Page 208 of 513
PDF/HTML Page 241 of 546
single page version

ਯਥਾ ਖਲ੍ਵੇਕਂ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਸ੍ਰਗ੍ਦਾਮ ਹਾਰ ਇਤਿ ਸੂਤ੍ਰਮਿਤਿ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਮਿਤਿ ਤ੍ਰੇਧਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯਤੇ, ਤਥੈਕਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤਿ ਗੁਣ ਇਤਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਇਤਿ ਤ੍ਰੇਧਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯਤੇ . ਯਥਾ ਚੈਕਸ੍ਯ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਸ੍ਰਗ੍ਦਾਮ੍ਨਃ ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਗੁਣਃ ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਹਾਰਃ ਸ਼ੁਕ੍ਲਂ ਸੂਤ੍ਰਂ ਸ਼ੁਕ੍ਲਂ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਮਿਤਿ ਤ੍ਰੇਧਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯਤੇ, ਤਥੈਕਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਃ ਸਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਦ੍ਗੁਣਃ ਸਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯ ਇਤਿ ਤ੍ਰੇਧਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯਤੇ . ਯਥਾ ਚੈਕਸ੍ਮਿਨ੍ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਸ੍ਰਗ੍ਦਾਮ੍ਨਿ ਯਃ ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਗੁਣਃ ਸ ਨ ਹਾਰੋ ਨ ਸੂਤ੍ਰਂ ਨ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਂ ਯਸ਼੍ਚ ਹਾਰਃ ਸੂਤ੍ਰਂ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਂ ਵਾ ਸ ਨ ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਗੁਣ ਇਤੀਤਰੇਤਰਸ੍ਯ ਯਸ੍ਤਸ੍ਯਾਭਾਵਃ ਸ ਤਦਭਾਵ- ਲਕ੍ਸ਼ਣੋਤਦ੍ਭਾਵੋਨ੍ਯਤ੍ਵਨਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤਃ, ਤਥੈਕਸ੍ਮਿਨ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਯਃ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਸ੍ਤਨ੍ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਾਨ੍ਯੋ ਗੁਣੋ ਸ੍ਥਾਨੀਯੋ ਯੋਸੌ ਸ਼ੁਕ੍ਲਗੁਣਃ ਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਨ ਕਿਂ ਕਿਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਹਾਰ ਇਤਿ ਸ਼ੁਕ੍ਲਂ ਸੂਤ੍ਰਮਿਤਿ ਸ਼ੁਕ੍ਲਂ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਮਿਤਿ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਯਸ਼੍ਚ ਹਾਰਃ ਸੂਤ੍ਰਂ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਂ ਵਾ ਤੈਸ੍ਤ੍ਰਿਭਿਃ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਨ ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਗੁਣੋ ਭਣ੍ਯਤ ਇਤਿ ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯ ਲਕ੍ਸ਼ਣਮਿਦਮ੍ . ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯੇਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਹਾਰਸੂਤ੍ਰਮੁਕ੍ਤਾਫਲਾਨਾਂ ਸ਼ੁਕ੍ਲਗੁਣੇਨ ਸਹ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵਮਿਤਿ . ਤਥਾ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥੇ ਯੋਸੌ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣਃ ਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਨ ਕਿਂ ਕਿਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਪਰਮਾਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥ ਇਤਿ ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣ ਇਤਿ ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ‘ਸਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ’ [ਸਤ੍ ਚ ਗੁਣਃ ] ‘ਸਤ੍ ਗੁਣ’ [ਚ ] ਔਰ [ਸਤ੍ ਚ ਏਵ ਪਰ੍ਯਾਯਃ ] ‘ਸਤ੍ ਪਰ੍ਯਾਯ’ — [ਇਤਿ ] ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ [ਵਿਸ੍ਤਾਰਃ ] (ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਕਾ) ਵਿਸ੍ਤਾਰ ਹੈ . [ਯਃ ਖਲੁ ] (ਉਨਮੇਂ ਪਰਸ੍ਪਰ) ਜੋ [ਤਸ੍ਯ ਅਭਾਵਃ ] ‘ਉਸਕਾ ਅਭਾਵ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ‘ਉਸਰੂਪ ਹੋਨੇਕਾ ਅਭਾਵ’ ਹੈ [ਸਃ ] ਵਹ [ਤਦ੍ਭਾਵਃ ] ‘ਤਦ੍ -ਅਭਾਵ’ [ਅਤਦ੍ਭਾਵਃ ] ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ ..੧੦੭..

ਟੀਕਾ : — ਜੈਸੇ ਏਕ ੧ਮੋਤਿਯੋਂਕੀ ਮਾਲਾ ‘ਹਾਰ’ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ, ‘ਸੂਤ੍ਰ’ (ਧਾਗਾ) ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਔਰ ‘ਮੋਤੀ’ ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ — (ਤ੍ਰਿਧਾ) ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਿਤ ਕੀ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ,’ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਰੂਪਮੇਂ, ‘ਗੁਣ’ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਔਰ ‘ਪਰ੍ਯਾਯ’ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ — ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਿਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .

ਔਰ ਜੈਸੇ ਏਕ ਮੋਤਿਯੋਂਕੀ ਮਾਲਾਕਾ ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵ ਗੁਣ, ‘ਸ਼ੁਕ੍ਲ ਹਾਰ,’ ‘ਸ਼ੁਕ੍ਲ ਧਾਗਾ’, ਔਰ ‘ਸ਼ੁਕ੍ਲ ਮੋਤੀ’, — ਐਸੇ ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਿਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣ ‘ਸਤ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ’, ‘ਸਤ੍ਗੁਣ’, ਔਰ ‘ਸਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯ’, — ਐਸੇ ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਿਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .

ਔਰ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਮੋਤਿਯੋਂਕੀ ਮਾਲਾਮੇਂ ਜੋ ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵਗੁਣ ਹੈ ਵਹ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਧਾਗਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਯਾ ਮੋਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਔਰ ਜੋ ਹਾਰ, ਧਾਗਾ ਯਾ ਮੋਤੀ ਹੈ ਵਹ ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ; — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ੧ ਮੋਤਿਯੋਂਕੀ ਮਾਲਾ = ਮੋਤੀ ਕਾ ਹਾਰ, ਮੌਕ੍ਤਿਕਮਾਲਾ .

Page 209 of 513
PDF/HTML Page 242 of 546
single page version

ਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋ ਯਚ੍ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਨ੍ਯੋ ਗੁਣਃ ਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵਾ ਸ ਨ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣ ਇਤੀਤਰੇਤਰਸ੍ਯ ਯਸ੍ਤਸ੍ਯਾਭਾਵਃ ਸ ਤਦਭਾਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਤਦ੍ਭਾਵੋਨ੍ਯਤ੍ਵਨਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤਃ ..੧੦੭.. ਇਤਿ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਯਸ਼੍ਚ ਪਰਮਾਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥਃ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਃ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯ ਇਤਿ ਤੈਸ਼੍ਚ ਤ੍ਰਿਭਿਃ (ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਨ ?) ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣੋ ਭਣ੍ਯਤ ਇਤਿ ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯ ਲਕ੍ਸ਼ਣਮਿਦਮ੍ . ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯੇਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਪਰਮਾਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥ- ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣੇਨ ਸਹ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਸ੍ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਮਿਤਿ . ਜੋ ਖਲੁ ਤਸ੍ਸ ਅਭਾਵੋ ਯਸ੍ਤਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯ ਖਲੁ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਭੇਦਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਯਾਮਭਾਵਃ ਸੋ ਤਦਭਾਵੋ ਸ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਤਦਭਾਵੋ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਸ ਚ ਤਦਭਾਵਃ ਕਿਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਅਤਬ੍ਭਾਵੋ ਨ ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਮ੍ ਕਿਂਚ ਅਤਦ੍ਭਾਵਃ ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦਃ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਤਦ੍ਯਥਾ — ਯਥਾ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਹਾਰੇ ਯੋਸੌ ਸ਼ੁਕ੍ਲਗੁਣਸ੍ਤਦ੍ਵਾਚਕੇ ਨ ਸ਼ੁਕ੍ਲਮਿਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਰਦ੍ਵਯੇਨ ਹਾਰੋ ਵਾਚ੍ਯੋ ਨ ਭਵਤਿ ਸੂਤ੍ਰਂ ਵਾ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਂ ਵਾ, ਹਾਰਸੂਤ੍ਰਮੁਕ੍ਤਾਫਲਸ਼ਬ੍ਦੈਸ਼੍ਚ ਸ਼ੁਕ੍ਲਗੁਣੋ ਵਾਚ੍ਯੋ ਨ ਭਵਤਿ . ਏਵਂ ਪਰਸ੍ਪਰਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਪਿ ਯੋਸੌ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਭੇਦਃ ਸ ਤਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣ- ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯਾਭਾਵਸ੍ਤਦਭਾਵੋ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਸ ਚ ਤਦਭਾਵਃ ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਅਤਦ੍ਭਾਵਃ ਸਂਜ੍ਞਾ- ਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦ ਇਤਿ . ਤਥਾ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵੇ ਯੋਸੌ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣਸ੍ਤਦ੍ਵਾਚਕੇਨ ਸਤ੍ਤਾਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵੋ ਏਕ -ਦੂਸਰੇਮੇਂ ਜੋ ‘ਉਸਕਾ ਅਭਾਵ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ‘ਤਦ੍ਰੂਪ ਹੋਨੇਕਾ ਅਭਾਵ’ ਹੈ ਵਹ ‘ਤਦ੍ -ਅਭਾਵ’ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ‘ਅਤਦ੍ਭਾਵ’ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ . ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਜੋ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣ ਹੈ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, ੧ਅਨ੍ਯਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਯਾ ਪਰ੍ਯਾਯ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਔਰ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨ੍ਯ ਗੁਣ ਯਾ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ ਵਹ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣ

— ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ -ਦੂਸਰੇਮੇਂ ਜੋ ‘ਉਸਕਾ ਅਭਾਵ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ‘ਤਦ੍ਰੂਪ ਹੋਨੇਕਾ ਅਭਾਵ’ ਹੈ ਵਹ ੨‘ਤਦ੍ -ਅਭਾਵ’ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ‘ਅਤਦ੍ਭਾਵ’ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਏਕ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰਕਥਨਮੇਂ ‘ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ’ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ‘ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣ’ ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਔਰ ‘ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ’ ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ — ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਰ੍ਣਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .

ਔਰ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਗੁਣਕੋ ‘ਸਤ੍ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ’, ਸਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣ’ ਔਰ ‘ਸਤ੍ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ’ — ਐਸੇ ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਿਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .

ਔਰ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਗੁਣ ਹੈ ਵਹ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, (ਸਤ੍ਤਾ ਗੁਣਕੇ ਬਿਨਾ) ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਯਾ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਔਰ ਜੋ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੇ ਸਿਵਾਯ) ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣ ਹੈ ਯਾ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ ਵਹ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨਮੇਂ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ, ਜਿਸਕੇ ਕਾਰਣ ਉਨਮੇਂ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ . ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ੧. ਅਨ੍ਯਗੁਣ = ਸਤ੍ਤਾ ਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਦੂਸਰਾ ਕੋਈ ਭੀ ਗੁਣ . ੨. ਤਦ੍ -ਅਭਾਵ = ਉਸਕਾ ਅਭਾਵ; (ਤਦ੍ -ਅਭਾਵ = ਤਸ੍ਯ ਅਭਾਵਃ) ਤਦ੍ਭਾਵ ਅਤਦ੍ਭਾਵਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ (ਸ੍ਵਰੂਪ) ਹੈ;

ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ . ਪ੍ਰ. ੨੭

Page 210 of 513
PDF/HTML Page 243 of 546
single page version

ਭੀ ਭਲੀਭਾਁਤਿ ਸਮਝ ਲੇਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ਜੈਸੇ ਕਿ : — ਸਤ੍ਤਾ ਗੁਣਕੀ ਭਾਁਤਿ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥ ਗੁਣਕੋ ‘ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥੀ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ’ ‘ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥੀ ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਗੁਣ’ ਔਰ ‘ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥੀ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ’ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਸ੍ਤਰਿਤ ਕਰ ਸਕਤੇ ਹੈਂ . ਅਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੋਨੇਸੇ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਸ੍ਤਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਫਿ ਰ ਭੀ ਸਂਜ੍ਞਾ -ਲਕ੍ਸ਼ਣ -ਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿ ਭੇਦ ਹੋਨੇਸੇ ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥਗੁਣਕੋ ਤਥਾ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ, ਜ੍ਞਾਨਾਦਿ ਅਨ੍ਯ ਗੁਣ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯਕੋ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਨਮੇਂ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ..੧੦੭..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ] ਸ੍ਵਰੂਪ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ [ਯਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ [ਤਤ੍ ਨ ਗੁਣਃ ] ਵਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਯਃ ਅਪਿ ਗੁਣਃ ] ਔਰ ਜੋ ਗੁਣ ਹੈ [ਸਃ ਨ ਤਤ੍ਤ੍ਵਂ ] ਯਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . [ਏਸ਼ਃ ਹਿ ਅਤਦ੍ਭਾਵਃ ] ਯਹ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ; [ਨ ਏਵ ਅਭਾਵਃ ] ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੈ; [ਇਤਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਃ ] ਐਸਾ (ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਦੇਵ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਦਰਸ਼ਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ..੧੦੮..

– ਆਨੇ ਅਤਤ੍ਪਣੁਂ ਜਾਣਵੁਂ, ਨ ਅਭਾਵਨੇ; ਭਾਖ੍ਯੁਂ ਜਿਨੇ. ੧੦੮.

Page 211 of 513
PDF/HTML Page 244 of 546
single page version

ਏਕਸ੍ਮਿਨ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਯਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਗੁਣੋ ਨ ਤਦ੍ਭਵਤਿ, ਯੋ ਗੁਣਃ ਸ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨ ਭਵਤੀਤ੍ਯੇਵਂ ਯਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਗੁਣਰੂਪੇਣ ਗੁਣਸ੍ਯ ਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪੇਣ ਤੇਨਾਭਵਨਂ ਸੋਤਦ੍ਭਾਵਃ, ਏਤਾਵਤੈਵਾਨ੍ਯਤ੍ਵਵ੍ਯਵਹਾਰਸਿਦ੍ਧੇਃ . ਨ ਪੁਨਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਗੁਣੋ ਗੁਣਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯੇਵਂਲਕ੍ਸ਼ਣੋਭਾਵੋਤਦ੍ਭਾਵਃ . ਏਵਂ ਸਤ੍ਯੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਸ੍ਯਾਨੇਕਤ੍ਵਮੁਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਮਪੋਹਰੂਪਤ੍ਵਂ ਵਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਖਲੁ ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵੋ- ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਮਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵਸ਼੍ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤਿ ਤਯੋਰਨੇਕਤ੍ਵਂ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਗੁਣੋ ਗੁਣਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯੇਕਸ੍ਯਾਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਨੇਕਤ੍ਵਂ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਯਥਾ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯਾਭਾਵੇ ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਸ੍ਯਾ- ਭਾਵਃ ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਸ੍ਯਾਭਾਵੇ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯਾਭਾਵ ਇਤ੍ਯੁਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਂ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵੇ ਗੁਣਸ੍ਯਾਭਾਵੋ ਯੋਪਿ ਗੁਣਃ ਸ ਨ ਤਤ੍ਤ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਰ੍ਥਤਃ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ, ਯਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣਃ ਸ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨ ਭਵਤਿ . ਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਾਚ੍ਯਂ ਨ ਭਵਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਏਸੋ ਹਿ ਅਤਬ੍ਭਾਵੋ ਏਸ਼ ਉਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣੋ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮਤਦ੍ਭਾਵਃ . ਉਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣ ਇਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਗੁਣਗੁਣਿਨੋਃ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦਾਭਾਵਃ . ਣੇਵ ਅਭਾਵੋ ਤ੍ਤਿ ਣਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਨੈਵਾਭਾਵ ਇਤਿ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼੍ਟਃ . ਨੈਵ ਅਭਾਵ ਇਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਯਥਾ ਸਤ੍ਤਾਵਾਚਕਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਾਚ੍ਯਂ ਨ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਯਦਿ ਸਤ੍ਤਾਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਰਪਿ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਾਤ੍ਸਕਾਸ਼ਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਂ ਭਵਤਿ ਤਦਾ ਯਥਾ

ਟੀਕਾ : — ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ, ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ਵਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਣ ਹੈ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ; — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣਰੂਪਸੇ ਅਭਵਨ (-ਨ ਹੋਨਾ) ਅਥਵਾ ਗੁਣਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਸੇ ਅਭਵਨ ਵਹ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਇਤਨੇਸੇ ਹੀ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਵ੍ਯਵਹਾਰ (-ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰ) ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਪਰਨ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਗੁਣ ਹੈ, ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ; — ਐਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਯਦਿ ਐਸਾ ਹੋ ਤੋ (੧) ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਆ ਜਾਯਗਾ, (੨) ਉਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤਾ (ਦੋਨੋਂਕਾ ਅਭਾਵ) ਹੋ ਜਾਯਗੀ, ਅਥਵਾ (੩) ਅਪੋਹਰੂਪਤਾ ਆ ਜਾਯਗੀ . ਇਸੀ ਕੋ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ : —

(ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਗੁਣ ਹੈ ਔਰ ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ; ਵਹ ਐਸਾ ਮਾਨਨੇ ਪਰ ਪ੍ਰਥਮ ਦੋਸ਼ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਯਗਾ : — )

(੧) ਜੈਸੇ ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਅਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਅਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨਕੇ ਅਨੇਕਤ੍ਵ (ਦ੍ਵਿਤ੍ਵ) ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਗੁਣ, ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਭੀ ਅਨੇਕਤ੍ਵ ਆ ਜਾਯਗਾ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਏਕ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ ਉਸਕੇ ਅਨੇਕਤ੍ਵਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ ਜਾਯਗਾ .)

ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ, — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵ – ਦੋਨੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਔਰ ਗੁਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਯਗਾ; — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤਾ ਹੋ ਜਾਯਗੀ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍

Page 212 of 513
PDF/HTML Page 245 of 546
single page version

ਗੁਣਸ੍ਯਾਭਾਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵ ਇਤ੍ਯੁਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਂ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਯਥਾ ਪਟਾਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਏਵ ਘਟੋ ਘਟਾਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਏਵ ਪਟ ਇਤ੍ਯੁਭਯੋਰਪੋਹਰੂਪਤ੍ਵਂ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਏਵ ਗੁਣੋ ਗੁਣਾਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਮਿਤ੍ਯਤ੍ਰਾਪ੍ਯਪੋਹਰੂਪਤ੍ਵਂ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਤਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਯੋਰੇਕਤ੍ਵਮਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਮਨਪੋਹਤ੍ਵਂ ਚੇਚ੍ਛਤਾ ਯਥੋਦਿਤ ਏਵਾਤਦ੍ਭਾਵੋਭ੍ਯੁਪਗਨ੍ਤਵ੍ਯਃ ..੧੦੮..

ਜੀਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਭ੍ਯਃ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਿਨ੍ਨਂ ਸਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਂ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਭ੍ਯੋ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਂ ਸਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ . ਏਵਂ ਕਿਂ ਸਿਦ੍ਧਮ੍ . ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਰੂਪਂ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚ ਪ੍ਰੁਥਗਿਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਦ੍ਵਯਂ ਜਾਤਂ, ਨ ਚ ਤਥਾ . ਦ੍ਵਿਤੀਯਂ ਚ ਦੂਸ਼ਣਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ — ਯਥਾ ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਗੁਣਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਭ੍ਯੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤਥਾ ਗੁਣ ਦੋਨੋਂਕੇ ਅਭਾਵਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ ਜਾਯਗਾ .)

ਅਭਾਵ ਜਿਤਨਾ ਹੀ ਘਟ ਹੈ, ਔਰ ਘਟਕੇ ਕੇਵਲ ਅਭਾਵ ਜਿਤਨਾ ਹੀ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਹੈ) — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦੋਨੋਂਕੇ ਅਪੋਹਰੂਪਤਾ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਗੁਣ ਔਰ ਗੁਣਾਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਗਾ; — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸਮੇਂ ਭੀ (ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਗੁਣਮੇਂ ਭੀ) ੧ਅਪੋਹਰੂਪਤਾ ਆ ਜਾਯਗੀ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੇਵਲ ਨਕਾਰਰੂਪਤਾਕਾ ਪ੍ਰਸਙ੍ਗ ਆ ਜਾਯਗਾ .)

ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਗੁਣਕਾ ਏਕਤ੍ਵ, ਅਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵ ਔਰ ੨ਅਨਪੋਹਤ੍ਵ ਚਾਹਨੇਵਾਲੇਕੋ ਯਥੋਕ੍ਤ ਹੀ (ਜੈਸਾ ਕਹਾ ਵੈਸਾ ਹੀ) ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਮਾਨਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ..੧੦੮..

ਅਬ, ਸਤ੍ਤਾ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣ – ਗੁਣੀਪਨਾ ਸਿਦ੍ਧ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : — ੧. ਅਪੋਹਰੂਪਤਾ = ਸਰ੍ਵਥਾ ਨਕਾਰਾਤ੍ਮਕਤਾ; ਸਰ੍ਵਥਾ ਭਿਨ੍ਨਤਾ . (ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਗੁਣਮੇਂ ਏਕ -ਦੂਸਰੇਕਾ ਕੇਵਲ ਨਕਾਰ ਹੀ

੨. ਅਨਪੋਹਤ੍ਵ = ਅਪੋਹਰੂਪਤਾਕਾ ਨ ਹੋਨਾ; ਕੇਵਲ ਨਕਾਰਾਤ੍ਮਕਤਾਕਾ ਨ ਹੋਨਾ .

ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵ ਜੇ, ਤੇ ਗੁਣ ‘ਸਤ੍’-ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਛੇ; ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯੋ ਸ੍ਵਭਾਵੇ ਸ੍ਥਿਤ ਸਤ੍ ਛੇ’ – ਏ ਜ ਆ ਉਪਦੇਸ਼ ਛੇ. ੧੦੯.

Page 213 of 513
PDF/HTML Page 246 of 546
single page version

ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਹਿ ਸ੍ਵਭਾਵੇ ਨਿਤ੍ਯਮਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ਸਦਿਤਿ ਪ੍ਰਾਕ੍ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਿਤਮ੍ . ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮੋਭਿਹਿਤਃ . ਯ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤਃ ਪਰਿਣਾਮਃ, ਸ ਏਵ ਸਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟੋ ਗੁਣ ਇਤੀਹ ਸਾਧ੍ਯਤੇ . ਯਦੇਵ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਭੂਤਮਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਧਾਨਨਿਰ੍ਦੇਸ਼ਾਤ੍ਸਦਿਤਿ ਸਂਸ਼ਬ੍ਦ੍ਯਤੇ ਤਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਗੁਣਭੂਤ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤਃ ਪਰਿਣਾਮਃ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਰ੍ਹਿ ਤ੍ਰਿਕੋਟਿਸਮਯ- ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯਾਭਾਵਸ੍ਤਥੈਵ ਸੁਵਰ੍ਣਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਭ੍ਯੋ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਸੁਵਰ੍ਣਤ੍ਵਗੁਣਸ੍ਯਾਪ੍ਯਭਾਵਃ, ਤਥਾ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣ- ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਭ੍ਯੋ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵਸ੍ਤਥੈਵ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਭ੍ਯੋ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਸ੍ਯਾਪ੍ਯਭਾਵਃ ਇਤ੍ਯੁਭਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ . ਯਥੇਦਂ ਮੁਕ੍ਤਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯਾਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਤਸ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣੇਨ ਸਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕ੍ਰੁਤਂ ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੦੮.. ਏਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ- ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ, ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਾਤਦ੍ਭਾਵਾਭਿਧਾਨਾਨ੍ਯਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਯੋਃ ਕਥਨੇਨ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ, ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣ- ਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦਰੂਪਸ੍ਯਾਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯ ਵਿਵਰਣਰੂਪੇਣ ਤ੍ਰੁਤੀਯਾ, ਤਸ੍ਯੈਵ ਦ੍ਰੁਢੀਕਰਣਾਰ੍ਥਂ ਚ ਚਤੁਰ੍ਥੀਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣ- ਯੋਰਭੇਦਵਿਸ਼ਯੇ ਯੁਕ੍ਤਿਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਸਤ੍ਤਾ ਗੁਣੋ ਭਵਤਿ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਃ ਖਲੁ ] ਜੋ, [ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਃ ਪਰਿਣਾਮਃ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ (ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ) ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ [ਸਃ ] ਵਹ (ਪਰਿਣਾਮ) [ਸਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਃ ਗੁਣਃ ] ‘ਸਤ੍’ ਸੇ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (-ਸਤ੍ਤਾਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੈ ਐਸਾ) ਗੁਣ ਹੈ . [ਸ੍ਵਭਾਵੇ ਅਵਸ੍ਥਿਤਂ ] ‘ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ (ਹੋਨੇਸੇ) [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਸਤ੍ ] ਸਤ੍ ਹੈ’ — [ਇਤਿ ਜਿਨੋਪਦੇਸ਼ਃ ] ਐਸਾ ਜੋ (੯੯ ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ ਕਥਿਤ) ਜਿਨੋਪਦੇਸ਼ ਹੈ [ਅਯਮ੍ ] ਵਹੀ ਯਹ ਹੈ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ੯੯ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੇ ਕਥਨਮੇਂਸੇ ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ਕਥਿਤ ਭਾਵ ਸਹਜ ਹੀ ਨਿਕਲਤਾ ਹੈ .) ..੧੦੯..

ਟੀਕਾ : — ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਨਿਤ੍ਯ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਸਤ੍ ਹੈ, — ਐਸਾ ਪਹਲੇ (੯੯ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ) ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ; ਔਰ (ਵਹਾਁ) ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਪਰਿਣਾਮ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਯਹਾਁ ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਕਿਯਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੈ ਕਿ — ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ ਵਹੀ ‘ਸਤ੍’ ਸੇ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (-ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਐਸਾ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਕੋਈ ਅਨ੍ਯ ਨਹੀਂ ਐਸਾ) ਗੁਣ ਹੈ .

ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਭੂਤ ਐਸਾ ਜੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਧਾਨ ਕਥਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ‘ਸਤ੍’ ਸ਼ਬ੍ਦਸੇ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਉਸਸੇ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (-ਉਸ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਅਨਨ੍ਯ) ਗੁਣਭੂਤ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ੧ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ) ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਸਮਯਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਿਤ ਕਰਤੀ ਹੋਨੇਸੇ ੧. ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ = ਵਰ੍ਤਨਾ; ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਰਹਨਾ ਵਹ; ਟਿਕਨਾ ਵਹ .

Page 214 of 513
PDF/HTML Page 247 of 546
single page version

ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਿਨ੍ਯਾਃ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣਂ ਤੇਨ ਤੇਨ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਪਰਿਣਮਨਾਤ੍ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ ਏਵ ਤਾਵਤ੍ਪਰਿਣਾਮਃ . ਸ ਤ੍ਵਸ੍ਤਿਤ੍ਵਭੂਤਦ੍ਰਵ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍ਸਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਧਾਯਕੋ ਗੁਣ ਏਵੇਤਿ ਸਤ੍ਤਾਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋ- ਰ੍ਗੁਣਗੁਣਿਭਾਵਃ ਸਿਦ੍ਧਯਤਿ ..੧੦੯..

ਚ ਗੁਣੀ ਭਵਤੀਤਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਜੋ ਖਲੁ ਦਵ੍ਵਸਹਾਵੋ ਪਰਿਣਾਮੋ ਯਃ ਖਲੁ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤਃ ਪਰਿਣਾਮਃ ਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਾਨੁਭਵਰੂਪਮਨੋਵ੍ਯਾਪਾਰੋਤ੍ਪਨ੍ਨਸਮਸ੍ਤਮਨੋਰਥਰੂਪਵਿਕਲ੍ਪਜਾਲਾਭਾਵੇ ਸਤਿ ਯਸ਼੍ਚਿਦਾ- ਨਨ੍ਦੈਕਾਨੁਭੂਤਿਰੂਪਃ ਸ੍ਵਸ੍ਥਭਾਵਸ੍ਤਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਃ, ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਵਿਕਲ੍ਪਜਾਲਵਿਨਾਸ਼ੋ ਵ੍ਯਯਃ, ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਜੀਵਤ੍ਵਂ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤੋ ਯੋਸੌ ਪਰਿਣਾਮਃ ਸੋ ਗੁਣੋ ਸ ਗੁਣੋ ਭਵਤਿ . ਸ ਪਰਿਣਾਮਃ ਕਥਂਭੂਤਃ ਸਨ੍ਗੁਣੋ ਭਵਤਿ . ਸਦਵਿਸਿਟ੍ਠੋ ਸਤੋਸ੍ਤਿਤ੍ਵਾਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟੋਭਿਨ੍ਨਸ੍ਤਦੁਤ੍ਪਾਦਾਦਿਤ੍ਰਯਂ ਤਿਸ਼੍ਠਤ੍ਯਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਚੈਕਂ ਤਿਸ਼੍ਠਤ੍ਯਸ੍ਤਿਤ੍ਵੇਨ ਸਹ ਕਥਮਭਿਨ੍ਨੋ ਭਵਤੀਤਿ ਚੇਤ੍ . ‘‘ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਯੁਕ੍ਤਂ ਸਤ੍’’ ਇਤਿ ਵਚਨਾਤ੍ . ਏਵਂ ਸਤਿ ਸਤ੍ਤੈਵ ਗੁਣੋ ਭਵਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਇਤਿ ਗੁਣਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਗਤਮ੍ . ਸਦਵਟ੍ਠਿਦਂ ਸਹਾਵੇ ਦਵ੍ਵਂ ਤਿ ਸਦਵਸ੍ਥਿਤਂ ਸ੍ਵਭਾਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤਿ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਸਦਿਤਿ . ਕੇਨ . ਅਭੇਦ- ਨਯੇਨ . ਕਥਂਭੂਤਮ੍ . ਸਤ੍ ਅਵਸ੍ਥਿਤਮ੍ . ਕ੍ਵ . ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਸ੍ਵਭਾਵੇ . ਜਿਣੋਵਦੇਸੋਯਂ ਅਯਂ ਜਿਨੋਪਦੇਸ਼ ਇਤਿ ‘ਸਦਵਟ੍ਠਿਦਂ ਸਹਾਵੇ ਦਵ੍ਵਂ ਦਵ੍ਵਸ੍ਸ ਜੋ ਹੁ ਪਰਿਣਾਮੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੇ ਯਦੁਕ੍ਤਂ ਤਦੇਵੇਦਂ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍, ਗੁਣਕਥਨਂ ਪੁਨਰਧਿਕਮਿਤਿ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍ . ਯਥੇਦਂ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਗੁਣਗੁਣਿਨੋਰ੍ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ (ਵਹ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ) ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਉਸ -ਉਸ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈ .

(ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ) ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵਭੂਤ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ; ਔਰ ਵਹ (ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ- ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਪਰਿਣਾਮ) ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਭੂਤ ਐਸੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ, ‘ਸਤ੍’ ਸੇ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਧਾਯਕ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਰਚਯਿਤਾ) ਗੁਣ ਹੀ ਹੈ . — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਤ੍ਤਾ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਗੁਣਗੁਣੀਪਨਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੦੯..

Page 215 of 513
PDF/HTML Page 248 of 546
single page version

ਨ ਖਲੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤੋ ਗੁਣ ਇਤਿ ਵਾ ਪਰ੍ਯਾਯ ਇਤਿ ਵਾ ਕਸ਼੍ਚਿਦਪਿ ਸ੍ਯਾਤ੍; ਯਥਾ ਸੁਵਰ੍ਣਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਂ ਤਤ੍ਪੀਤਤ੍ਵਾਦਿਕਮਿਤਿ ਵਾ ਤਤ੍ਕੁਣ੍ਡਲਤ੍ਵਾਦਿਕਮਿਤਿ ਵਾ . ਅਥ ਤਸ੍ਯ ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਭੂਤਮਸ੍ਤਿਤ੍ਵਾਖ੍ਯਂ ਯਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਸ ਖਲੁ ਤਦ੍ਭਾਵਾਖ੍ਯੋ ਗੁਣ ਏਵ ਭਵਨ੍ ਕਿਂ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਤ੍ਵੇਨ ਵਰ੍ਤਤੇ . ਨ ਵਰ੍ਤਤ ਏਵ . ਤਰ੍ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਤ੍ਤਾਸ੍ਤੁ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ..੧੧੦..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਇਹ ] ਇਸ ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ [ਗੁਣਃ ਇਤਿ ਵਾ ਕਸ਼੍ਚਿਤ੍ ] ਗੁਣ ਐਸਾ ਕੁਛ [ਪਰ੍ਯਾਯਃ ਇਤਿ ਵਾ ] ਯਾ ਪਰ੍ਯਾਯ ਐਸਾ ਕੁਛ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਿਨਾ ਨਾਸ੍ਤਿ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਬਿਨਾ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍) ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; [ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪੁਨਃ ਭਾਵਃ ] ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ ਵਹ ਭਾਵ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਗੁਣ ਹੈ); [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਯਂ ਸਤ੍ਤਾ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਸਤ੍ਤਾ (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ) ਹੈ ..੧੧੦..

ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤ (ਭਿਨ੍ਨ) ਐਸਾ ਕੋਈ ਗੁਣ ਯਾ ਐਸੀ ਕੋਈ ਪਰ੍ਯਾਯ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਜੈਸੇ — ਸੁਵਰ੍ਣਸੇ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤ ਉਸਕਾ ਪੀਲਾਪਨ ਆਦਿ ਯਾ ਉਸਕਾ ਕੁਣ੍ਡਲਤ੍ਵਾਦਿ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਤਦਨੁਸਾਰ . ਅਬ, ਉਸ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕੀ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਭੂਤ ਜੋ ‘ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ’ ਨਾਮਸੇ ਕਹਾ ਜਾਨੇਵਾਲਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ ਵਹ ਉਸਕਾ ‘ਭਾਵ’ ਨਾਮਸੇ ਕ ਹਾ ਜਾਨੇਵਾਲਾ ਗੁਣ ਹੀ ਹੋਨੇਸੇ, ਕ੍ਯਾ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਰੂਪ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ ? ਨਹੀਂ ਹੀ ਵਰ੍ਤਤਾ . ਤਬ ਫਿ ਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਤ੍ਤਾ ਹੋ ..੧੧੦..

Page 216 of 513
PDF/HTML Page 249 of 546
single page version

ਏਵਮੇਤਦ੍ਯਥੋਦਿਤਪ੍ਰਕਾਰਸਾਕਲ੍ਯਾਕਲਂਕ ਲਾਂਛਨਮਨਾਦਿਨਿਧਨਂ ਸਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵੇ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਮਾਸ੍ਕਨ੍ਦਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਸ ਤੁ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਭਿਧੇਯਤਾਯਾਂ ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵ ਸ੍ਯਾਤ੍; ਪਰ੍ਯਾਯਾਭਿਧੇਯਤਾਯਾਂ ਤ੍ਵਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਦਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵਾਭਿਧੀਯਤੇ ਨ ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤਦਾ ਪ੍ਰਭਵਾਵਸਾਨ- ਵਰ੍ਜਿਤਾਭਿਰ੍ਯੌਗਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾਭਿਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਭਿਰਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਭਿਃ ਪ੍ਰਭਵਾਵਸਾਨਲਾਂਛਨਾਃ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾਃ ਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯਃ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਿਰੂਪੋ ਗੁਣਸਮੂਹਸ਼੍ਚ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਦ੍ਦ੍ਵਯਮਪਿ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਿਨਾ ਨਾਸ੍ਤਿ, ਨ ਵਿਦ੍ਯਤੇ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦਾਦਿਤਿ . ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਰੂਪਂ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ . ਤਸ੍ਮਾਦਭੇਦੇਨ ਸਤ੍ਤੈਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਯਥਾ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਭ੍ਯਾਂ ਸਹਾਭੇਦਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕ੍ਰੁਤਂ ਤਥਾ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮਿਤਿ ..੧੧੦.. ਏਵਂ ਗੁਣਗੁਣਿਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਭ੍ਯਾਂ ਸਹ ਭੇਦੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਚੇਤਿ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ ਸ਼ਸ਼੍ਠਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ .. ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਾਭ੍ਯਾਂ ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦੌ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ – ਏਵਂਵਿਹਸਬ੍ਭਾਵੇ ਏਵਂਵਿਧਸਦ੍ਭਾਵੇ ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਮੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਚੇਤ੍ਯੇਵਂਵਿਧਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸਦ੍ਭਾਵੇ ਸ੍ਥਿਤਂ, ਅਥਵਾ ਏਵਂਵਿਹਂ ਸਹਾਵੇ ਇਤਿ ਪਾਠਾਨ੍ਤਰਮ੍ . ਤਤ੍ਰੈਵਂਵਿਧਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਸ੍ਵਕੀਯਸਦ੍ਭਾਵੇ ਸ੍ਥਿਤਮ੍ . ਕਿਮ੍ . ਦਵ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਕਿਂ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਏਵਂਵਿਧਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਐਸਾ (ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ) ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਸ੍ਵਭਾਵੇ ] ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਾਭ੍ਯਾਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਨਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਸਦਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧਂ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਂ ] ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਔਰ ਅਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਉਤ੍ਪਾਦਕੋ [ਸਦਾ ਲਭਤੇ ] ਸਦਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ ..੧੧੧..

ਟੀਕਾ : — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਥੋਦਿਤ (ਪੂਰ੍ਵਕਥਿਤ) ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ੧ਅਕਲਂਕ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ, ਅਨਾਦਿਨਿਧਨ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਤ੍ -ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ) ਉਤ੍ਪਾਦਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਵਹ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ੨ਅਭਿਧੇਯਤਾਕੇ ਸਮਯ ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਹੀ ਹੈ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਅਭਿਧੇਯਤਾਕੇ ਸਮਯ ਅਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਹੀ ਹੈ . ਇਸੇ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ : —

ਜਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ — ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਨਹੀਂ, ਤਬ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਿਨਾਸ਼ ਰਹਿਤ, ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ੩ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ, ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਿਨਾਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੀ, ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ੧. ਅਕਲਂਕ = ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼ (ਯਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵਕਥਿਤ ਸਰ੍ਵਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ ਹੈ .) ੨. ਅਭਿਧੇਯਤਾ = ਕਹਨੇ ਯੋਗ੍ਯਪਨਾ; ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ; ਕਥਨੀ . ੩. ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿ = ਅਨ੍ਵਯਰੂਪਸ਼ਕ੍ਤਿ . (ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯਾਁ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਔਰ ਨਾਸ਼ਸੇ ਰਹਿਤ ਹੈਂ, ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ

Page 217 of 513
PDF/HTML Page 250 of 546
single page version

ਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤੀਸ੍ਤਾਸ੍ਤਾਃ ਸਂਕ੍ਰਾਮਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ, ਹੇਮਵਤ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਦਾ ਹੇਮੈਵਾਭਿਧੀਯਤੇ ਨਾਂਗਦਾਦਯਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤਦਾ ਹੇਮਸਮਾਨਜੀਵਿਤਾਭਿਰ੍ਯੌਗ- ਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾਭਿਰ੍ਹੇਮਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਭਿਰਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿ ਭਿਰਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਸਮਾਨਜੀਵਿਤਾਃ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾ ਅਂਗਦਾਦਿ- ਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤੀਸ੍ਤਾਸ੍ਤਾਃ ਸਂਕ੍ਰਾਮਤੋ ਹੇਮ੍ਨਃ ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ . ਯਦਾ ਤੁ ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਏਵਾਭਿਧੀਯਨ੍ਤੇ ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਤਦਾ ਪ੍ਰਭਵਾਵਸਾਨਲਾਂਛਨਾਭਿਃ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾਭਿਃ ਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਭਿਰ੍ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਭਿਸ੍ਤਾਭਿਸ੍ਤਾਭਿਃ ਪ੍ਰਭਵਾਵਸਾਨਵਰ੍ਜਿਤਾ ਯੌਗਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਕਰੋਤਿ . ਸਦਾ ਲਭਦਿ ਸਦਾ ਸਰ੍ਵਕਾਲਂ ਲਭਤੇ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਮਤਾਪਨ੍ਨਮ੍ . ਪਾਦੁਬ੍ਭਾਵਂ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਮੁਤ੍ਪਾਦਮ੍ . ਕਥਂਭੂਤਮ੍ . ਸਦਸਬ੍ਭਾਵਣਿਬਦ੍ਧਂ ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧਮਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧਂ ਚ . ਕਾਭ੍ਯਾਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ . ਦਵ੍ਵਤ੍ਥਪਜ੍ਜਯਤ੍ਥੇਹਿਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਾਭ੍ਯਾਮਿਤਿ . ਤਥਾਹਿ — ਯਥਾ ਯਦਾ ਕਾਲੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਯਦੇਵ ਕਟਕਪਰ੍ਯਾਯੇ ਸੁਵਰ੍ਣਂ ਤਦੇਵ ਕਙ੍ਕਣਪਰ੍ਯਾਯੇ ਨਾਨ੍ਯਦਿਤਿ, ਤਦਾ ਕਾਲੇ ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵੋਤ੍ਪਾਦਃ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪੇਣਾਵਿਨਸ਼੍ਟਤ੍ਵਾਤ੍ . ਯਦਾ ਪੁਨਃ ਪਰ੍ਯਾਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਕਟਕਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ ਸਕਾਸ਼ਾਦਨ੍ਯੋ ਯਃ ਕਙ੍ਕਣਪਰ੍ਯਾਯਃ ਸੁਵਰ੍ਣਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਸ ਏਵ ਨ ਭਵਤਿ, ਤਦਾ ਪੁਨਰਸਦੁਤ੍ਪਾਦਃ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਪੂਰ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਵਿਨਸ਼੍ਟਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤਥਾ ਯਦਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਯ ਏਵ ਪੂਰ੍ਵਂ ਗ੍ਰੁਹਸ੍ਥਾਵਸ੍ਥਾਯਾਮੇਵਮੇਵਂ ਗ੍ਰੁਹਵ੍ਯਾਪਾਰਂ ਕ੍ਰੁਤਵਾਨ੍ ਪਸ਼੍ਚਾਜ੍ਜਿਨਦੀਕ੍ਸ਼ਾਂ ਗ੍ਰੁਹੀਤ੍ਵਾ ਸ ਏਵੇਦਾਨੀਂ ਰਾਮਾਦਿਕੇਵਲਿਪੁਰੁਸ਼ੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਪਰਮਾਤ੍ਮਧ੍ਯਾਨੇ- ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਉਨ -ਉਨ ੧ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ੨ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ; ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਭਾਁਤਿ . ਜੈਸੇ : — ਜਬ ਸੁਵਰ੍ਣ ਹੀ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ — ਬਾਜੂਬਂਧਾ ਆਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਨਹੀਂ, ਤਬ ਸੁਵਰ੍ਣ ਜਿਤਨੀ ਸ੍ਥਾਯੀ, ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਬਾਜੂਬਂਧ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਜਿਤਨੇ ਸ੍ਥਾਯੀ, ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਬਾਜੂਬਂਧ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਉਨ -ਉਨ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ .

ਔਰ ਜਬ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੀ ਕਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈਂ, — ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ, ਤਬ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਿਨਾਸ਼ ਜਿਨਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੀ, ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ਉਨ -ਉਨ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ, ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਿਨਾਸ਼ ਰਹਿਤ, ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ *੧. ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿ = ਭੇਦਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟਤਾ . [ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯਾਁ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਵਿਨਾਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੈਂ, ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ

੨. ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ = ਸਦ੍ਭਾਵ -ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੇ ਸਾਥ ਸਂਬਂਧ ਰਖਨੇਵਾਲਾ, – ਸਂਕਲਿਤ . [ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਸਮਯ

ਅਨ੍ਵਯ ਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਮੁਖ੍ਯ ਔਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਗੌਣ ਕਰ ਦਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਉਤ੍ਪਾਦ (ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵਿਦ੍ਯਮਾਨਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ) ਹੈ . ] પ્ર. ૨૮

Page 218 of 513
PDF/HTML Page 251 of 546
single page version

ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤੀਃ ਸਂਕ੍ਰਾਮਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ, ਹੇਮਵਦੇਵ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਦਾਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਏਵਾਭਿਧੀਯਨ੍ਤੇ, ਨ ਹੇਮ, ਤਦਾਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਸਮਾਨਜੀਵਿਤਾਭਿਃ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾਭਿਰਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਭਿਰ੍ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਭਿਸ੍ਤਾਭਿਸ੍ਤਾਭਿਰ੍ਹੇਮਸਮਾਨਜੀਵਿਤਾ ਯੌਗਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾ ਹੇਮਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਃ ਸਂਕ੍ਰਾਮਤੋ ਹੇਮ੍ਨੋਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ . ਅਥ ਪਰ੍ਯਾਯਾਭਿਧੇਯਤਾਯਾਮਪ੍ਯਸਦੁਤ੍ਪਤ੍ਤੌ ਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਸ੍ਤਾਸ੍ਤਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਯੋ ਯੌਗਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ- ਮਾਸਾਦ੍ਯਾਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਤ੍ਵਮਾਪਨ੍ਨਾਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ ਦ੍ਰਵੀਕੁਰ੍ਯੁਃ, ਤਥਾਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਭਿਸ੍ਤਾਭਿ- ਸ੍ਤਾਭਿਰ੍ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਭਿਰ੍ਯੌਗਪਦ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਸਾਦ੍ਯਾਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਤ੍ਵਮਾਪਨ੍ਨਾਭਿਰਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਅਪਿ ਹੇਮੀ- ਕ੍ਰਿਯੇਰਨ੍ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਭਿਧੇਯਤਾਯਾਮਪਿ ਸਦੁਤ੍ਪਤ੍ਤੌ ਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਯਃ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਸਾਦ੍ਯ ਤਤ੍ਤਦ੍ਵਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਤ੍ਵਮਾਪਨ੍ਨਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪਰ੍ਯਾਯੀਕੁਰ੍ਯੁਃ, ਤਥਾ ਹੇਮਨਿਸ਼੍ਪਾਦਿਕਾਭਿਰਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਭਿਃ ਨਾਨਨ੍ਤਸੁਖਾਮ੍ਰੁਤਤ੍ਰੁਪ੍ਤੋ ਜਾਤਃ, ਨ ਚਾਨ੍ਯ ਇਤਿ, ਤਦਾ ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵੋਤ੍ਪਾਦਃ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਪੁਰੁਸ਼ਤ੍ਵੇਨਾਵਿਨਸ਼੍ਟਤ੍ਵਾਤ੍ . ਯਦਾ ਤੁ ਪਰ੍ਯਾਯਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਪੂਰ੍ਵਂ ਸਰਾਗਾਵਸ੍ਥਾਯਾਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦਨ੍ਯੋਯਂ ਭਰਤਸਗਰਰਾਮਪਾਣ੍ਡਵਾਦਿਕੇਵਲਿਪੁਰੁਸ਼ਾਣਾਂ ਸਂਬਨ੍ਧੀ ਨਿਰੁਪਰਾਗਪਰਮਾਤ੍ਮਪਰ੍ਯਾਯਃ ਸ ਏਵ ਨ ਭਵਤਿ, ਤਦਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ੧ਅਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਦ੍ਧ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ; ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਹੀ ਭਾਁਤਿ . ਵਹ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜਬ ਬਾਜੂਬਂਧਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੀ ਕਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈਂ — ਸੁਵਰ੍ਣ ਨਹੀਂ, ਤਬ ਬਾਜੂਬਂਧ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਜਿਤਨੀ ਟਿਕਨੇਵਾਲੀ, ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਬਾਜੂਬਂਧ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਉਨ -ਉਨ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ -ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ, ਸੁਵਰ੍ਣ ਜਿਤਨੀ ਟਿਕਨੇਵਾਲੀ, ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਸੁਵਰ੍ਣਕੇ ਅਸਦ੍ਭਾਵਯੁਕ੍ਤ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ .

ਅਬ, ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਅਭਿਧੇਯਤਾ (ਕਥਨੀ) ਕੇ ਸਮਯ ਭੀ, ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ਵੇ -ਵੇ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯਾਁ ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਰਤਾ ਹੈ (-ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਸਮਯ ਭੀ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯਾਁ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਰੂਪ ਬਨਤੀ ਹੁਈ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਕਰਤੀ ਹੈਂ ); ਜੈਸੇ ਬਾਜੂਬਂਧ ਆਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੀ ਵੇ- ਵੇ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯਾਁ ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤੀ ਹੁਈ ਬਾਜੁਬਂਧ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਸੁਵਰ੍ਣ ਕਰਤਾ ਹੈ ਤਦ੍ਨੁਸਾਰ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਅਭਿਧੇਯਤਾਕੇ ਸਮਯ ਭੀ, ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯਾਁ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਉਸ -ਉਸ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ (-ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ) ਕਰਤੀ ਹੈਂ; ਜੈਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਯਾਁ ੧. ਅਸਦ੍ਭਾਵਸਂਬਂਦ੍ਧ = ਅਨਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੇ ਸਾਥ ਸਂਬਂਧਵਾਲਾ — ਸਂਕਲਿਤ . [ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਸਮਯ

Page 219 of 513
PDF/HTML Page 252 of 546
single page version

ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਸਾਦ੍ਯ ਤਤ੍ਤਦ੍ਵਯਤਿਰੇਕਮਾਪਨ੍ਨਾਭਿਰ੍ਹੇਮਾਂਗਦਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰੀਕ੍ਰਿਯੇਤ . ਤਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਾਦੇਸ਼ਾ- ਤ੍ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਃ, ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਾਦੇਸ਼ਾਦਸਤ੍ ਇਤ੍ਯਨਵਦ੍ਯਮ੍ ..੧੧੧..

ਪੁਨਰਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧ ਏਵੋਤ੍ਪਾਦਃ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਪੂਰ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਦਨ੍ਯਤ੍ਵਾਦਿਤਿ . ਯਥੇਦਂ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਾ- ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕ੍ਰੁਤਂ ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮਿਤਿ ..੧੧੧.. ਅਥ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਮੇਵ ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵੇਨ ਵਿਵ੍ਰੁਣੋਤਿ — ਜੀਵੋ ਜੀਵਃ ਕਰ੍ਤਾ ਭਵਂ ਭਵਨ੍ ਪਰਿਣਮਨ੍ ਸਨ੍ ਭਵਿਸ੍ਸਦਿ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ ਤਾਵਤ੍ . ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਉਸ -ਉਸ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ, ਸੁਵਰ੍ਣਕੋ ਬਾਜੂਬਂਧਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰ (-ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰਰੂਪ) ਕਰਤੀ ਹੈਂ .

ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਕਥਨਸੇ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ, ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਕਥਨਸੇ ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ — ਯਹ ਬਾਤ ਅਨਵਦ੍ਯ (ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼, ਅਬਾਧ੍ਯ) ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੋ ਪਹਲੇ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੋ ਉਸੀਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਜੋ ਪਹਲੇ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਨ ਹੋ ਉਸਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਕਹਤੇ ਹੈਂ . ਜਬ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਗੌਣ ਕਰਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਕਥਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਤਬ ਤੋ ਜੋ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਥਾ ਵਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ); ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਨਯਸੇ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ; ਔਰ ਜਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਗੌਣ ਕਰਕੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਕਥਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਜੋ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਨਹੀਂ ਥਾ ਵਹ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯ ਭੂਤਕਾਲਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਨਹੀਂ ਥੀ), ਇਸਲਿਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਨਯਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ .

ਯਹਾਁ ਯਹ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਮੇਂ ਰਖਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਵਸ੍ਤੁਏਁ ਨਹੀਂ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਸਮਯ ਭੀ, ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ, ਜੋ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ ਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਹੈਂ, ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਸਮਯ ਭੀ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ, ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ਵੇ ਹੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੀ ਹੈਂ ..੧੧੧..

Page 220 of 513
PDF/HTML Page 253 of 546
single page version

ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਹਿ ਤਾਵਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤਾਮਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਂ ਨਿਤ੍ਯਮਪ੍ਯਪਰਿਤ੍ਯਜਦ੍ਭਵਤਿ ਸਦੇਵ . ਯਸ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤਾਯਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤੇਃ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤਾਯਾ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤੇਰਪ੍ਰਚ੍ਯਵਨਾਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਨਨ੍ਯਦੇਵ . ਤਤੋਨਨ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਚੀਯਤੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਃ . ਤਥਾ ਹਿ — ਜੀਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਨ੍ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਨਾਮਨ੍ਯਤਮੇਨ ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਦੁਰ੍ਲਲਿਤਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਤ੍ਵਾਦ- ਵਸ਼੍ਯਮੇਵ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਸ ਹਿ ਭੂਤ੍ਵਾ ਚ ਤੇਨ ਕਿਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤਾਮਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਮੁਜ੍ਝਤਿ, ਨੋਜ੍ਝਤਿ . ਕਿਂ ਕਿਂ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭ੍ਯਾਂ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਾਭ੍ਯਾਂ ਪਰਿਣਮ੍ਯ ਣਰੋਮਰੋ ਵਾ ਪਰੋ ਨਰੋ ਦੇਵਃ ਪਰਸ੍ਤਿਰ੍ਯਙ੍ਨਾਰਕਰੂਪੋ ਵਾ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗੇਨ ਸਿਦ੍ਧੋ ਵਾ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਭਵੀਯ ਪੁਣੋ ਏਵਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਪੁਨਰ੍ਭੂਤ੍ਵਾਪਿ . ਅਥਵਾ ਦ੍ਵਿਤੀਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍ . ਭਵਨ੍ ਵਰ੍ਤਮਾਨਕਾਲਾਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ ਭਾਵਿਕਾਲਾਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਭੂਤ੍ਵਾ ਭੂਤਕਾਲਾਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਚੇਤਿ ਕਾਲਤ੍ਰਯੇ ਚੈਵਂ ਭੂਤ੍ਵਾਪਿ ਕਿਂ ਦਵ੍ਵਤ੍ਤਂ ਪਜਹਦਿ ਕਿਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪਰਿਤ੍ਯਜਤਿ . ਣ ਚਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਨ ਤ੍ਯਜਤਿ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨੋ ਨ ਭਵਤਿ . ਅਣ੍ਣੋ ਕਹਂ ਹਵਦਿ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਭਵਨ੍ ] ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਨਰਃ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯ, [ਅਮਰਃ ] ਦੇਵ [ਵਾ ] ਅਥਵਾ [ਪਰਃ ] ਅਨ੍ਯ (-ਤਿਰ੍ਯਂਚ, ਨਾਰਕੀ ਯਾ ਸਿਦ੍ਧ) [ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ ] ਹੋਗਾ, [ਪੁਨਃ ] ਪਰਨ੍ਤੁ [ਭੂਤ੍ਵਾ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਦੇਵਾਦਿ ਹੋਕਰ [ਕਿਂ ] ਕ੍ਯਾ ਵਹ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਜਹਾਤਿ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੋ ਛੋੜ ਦੇਤਾ ਹੈ ? [ਨ ਜਹਤ੍ ] ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ ਹੁਆ ਵਹ [ਅਨ੍ਯਃ ਕਥਂ ਭਵਤਿ ] ਅਨ੍ਯ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਹ ਅਨ੍ਯ ਨਹੀਂ, ਵਹਕਾ ਵਹੀ ਹੈ .)..੧੧੨..

ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਕੋ ਕਭੀ ਭੀ ਨ ਛੋੜਤਾ ਹੁਆ ਸਤ੍ (ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ) ਹੀ ਹੈ . ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਜੋ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸਮੇਂ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਕਾ ਅਚ੍ਯੁਤਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਨ੍ਯ ਹੀ ਹੈ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਸ ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ ਭੀ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿ ਤੋ ਅਪਤਿਤ -ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ -ਨਿਸ਼੍ਚਲ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹਕਾ ਵਹੀ ਹੈ, ਅਨ੍ਯ ਨਹੀਂ .) ਇਸਲਿਯੇ ਅਨਨ੍ਯਪਨੇਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਕਥਨਾਨੁਸਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨਨ੍ਯਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਉਸਕੇ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ, — ਐਸਾ ਅਨਨ੍ਯਪਨੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ .)

ਦੇਵਤ੍ਵ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਮੇਂਸੇ ਕਿਸੀ ਏਕ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਅਵਸ਼੍ਯਮੇਵ (ਪਰਿਣਮਿਤ) ਹੋਗਾ . ਪਰਨ੍ਤੁ ਵਹ ਜੀਵ ਉਸ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਹੋਕਰ ਕ੍ਯਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਕੋ ਛੋੜਤਾ ਹੈ ? ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ .

Page 221 of 513
PDF/HTML Page 254 of 546
single page version

ਯਦਿ ਨੋਜ੍ਝਤਿ ਕਥਮਨ੍ਯੋ ਨਾਮ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਯੇਨ ਪ੍ਰਕਟਿਤਤ੍ਰਿਕੋਟਿਸਤ੍ਤਾਕਃ ਸ ਏਵ ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ ..੧੧੨..

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੀਵ ਮਨੁਸ਼੍ਯ -ਦੇਵਾਦਿਕ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭੀ ਅਨ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਤਾ, ਅਨਨ੍ਯ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਵਹਕਾ ਵਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ‘ਵਹੀ ਯਹ ਦੇਵਕਾ ਜੀਵ ਹੈ, ਜੋ ਪੂਰ੍ਵਭਵਮੇਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਥਾ ਔਰ ਅਮੁਕ ਭਵਮੇਂ ਤਿਰ੍ਯਂਚ ਥਾ’ ਐਸਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਕੀ ਭਾਁਤਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਪਨੀ ਸਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਵਹਕਾ ਵਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਅਨ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਤਾ, — ✽ਅਨਨ੍ਯ ਰਹਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਨਨ੍ਯਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੧੨..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਮਨੁਜਃ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯ [ਦੇਵਃ ਨ ਭਵਤਿ ] ਦੇਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਵਾ ] ਅਥਵਾ [ਦੇਵਃ ] ਦੇਵ [ਮਾਨੁਸ਼ਃ ਵਾ ਸਿਦ੍ਧਃ ਵਾ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਯਾ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; [ਏਵਂ ਅਭਵਨ੍ ] ਐਸਾ ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਅਨਨ੍ਯ ਭਾਵਂ ਕਥਂ ਲਭਤੇ ] ਅਨਨ੍ਯਭਾਵਕੋ ਕੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ..੧੧੩.. ✽(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਜੀਵ, ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਕੋ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨਨ੍ਯ – ਵਹਕਾ ਵਹੀ – ਹੈ .)

Page 222 of 513
PDF/HTML Page 255 of 546
single page version

ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਹਿ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤਾਯਾ ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤੇਃ ਕਾਲ ਏਵ ਸਤ੍ਤ੍ਵਾਤ੍ਤਤੋਨ੍ਯਕਾਲੇਸ਼ੁ ਭਵਨ੍ਤ੍ਯਸਨ੍ਤ ਏਵ . ਯਸ਼੍ਚ ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤਯਾਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤ੍ਯਾਨੁਸ੍ਯੂਤਃ ਕ੍ਰਮਾਨੁਪਾਤੀ ਸ੍ਵਕਾਲੇ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਃ ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤਾਯਾ ਆਤ੍ਮਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤੇਃ ਪੂਰ੍ਵਮਸਤ੍ਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਅਨ੍ਯ ਏਵ . ਤਤਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਮਨ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਚੀਯਤੇ ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪਕਰ੍ਤ੍ਰੁਕਰਣਾਧਿਕਰਣਭੂਤਤ੍ਵੇਨ ਪਰ੍ਯਾਯੇਭ੍ਯੋਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦਃ . ਤਥਾ ਹਿ — ਨ ਹਿ ਮਨੁਜਸ੍ਤ੍ਰਿਦਸ਼ੋ ਵਾ ਸਿਦ੍ਧੋ ਵਾ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਨ ਹਿ ਤ੍ਰਿਦਸ਼ੋ ਮਨੁਜੋ ਵਾ ਸਿਦ੍ਧੋ ਵਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਏਵਮਸਨ੍ ਕਥਮਨਨ੍ਯੋ ਨਾਮ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਯੇਨਾਨ੍ਯ ਏਵ ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍; ਯੇਨ ਚ ਨਿਸ਼੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਨੁਜਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਂ ਜਾਯਮਾਨਵਲਯਾਦਿਵਿਕਾਰਂ ਕਾਂਚਨਮਿਵ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪਿ ਪ੍ਰਤਿਪਦ- ਮਨ੍ਯਨ੍ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ ..੧੧੩.. ਦੇਵਪਰ੍ਯਾਯਕਾਲੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯਾਨੁਪਲਮ੍ਭਾਤ੍ . ਦੇਵੋ ਵਾ ਮਾਣੁਸੋ ਵ ਸਿਦ੍ਧੋ ਵਾ ਦੇਵੋ ਵਾ ਮਨੁਸ਼੍ਯੋ ਨ ਭਵਤਿ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮੋਪਲਬ੍ਧਿਰੂਪਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵਾ ਨ ਭਵਤਿ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਪਰਸ੍ਪਰਂ ਭਿਨ੍ਨਕਾਲਤ੍ਵਾਤ੍, ਸੁਵਰ੍ਣਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਮਿਵ . ਏਵਂ ਅਹੋਜ੍ਜਮਾਣੋ ਏਵਮਭਵਨ੍ਸਨ੍ ਅਣਣ੍ਣਭਾਵਂ ਕਧਂ ਲਹਦਿ ਅਨਨ੍ਯਭਾਵ-

ਟੀਕਾ : — ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤ ਸ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਕੇ ਕਾਲਮੇਂ ਹੀ ਸਤ੍ (-ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ) ਹੋਨੇਸੇ, ਉਸਸੇ ਅਨ੍ਯ ਕਾਲੋਂਮੇਂ ਅਸਤ੍ (-ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ) ਹੀ ਹੈਂ . ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤ ਅਨ੍ਵਯਸ਼ਕ੍ਤਿਕੇ ਸਾਥ ਗੁਂਥਾ ਹੁਆ (-ਏਕਰੂਪਤਾਸੇ ਯੁਕ੍ਤ) ਜੋ ਕ੍ਰਮਾਨੁਪਾਤੀ (ਕ੍ਰਮਾਨੁਸਾਰ) ਸ੍ਵਕਾਲਮੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸਮੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯਭੂਤ ਸ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵ੍ਯਕ੍ਤਿਕਾ ਪਹਲੇ ਅਸਤ੍ਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਹੀ ਹੈਂ . ਇਸੀਲਿਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਅਨ੍ਯਤਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ — ਜੋ ਕਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰਣ ਔਰ ਅਧਿਕਰਣ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੈ ਉਸਕਾ — ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ .

ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਨਨ੍ਯ (-ਵਹਕਾ ਵਹੀ) ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਕਿ ਜਿਸਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੀ ਨ ਹੋ ਔਰ ਜਿਸਸੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਐਸਾ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ — ਵਲਯਾਦਿ ਵਿਕਾਰ (ਕਂਕਣਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ) ਜਿਸਕੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਐਸੇ ਸੁਵਰ੍ਣਕੀ ਭਾਁਤਿ — ਪਦ -ਪਦ ਪਰ (ਪ੍ਰਤਿ ਪਰ੍ਯਾਯ ਪਰ) ਅਨ੍ਯ ਨ ਹੋ ? [ਜੈਸੇ ਕਂਕਣ, ਕੁਣ੍ਡਲ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ, (-ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ, ਵੇ ਕੀ ਵੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈਂ) ਇਸਲਿਯੇ ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਸੁਵਰ੍ਣ ਭੀ ਅਨ੍ਯ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਦੇਵ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ ਪਰ੍ਯਾਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੈ . ]

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੀਵਕੇ ਅਨਾਦਿ ਅਨਨ੍ਤ -ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾਲਮੇਂ ਦੇਵਪਰ੍ਯਾਯਕੀ ਯਾ ਸ੍ਵਾਤ੍ਮੋਪਲਬ੍ਧਿਰੂਪ ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਕੀ ਅਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਦੇਵ ਯਾ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਨ੍ਯ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ . ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਕਰ੍ਤ੍ਤਾ, ਸਾਧਨ ਔਰ ਆਧਾਰ ਜੀਵ ਭੀ ਪਰ੍ਯਾਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨ੍ਯਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਕੀ ਭਾਁਤਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰ੍ਯਾਯਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ

Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546
single page version

ਸਰ੍ਵਸ੍ਯ ਹਿ ਵਸ੍ਤੁਨਃ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍ਤਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਮੁਤ੍ਪਸ਼੍ਯਤਾਂ ਯਥਾਕ੍ਰਮਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯ- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੌ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤੀ ਦ੍ਵੇ ਕਿਲ ਚਕ੍ਸ਼ੁਸ਼ੀ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਂ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਂ ਚੇਤਿ . ਤਤ੍ਰ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ- ਮੇਕਤ੍ਵਂ ਕਥਂ ਲਭਤੇ, ਨ ਕਥਮਪਿ . ਤਤ ਏਤਾਵਦਾਯਾਤਿ ਅਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧੋਤ੍ਪਾਦਃ ਪੂਰ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨੋ ਭਵਤੀਤਿ ..੧੧੩.. ਅਥੈਕਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯੈਸ੍ਸਹਾਨਨ੍ਯਤ੍ਵਾਭਿਧਾਨਮੇਕਤ੍ਵਮਨ੍ਯਤ੍ਵਾਭਿਧਾਨਮਨੇਕਤ੍ਵਂ ਚ ਨਯ- ਵਿਭਾਗੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ, ਅਥਵਾ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧਾਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧਮੁਤ੍ਪਾਦਦ੍ਵਯਂ ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਸਮਰ੍ਥਯਤਿ — ਹਵਦਿ ਭਵਤਿ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਸਵ੍ਵਂ ਦਵ੍ਵਂ ਸਰ੍ਵਂ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਾਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਂ ਭਵਤਿ . ਅਣਣ੍ਣਂ ਅਨਨ੍ਯਮਭਿਨ੍ਨਮੇਕਂ ਤਨ੍ਮਯਮਿਤਿ . ਕੇਨ ਸਹ . ਤੇਨ ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਰੂਪਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਸਮੂਹੇਨ ਕੇਵਲ- ਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸ਼ਕ੍ਤਿਰੂਪਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਚ . ਕੇਨ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ . ਦਵ੍ਵਟ੍ਠਿਏਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਨ੍ਵਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਕੁਣ੍ਡਲਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਸੁਵਰ੍ਣਸ੍ਯੇਵ ਭੇਦਾਭਾਵਾਤ੍ . ਤਂ ਪਜ੍ਜਯਟ੍ਠਿਏਣ ਪੁਣੋ ਤਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਅਨ੍ਯਪਨਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਨ੍ਯਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਸਤ੍ -ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ, – ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੧੩..

ਅਬ, ਏਕ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਨਨ੍ਯਪਨਾ ਔਰ ਅਨਨ੍ਯਪਨਾ ਹੋਨੇਮੇਂ ਜੋ ਵਿਰੋਧ ਹੈ, ਉਸੇ ਦੂਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਸਮੇਂ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਆਤਾ, ਯਹ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ) : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕੇਨ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ (ਨਯ) ਸੇ [ਸਰ੍ਵ ] ਸਬ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ; [ਪੁਨਃ ਚ ] ਔਰ [ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕੇਨ ] ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ (ਨਯ) ਸੇ [ਤਤ੍ ] ਵਹ (ਦ੍ਰਵ੍ਯ) [ਅਨ੍ਯਤ੍ ] ਅਨ੍ਯ- ਅਨ੍ਯ ਹੈ, [ਤਤ੍ਕਾਲੇ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸ ਸਮਯ ਤਨ੍ਮਯ ਹੋਨੇਸੇ [ਅਨਨ੍ਯਤ੍ ] (ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ) ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ ..੧੧੪..

ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸਭੀ ਵਸ੍ਤੁ ਸਾਮਾਨ੍ਯ -ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ ਹੋਨੇਸੇ ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਦੇਖਨੇਵਾਲੋਂਕੇ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ (੧) ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਔਰ (੨) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੋ ਜਾਨਨੇਵਾਲੀ ਦੋ ਆਁਖੇਂ ਹੈਂ — (੧) ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਔਰ (੨) ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ .

ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕੇ ਬਧੁਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਛੇ; ਨੇ ਤੇ ਜ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕੇ ਛੇ ਅਨ੍ਯ, ਜੇਥੀ ਤੇ ਸਮਯ ਤਦ੍ਰੂਪ ਹੋਈ ਅਨਨ੍ਯ ਛੇ. ੧੧੪.

Page 224 of 513
PDF/HTML Page 257 of 546
single page version

ਮੇਕਾਨ੍ਤਨਿਮੀਲਿਤਂ ਵਿਧਾਯ ਕੇਵਲੋਨ੍ਮੀਲਿਤੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕੇਨ ਯਦਾਵਲੋਕ੍ਯਤੇ ਤਦਾ ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍- ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਂ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯਮੇਕਮਵਲੋਕਯਤਾਮਨਵ- ਲੋਕਿਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਣਾਂ ਤਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤਿ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ . ਯਦਾ ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਮੇਕਾਨ੍ਤਨਿਮੀਲਿਤਂ ਵਿਧਾਯ ਕੇਵਲੋਨ੍ਮੀਲਿਤੇਨ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕੇਨਾਵਲੋਕ੍ਯਤੇ ਤਦਾ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਾਨ੍ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵ- ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕਾਨ੍ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਨਨੇਕਾਨਵਲੋਕਯਤਾਮਨਵਲੋਕਿਤਸਾਮਾਨ੍ਯਾਨਾਮਨ੍ਯਦਨ੍ਯਤ੍ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਤਤ੍ਤਦ੍ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਾਲੇ ਤਤ੍ਤਦ੍ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਭ੍ਯਸ੍ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵੇਨਾਨਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍, ਗਣਤ੍ਰੁਣਪਰ੍ਣਦਾਰੁਮਯਹਵ੍ਯਵਾਹਵਤ੍ . ਯਦਾ ਤੁ ਤੇ ਉਭੇ ਅਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕੇ ਤੁਲ੍ਯਕਾਲੋਨ੍ਮੀਲਿਤੇ ਵਿਧਾਯ ਤਤ ਇਤਸ਼੍ਚਾਵਲੋਕ੍ਯਤੇ ਤਦਾ ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਂ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯਂ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯੇ ਚ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਾ ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਸ਼੍ਚ ਤੁਲ੍ਯਕਾਲਮੇਵਾਵਲੋਕ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਤਤ੍ਰੈਕਚਕ੍ਸ਼ੁਰਵ- ਪੁਨਃ ਅਣ੍ਣਂ ਅਨ੍ਯਦ੍ਭਿਨ੍ਨਮਨੇਕਂ ਪਰ੍ਯਾਯੈਃ ਸਹ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭਵਤਿ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਤਕ੍ਕਾਲੇ ਤਮ੍ਮਯਤ੍ਤਾਦੋ ਤ੍ਰੁਣਾਗ੍ਨਿ- ਕਾਸ਼੍ਠਾਗ੍ਨਿਪਤ੍ਰਾਗ੍ਨਿਵਤ੍ ਸ੍ਵਕੀਯਪਰ੍ਯਾਯੈਃ ਸਹ ਤਤ੍ਕਾਲੇ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਾਦਿਤਿ . ਏਤਾਵਤਾ ਕਿਮੁਕ੍ਤਂ ਭਵਤਿ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ- ਨਯੇਨ ਯਦਾ ਵਸ੍ਤੁਪਰੀਕ੍ਸ਼ਾ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਤਦਾ ਪਰ੍ਯਾਯਸਨ੍ਤਾਨਰੂਪੇਣ ਸਰ੍ਵਂ ਪਰ੍ਯਾਯਕਦਮ੍ਬਕਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ . ਯਦਾ ਤੁ ਪਰ੍ਯਾਯਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਤਦਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪਿ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੇਣ ਭਿਨ੍ਨਂ ਭਿਨ੍ਨਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ . ਯਦਾ ਚ ਪਰਸ੍ਪਰਸਾਪੇਕ੍ਸ਼- ਨਯਦ੍ਵਯੇਨ ਯੁਗਪਤ੍ਸਮੀਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ, ਤਦੈਕਤ੍ਵਮਨੇਕਤ੍ਵਂ ਚ ਯੁਗਪਤ੍ਪ੍ਰਤਿਭਾਤੀਤਿ . ਯਥੇਦਂ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕ੍ਰੁਤਂ ਤਥਾ

ਇਨਮੇਂਸੇ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਕੋ ਸਰ੍ਵਥਾ ਬਨ੍ਦ ਕਰਕੇ ਜਬ ਮਾਤ੍ਰ ਖੁਲੀ ਹੁਈ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦੇਖਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਨਾਰਕਪਨਾ, ਤਿਰ੍ਯਂਚਪਨਾ, ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਨਾ, ਦੇਵਪਨਾ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਪਨਾ — ਵਹ ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਏਕ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯਕੋ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਔਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੋ ਨ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਜੀਵੋਂਕੋ ‘ਵਹ ਸਬ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ’ ਐਸਾ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਜਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਕੋ ਸਰ੍ਵਥਾ ਬਨ੍ਦ ਕਰਕੇ ਮਾਤ੍ਰ ਖੁਲੀ ਹੁਈ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦੇਖਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਨਾਰਕਪਨਾ, ਤਿਰ੍ਯਂਚਪਨਾ, ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਨਾ, ਦੇਵਪਨਾ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਪਨਾ — ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਅਨੇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੋ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਔਰ ਸਾਮਾਨ੍ਯਕੋ ਨ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਜੀਵੋਂਕੋ (ਵਹ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ) ਅਨ੍ਯ -ਅਨ੍ਯ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਨ -ਉਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੇ ਸਮਯ ਤਨ੍ਮਯ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨ -ਉਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਸੇ ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ — ਕਣ੍ਡੇ, ਘਾਸ, ਪਤ੍ਤੇ ਔਰ ਕਾਸ਼੍ਠਮਯ ਅਗ੍ਨਿਕੀ ਭਾਁਤਿ . (ਜੈਸੇ ਘਾਸ, ਲਕੜੀ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕੀ ਅਗ੍ਨਿ ਉਸ -ਉਸ ਸਮਯ ਘਾਸਮਯ, ਲਕਡੀਮਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਹੋਨੇਸੇ ਘਾਸ, ਲਕੜੀ ਇਤ੍ਯਾਦਿਸੇ ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਨ- ਉਨ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੇ ਸਮਯ ਤਨ੍ਮਯ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨਸੇ ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ — ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਨਹੀਂ ਹੈ .) ਔਰ ਜਬ ਉਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਦੋਨੋਂ ਆਁਖੋਂਕੋ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਖੋਲਕਰ ਉਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਔਰ ਇਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਤਥਾ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਓਂਕੇ) ਦੇਖਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਨਾਰਕਪਨਾ, ਤਿਰ੍ਯਂਚਪਨਾ, ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਨਾ, ਦੇਵਪਨਾ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਪਨਾ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯ ਤਥਾ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਨਾਰਕਪਨਾ -ਤਿਰ੍ਯਂਚਪਨਾ -ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਨਾ -ਦੇਵਪਨਾ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੁਲ੍ਯਕਾਲਮੇਂ ਹੀ (ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ) ਦਿਖਾਈ ਦੇਤੇ ਹੈਂ .

Page 225 of 513
PDF/HTML Page 258 of 546
single page version

ਲੋਕਨਮੇਕਦੇਸ਼ਾਵਲੋਕਨਂ, ਦ੍ਵਿਚਕ੍ਸ਼ੁਰਵਲੋਕਨਂ ਸਰ੍ਵਾਵਲੋਕਨਮ੍ . ਤਤਃ ਸਰ੍ਵਾਵਲੋਕਨੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾ- ਨ੍ਯਤ੍ਵਾਨਨ੍ਯਤ੍ਵਂ ਚ ਨ ਵਿਪ੍ਰਤਿਸ਼ਿਧ੍ਯਤੇ ..੧੧੪..

ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੧੪.. ਏਵਂ ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦਕਥਨੇਨ ਪ੍ਰਥਮਾ, ਸਦੁਤ੍ਪਾਦ- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵਿਵਰਣਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ, ਤਥੈਵਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵਿਵਰਣਰੂਪੇਣ ਤ੍ਰੁਤੀਯਾ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਯੋਰੇਕਤ੍ਵਾਨੇਕਤ੍ਵ- ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨੇਨ ਚਤੁਰ੍ਥੀਤਿ ਸਦੁਤ੍ਪਾਦਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਸਪ੍ਤਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਸਮਸ੍ਤਦੁਰ੍ਨਯੈਕਾਨ੍ਤਰੂਪਵਿਵਾਦਨਿਸ਼ੇਧਿਕਾਂ ਨਯਸਪ੍ਤਭਙ੍ਗੀਂ ਵਿਸ੍ਤਾਰਯਤਿ — ਅਤ੍ਥਿ ਤ੍ਤਿ ਯ ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤ੍ਯੇਵ . ਸ੍ਯਾਦਿਤਿ

ਵਹਾਁ, ਏਕ ਆਁਖਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਨਾ ਵਹ ਏਕਦੇਸ਼ ਅਵਲੋਕਨ ਹੈ ਔਰ ਦੋਨੋਂ ਆਁਖੋਂਸੇ ਦੇਖਨਾ ਵਹ ਸਰ੍ਵਾਵਲੋਕਨ (-ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਅਵਲੋਕਨ) ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਸਰ੍ਵਾਵਲੋਕਨਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਔਰ ਅਨਨ੍ਯਤ੍ਵ ਵਿਰੋਧਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਾਮਾਨ੍ਯ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹਕਾ ਵਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ ਔਰ ਬਦਲਤਾ ਭੀ ਹੈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਐਸਾ ਉਭਯਾਤ੍ਮਕ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਨਨ੍ਯਤ੍ਵਮੇਂ ਔਰ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਮੇਂ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਜੈਸੇ – ਮਰੀਚਿ ਔਰ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰਕਾ ਜੀਵਸਾਮਾਨ੍ਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨਨ੍ਯਤ੍ਵ ਔਰ ਜੀਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੋਨੇਮੇਂ ਕਿਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਹੈ .

ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਰੂਪੀ ਏਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯ ਹੀ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਨ੍ਯ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਹਕਾ ਵਹੀ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਰੂਪੀ ਦੂਸਰੀ ਏਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨ੍ਯ -ਅਨ੍ਯ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਦੋਨੋਂ ਨਯਰੂਪੀ ਦੋਨੋਂ ਚਕ੍ਸ਼ੁਓਂਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੋਨੋਂ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਨ੍ਯ ਤਥਾ ਅਨ੍ਯ -ਅਨ੍ਯ ਦੋਨੋਂ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੧੪..

Page 226 of 513
PDF/HTML Page 259 of 546
single page version

ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤ੍ਯੇਵ ੧, ਸ੍ਯਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵ ੨, ਸ੍ਯਾਦਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮੇਵ ੩, ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵ ੪, ਸ੍ਯਾਦ- ਸ੍ਤ੍ਯਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮੇਵ ੫, ਸ੍ਯਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤ੍ਯਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮੇਵ ੬, ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿਨਾਸ੍ਤ੍ਯਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮੇਵੇਤਿ ੭, ਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ੧, ਪਰਰੂਪੇਣ ੨, ਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯੇਨ ੩, ਸ੍ਵਪਰਰੂਪਕ੍ਰ ਮੇਣ ੪, ਸ੍ਵਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯਾਭ੍ਯਾਂ ੫, ਪਰਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯਾਭ੍ਯਾਂ ੬, ਸ੍ਵਰੂਪਪਰਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯੈਃ ੭, ਆਦਿਸ਼੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਕਥਂਚਿਤ੍ . ਕਥਂਚਿਤ੍ਕੋਰ੍ਥਃ . ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ . ਤਚ੍ਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧ- ਜੀਵਵਿਸ਼ਯੇ ਕਥ੍ਯਤੇ . ਸ਼ੁਦ੍ਧਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਧਾਰਭੂਤਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਮਿਤਾਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਃ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਂ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਵਰ੍ਤਮਾਨਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਪਰਿਣਤੋ ਵਰ੍ਤਮਾਨਸਮਯਃ ਕਾਲੋ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਂ ਭਾਵਸ਼੍ਚੇਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯ ਇਤਿ ਪ੍ਰਥਮਭਙ੍ਗਃ ੧ . ਣਤ੍ਥਿ ਤ੍ਤਿ ਯ ਸ੍ਯਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵ . ਸ੍ਯਾਦਿਤਿ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਅਸ੍ਤਿ ਇਤਿ ਚ ] ਕਿਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ‘ਅਸ੍ਤਿ’, [ਨਾਸ੍ਤਿ ਇਤਿ ਚ ] ਕਿਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ‘ਨਾਸ੍ਤਿ’ [ਪੁਨਃ ] ਔਰ [ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮ੍ ਇਤਿ ਭਵਤਿ ] ਕਿਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ‘ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ, [ਕੇਨਚਿਤ੍ ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਤੁ ਤਦੁਭਯਂ ] ਔਰ ਕਿਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ‘ਅਸ੍ਤਿ- ਨਾਸ੍ਤਿ’ [ਵਾ ] ਅਥਵਾ [ਅਨ੍ਯਤ੍ ਆਦਿਸ਼੍ਟਮ੍ ] ਕਿਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ਅਨ੍ਯ ਤੀਨ ਭਂਗਰੂਪ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ ..੧੧੫..

ਟੀਕਾ : — ਦ੍ਰਵ੍ਯ (੧) ਸ੍ਵਰੂਪਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ’; (੨) ਪਰਰੂਪਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਨਾਸ੍ਤਿ’; (੩) ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਕੀ ਯੁਗਪਤ੍ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ੨ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’; (੪) ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਕੇ ਕ੍ਰਮਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ -ਨਾਸ੍ਤਿ’; (੫) ਸ੍ਵਰੂਪਕੀ ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਕੀ ਯੁਗਪਤ੍ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ -ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’; (੬) ਪਰਰੂਪਕੀ ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਕੀ ਯੁਗਪਤ੍ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਨਾਸ੍ਤਿ’, ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ; ਔਰ (੭) ਸ੍ਵਰੂਪਕੀ, ਪਰਰੂਪਕੀ ਤਥਾ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਕੀ ਯੁਗਪਤ੍ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ -ਨਾਸ੍ਤਿ -ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ . ੧. ‘ਸ੍ਯਾਤ੍’ = ਕਥਂਚਿਤ੍; ਕਿਸੀਪ੍ਰਕਾਰ; ਕਿਸੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ . (ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ — ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯ,

ਗੁਣ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਆਧਾਰਭੂਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ; ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਮਾਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਸਂਖ੍ਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਹ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ ਹੈ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਤ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਸਮਯ ਵਹ ਕਾਲ ਹੈ, ਔਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯ ਵਹ ਭਾਵ ਹੈ .) ੨. ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ = ਜੋ ਕਹਾ ਨ ਜਾ ਸਕੇ . (ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਸ੍ਵਰੂਪ ਤਥਾ ਪਰਰੂਪਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਥਨਮੇਂ ਨਹੀਂ

Page 227 of 513
PDF/HTML Page 260 of 546
single page version

ਸਤਃ, ਪਰਰੂਪੇਣਾਸਤਃ, ਸ੍ਵਪਰਰੂਪਾਭ੍ਯਾਂ ਯੁਗਪਦ੍ਵਕ੍ਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਸ੍ਯ, ਸ੍ਵਪਰਰੂਪਾਭ੍ਯਾਂ ਕ੍ਰਮੇਣ ਸਤੋਸਤਸ਼੍ਚ, ਸ੍ਵਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯਾਭ੍ਯਾਂ ਸਤੋ ਵਕ੍ਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਸ੍ਯ ਚ, ਪਰਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯਾਭ੍ਯਾਮਸਤੋ ਵਕ੍ਤੁਮ- ਸ਼ਕ੍ਯਸ੍ਯ ਚ, ਸ੍ਵਰੂਪਪਰਰੂਪਸ੍ਵਪਰਰੂਪਯੌਗਪਦ੍ਯੈਃ ਸਤੋਸਤੋ ਵਕ੍ਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਸ੍ਯ ਚਾਨਨ੍ਤਧਰ੍ਮਣੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯੈ- ਕੈਕਂ ਧਰ੍ਮਮਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਾਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਵਿਧਿਪ੍ਰਤਿਸ਼ੇਧਾਭ੍ਯਾਮਵਤਰਨ੍ਤੀ ਸਪ੍ਤਭਂਗਿਕੈਵਕਾਰਵਿਸ਼੍ਰਾਨ੍ਤਮ- ਕੋਰ੍ਥਃ . ਕਥਂਚਿਦ੍ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ੨ . ਹਵਦਿ ਭਵਤਿ . ਕਥਂਭੂਤਮ੍ . ਅਵਤ੍ਤਵ੍ਵਮਿਦਿ ਸ੍ਯਾਦਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮੇਵ . ਸ੍ਯਾਦਿਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਕਥਂਚਿਦ੍ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਯੁਗਪਤ੍ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ੩ . ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿ, ਸ੍ਯਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤਿ, ਸ੍ਯਾਦਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿਨਾਸ੍ਤਿ, ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤ੍ਯੇਵਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਯਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮ੍ . ਪੁਣੋ ਪੁਨਃ ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਮ੍ ਕਿਂ ਭਵਤਿ . ਦਵ੍ਵਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਥਂਭੂਤਂ ਭਵਤਿ . ਤਦੁਭਯਂ ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵ . ਸ੍ਯਾਦਿਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਕਥਂਚਿਦ੍ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਕ੍ਰਮੇਣ ਸ੍ਵਪਰ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ੪ . ਕਥਂਭੂਤਂ ਸਦਿਤ੍ਥਮਿਤ੍ਥਂ ਭਵਤਿ . ਆਦਿਟ੍ਠਂ ਆਦਿਸ਼੍ਟਂ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਂ ਸਤ੍ . ਕੇਨ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ . ਪਜ੍ਜਾਏਣ ਦੁ ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਤੁ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨੋਤ੍ਤਰਰੂਪਨਯਵਿਭਾਗੇਨ ਤੁ . ਕਥਂਭੂਤੇਨ . ਕੇਣ ਵਿ ਕੇਨਾਪਿ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤੇਨ ਨੈਗਮਾਦਿਨਯਰੂਪੇਣ . ਅਣ੍ਣਂ ਵਾ ਅਨ੍ਯਦ੍ਵਾ ਸਂਯੋਗਭਙ੍ਗਤ੍ਰਯਰੂਪੇਣ . ਤਤ੍ਕਥ੍ਯਤੇ — ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤ੍ਯੇਵਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ . ਸ੍ਯਾਦਿਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਕਥਂਚਿਤ੍ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਯੁਗਪਤ੍ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਚ ੫ . ਸ੍ਯਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵਾਵਕ੍ਤ ਵ੍ਯਂ . ਸ੍ਯਾਦਿਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਕ ਥਂਚਿਤ੍ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਯੁਗਪਤ੍ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਚ ੬ . ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿਨਾਸ੍ਤ੍ਯੇਵਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ . ਸ੍ਯਾਦਿਤਿ ਕੋਰ੍ਥਃ . ਕਥਂਚਿਤ੍ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਕ੍ਰਮੇਣ ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਯੁਗਪਤ੍ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਚ ੭ . ਪੂਰ੍ਵਂ ਪਞ੍ਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯੇ ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤੀਤ੍ਯਾਦਿਪ੍ਰਮਾਣਵਾਕ੍ਯੇਨ ਪ੍ਰਮਾਣਸਪ੍ਤਭਙ੍ਗੀ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਾ, ਅਤ੍ਰ ਤੁ ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤ੍ਯੇਵ, ਯਦੇਵਕਾਰਗ੍ਰਹਣਂ ਤਨ੍ਨਯਸਪ੍ਤਭਙ੍ਗੀਜ੍ਞਾਪਨਾਰ੍ਥਮਿਤਿ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ . ਯਥੇਦਂ ਨਯਸਪ੍ਤਭਙ੍ਗੀਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਦਰ੍ਸ਼ਿਤਂ ਤਥਾ ਯਥਾਸਂਭਵਂ

ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਕਥਨ ਕਰਨੇਮੇਂ, (੧) ਜੋ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ‘ਸਤ੍’ ਹੈ; (੨) ਜੋ ਪਰਰੂਪਸੇ ‘ਅਸਤ੍’ ਹੈ; (੩) ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਔਰ ਪਰਰੂਪਸੇ ਯੁਗਪਤ੍ ‘ਕਥਨ ਅਸ਼ਕ੍ਯ’ ਹੈ; (੪) ਜੋ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਔਰ ਪਰਰੂਪਸੇ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ‘ਸਤ੍ ਔਰ ਅਸਤ੍’ ਹੈ; (੫) ਜੋ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ, ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਸੇ ਯੁਗਪਤ੍ ‘ਸਤ੍ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ; (੬) ਜੋ ਪਰਰੂਪਸੇ, ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਸੇ ਯੁਗਪਤ੍ ‘ਅਸਤ੍ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ; ਤਥਾ (੭) ਜੋ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਪਰ -ਰੂਪ ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਪਰਰੂਪਸੇ ਯੁਗਪਤ੍ ‘ਸਤ੍’, ‘ਅਸਤ੍’ ਔਰ ‘ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ — ਐਸੇ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮੋਂਵਾਲੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਏਕ ਏਕ ਧਰ੍ਮਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਲੇਕਰ ੧ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤ -ਅਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤਤਾਕੇ ਵਿਧਿ -ਨਿਸ਼ੇਧਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨੇਵਾਲੀ ੧. ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤ (ਕਥਨੀਯ) ਧਰ੍ਮਕੋ ਮੁਖ੍ਯ ਕਰਕੇ ਉਸਕਾ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨ ਕਰਨੇਸੇ ਔਰ ਅਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤ (ਨ ਕਹਨੇ ਯੋਗ੍ਯ)