३५४प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
त्वेनोपादाय परद्रव्यव्यावृत्तत्वादात्मन्येवैकस्मिन्नग्रे चिन्तां निरुणद्धि, स खल्वेकाग्रचिन्ता-
निरोधक स्तस्मिन्नेकाग्रचिन्तानिरोधसमये शुद्धात्मा स्यात् । अतोऽवधार्यते शुद्धनयादेव शुद्धात्म-
निरोधक स्तस्मिन्नेकाग्रचिन्तानिरोधसमये शुद्धात्मा स्यात् । अतोऽवधार्यते शुद्धनयादेव शुद्धात्म-
लाभः ।।१९१।।
अथ ध्रुवत्वात् शुद्ध आत्मैवोपलम्भनीय इत्युपदिशति —
एवं णाणप्पाणं दंसणभूदं अदिंदियमहत्थं ।
धुवमचलमणालंबं मण्णेऽहं अप्पगं सुद्धं ।।१९२।।
एवं ज्ञानात्मानं दर्शनभूतमतीन्द्रियमहार्थम् ।
ध्रुवमचलमनालम्बं मन्येऽहमात्मकं शुद्धम् ।।१९२।।
त्यजति यः । केन रूपेण । अहं ममेदं ति अहं ममेदमिति । केषु विषयेषु । देहदविणेसु देहद्रव्येषु, देहे
देहोऽहमिति, परद्रव्येषु ममेदमिति । सो सामण्णं चत्ता पडिवण्णो होदि उम्मग्गं स श्रामण्यं त्यक्त्वा
प्रतिपन्नो भवत्युन्मार्गम् । स पुरुषो जीवितमरणलाभालाभसुखदुःखशत्रुमित्रनिन्दाप्रशंसादिपरम-
माध्यस्थ्यलक्षणं श्रामण्यं यतित्वं चारित्रं दूरादपहाय तत्प्रतिपक्षभूतमुन्मार्गं मिथ्यामार्गं प्रतिपन्नो भवति ।
उन्मार्गाच्च संसारं परिभ्रमति । ततः स्थितं अशुद्धनयादशुद्धात्मलाभ एव ततः स्थितं अशुद्धनयादशुद्धात्मलाभ एव ।।१९०।। अथ शुद्ध-----
नयाच्छुद्धात्मलाभो भवतीति निश्चिनोति — णाहं होमि परेसिं, ण मे परे संति नाहं भवामि परेषाम्, न मे
परे सन्तीति समस्तचेतनाचेतनपरद्रव्येषु स्वस्वामिसम्बन्धं मनोवचनकायैः कृतकारितानुमतैश्च
एक मैं हूँ’ इसप्रकार अनात्माको छोड़कर, आत्माको ही आत्मरूपसे ग्रहण करके, परद्रव्यसे
भिन्नत्वके कारण आत्मारूप ही एक १अग्रमें चिन्ताको रोकता है, वह एकाग्रचिन्तानिरोधक
भिन्नत्वके कारण आत्मारूप ही एक १अग्रमें चिन्ताको रोकता है, वह एकाग्रचिन्तानिरोधक
(-एक विषयमें विचारको रोकनेवाला आत्मा) उस २एकाग्रचिन्तानिरोधके समय वास्तवमें
शुद्धात्मा होता है । इससे निश्चित होता है कि शुद्धनयसे ही शुद्धात्माकी प्राप्ति होती है ।।१९१।।
अब ऐसा उपदेश देते हैं कि ध्रुवत्त्वके कारण शुद्धात्मा ही उपलब्ध करने योग्य है : —
अन्वयार्थ : — [अहम् ] मैं [आत्मकं ] आत्माको [एवं ] इसप्रकार [ज्ञानात्मानं ] ज्ञानात्मक, [दर्शनभूतम् ] दर्शनभूत, [अतीन्द्रियमहार्थं ] अतीन्द्रिय महा पदार्थ [ध्रुवम् ] ध्रुव, [अचलम् ] अचल, [अनालम्बं ] निरालम्ब और [शुद्धम् ] शुद्ध [मन्ये ] मानता हूँ ।।१९२।। १. अग्र = विषय; ध्येय; आलम्बन । २. एकाग्रचिन्तानिरोध = एक ही विषयमें – ध्येयमें – विचारको रोकना; [एकाग्रचिन्तानिरोध नामक ध्यान है ।]]
ए रीत दर्शन – ज्ञान छे, इन्द्रिय – अतीत महार्थ छे,
मानुं हुं — आलंबन रहित, जीव शुद्ध, निश्चळ ध्रुव छे. १९२.