਛੇ. ੧੧੪
Page 224 of 513
PDF/HTML Page 257 of 546
single page version
ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਂ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯਮੇਕਮਵਲੋਕਯਤਾਮਨਵ-
ਲੋਕਿਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਣਾਂ ਤਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤਿ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ
ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕਾਨ੍ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਨਨੇਕਾਨਵਲੋਕਯਤਾਮਨਵਲੋਕਿਤਸਾਮਾਨ੍ਯਾਨਾਮਨ੍ਯਦਨ੍ਯਤ੍ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ,
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਤਤ੍ਤਦ੍ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਾਲੇ ਤਤ੍ਤਦ੍ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਭ੍ਯਸ੍ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵੇਨਾਨਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ
ਤਦਾ ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਂ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯਂ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯੇ ਚ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਾ
ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਸ਼੍ਚ ਤੁਲ੍ਯਕਾਲਮੇਵਾਵਲੋਕ੍ਯਨ੍ਤੇ
ਜੀਵੋਂਕੋ ‘ਵਹ ਸਬ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ’ ਐਸਾ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ
ਨਾਰਕਪਨਾ, ਤਿਰ੍ਯਂਚਪਨਾ, ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਨਾ, ਦੇਵਪਨਾ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਪਨਾ
ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਨ -ਉਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੇ ਸਮਯ ਤਨ੍ਮਯ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨ -ਉਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਸੇ ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ
ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੇ ਸਮਯ ਤਨ੍ਮਯ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨਸੇ ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ
(-ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਤਥਾ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਓਂਕੇ) ਦੇਖਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਨਾਰਕਪਨਾ, ਤਿਰ੍ਯਂਚਪਨਾ, ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਨਾ,
ਦੇਵਪਨਾ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਪਨਾ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯ ਤਥਾ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ
ਨਾਰਕਪਨਾ -ਤਿਰ੍ਯਂਚਪਨਾ -ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਨਾ -ਦੇਵਪਨਾ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੁਲ੍ਯਕਾਲਮੇਂ ਹੀ
(ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ) ਦਿਖਾਈ ਦੇਤੇ ਹੈਂ
Page 225 of 513
PDF/HTML Page 258 of 546
single page version
ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨੇਨ ਚਤੁਰ੍ਥੀਤਿ ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਸਪ੍ਤਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍
ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਚਕ੍ਸ਼ੁਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨ੍ਯ -ਅਨ੍ਯ ਭਾਸਿਤ
ਹੋਤਾ ਹੈ
Page 226 of 513
PDF/HTML Page 259 of 546
single page version
ਪਰਰੂਪੇਣ ੨, ਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯੇਨ ੩, ਸ੍ਵਪਰਰੂਪਕ੍ਰ ਮੇਣ ੪, ਸ੍ਵਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯਾਭ੍ਯਾਂ ੫,
ਪਰਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯਾਭ੍ਯਾਂ ੬, ਸ੍ਵਰੂਪਪਰਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯੈਃ ੭, ਆਦਿਸ਼੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪੇਣ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਂ ਭਾਵਸ਼੍ਚੇਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯ ਇਤਿ ਪ੍ਰਥਮਭਙ੍ਗਃ ੧
ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ‘ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ, [ਕੇਨਚਿਤ੍ ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਤੁ ਤਦੁਭਯਂ ] ਔਰ ਕਿਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ‘ਅਸ੍ਤਿ-
ਨਾਸ੍ਤਿ’ [ਵਾ ] ਅਥਵਾ [ਅਨ੍ਯਤ੍ ਆਦਿਸ਼੍ਟਮ੍ ] ਕਿਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ਅਨ੍ਯ ਤੀਨ ਭਂਗਰੂਪ ਕਹਾ
ਗਯਾ ਹੈ
ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਕੀ ਯੁਗਪਤ੍ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ -ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’; (੬) ਪਰਰੂਪਕੀ ਔਰ
ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਕੀ ਯੁਗਪਤ੍ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਨਾਸ੍ਤਿ’, ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ; ਔਰ (੭) ਸ੍ਵਰੂਪਕੀ,
ਪਰਰੂਪਕੀ ਤਥਾ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਕੀ ਯੁਗਪਤ੍ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ -ਨਾਸ੍ਤਿ -ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ
ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਤ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਸਮਯ ਵਹ ਕਾਲ ਹੈ, ਔਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯ ਵਹ ਭਾਵ ਹੈ
Page 227 of 513
PDF/HTML Page 260 of 546
single page version
ਸ੍ਵਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯਾਭ੍ਯਾਂ ਸਤੋ ਵਕ੍ਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਸ੍ਯ ਚ, ਪਰਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯਾਭ੍ਯਾਮਸਤੋ ਵਕ੍ਤੁਮ-
ਸ਼ਕ੍ਯਸ੍ਯ ਚ, ਸ੍ਵਰੂਪਪਰਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯੈਃ ਸਤੋਸਤੋ ਵਕ੍ਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਸ੍ਯ ਚਾਨਨ੍ਤਧਰ੍ਮਣੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯੈ-
ਕੈਕਂ ਧਰ੍ਮਮਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਾਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਵਿਧਿਪ੍ਰਤਿਸ਼ੇਧਾਭ੍ਯਾਮਵਤਰਨ੍ਤੀ ਸਪ੍ਤਭਂਗਿਕੈਵਕਾਰਵਿਸ਼੍ਰਾਨ੍ਤਮ-
ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮ੍
ਤਨ੍ਨਯਸਪ੍ਤਭਙ੍ਗੀਜ੍ਞਾਪਨਾਰ੍ਥਮਿਤਿ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ
ਔਰ ਪਰਰੂਪਸੇ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ‘ਸਤ੍ ਔਰ ਅਸਤ੍’ ਹੈ; (੫) ਜੋ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ, ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਸੇ
ਯੁਗਪਤ੍ ‘ਸਤ੍ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ; (੬) ਜੋ ਪਰਰੂਪਸੇ, ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਸੇ ਯੁਗਪਤ੍
‘ਅਸਤ੍ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ; ਤਥਾ (੭) ਜੋ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਪਰ -ਰੂਪ ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਸੇ
ਯੁਗਪਤ੍ ‘ਸਤ੍’, ‘ਅਸਤ੍’ ਔਰ ‘ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ