व्रतसमितीन्द्रियरोधो लोचावश्यकमचेलमस्नानम् ।
क्षितिशयनमदन्तधावनं स्थितिभोजनमेकभक्तं च ।।२०८।।
एते खलु मूलगुणाः श्रमणानां जिनवरैः प्रज्ञप्ताः ।
तेषु प्रमत्तः श्रमणः छेदोपस्थापको भवति ।।२०९।।ुग्मम्]
सर्वसावद्ययोगप्रत्याख्यानलक्षणैकमहाव्रतव्यक्तिवशेन हिंसानृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रहविरत्या-
त्मकं पंचतयं व्रतं, तत्परिकरश्च पंचतयी समितिः पंचतय इन्द्रियरोधो लोचः षट्तयमा-
वश्यकमचेलक्यमस्नानं क्षितिशयनमदन्तधावनं स्थितिभोजनमेकभक्तश्चैवं एते निर्विकल्प-
गाथासप्तकं गतम् । अथ निर्विकल्पसामायिकसंयमे यदा च्युतो भवति तदा सविकल्पं छेदोपस्थापन-
चारित्रमारोहतीति प्रतिपादयति — वदसमिदिंदियरोधो व्रतानि च समितयश्चेन्द्रियरोधश्च व्रतसमितीन्द्रय-
रोधः । लोचावस्सयं लोचश्चावश्यकानि च लोचावश्यकं, ‘‘समाहारस्यैकवचनम्’’ । अचेलमण्हाणं
खिदिसयणमदंतवणं ठिदिभोयणमेगभत्तं च अचेलकास्नानक्षितिशयनादन्तधावनस्थितिभोजनैकभक्तानि । एदे
खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता एते खलु स्फु टं अष्टाविंशतिमूलगुणाः श्रमणानां जिनवरैः
प्रज्ञप्ताः । तेसु पमत्तो समणो छेदोवट्ठावगो होदि तेषु मूलगुणेषु यदा प्रमत्तः च्युतो भवति । सः कः ।
श्रमणस्तपोधनस्तदाकाले छेदोपस्थापको भवति । छेदे व्रतखण्डने सति पुनरप्युपस्थापकश्छेदोपस्थापक
इति । तथाहि — निश्चयेन मूलमात्मा, तस्य केवलज्ञानाद्यनन्तगुणा मूलगुणास्ते च निर्विकल्पसमाधिरूपेण
कहानजैनशास्त्रमाला ]
चरणानुयोगसूचक चूलिका
३८७
अन्वयार्थ : — [व्रतसमितीन्द्रियरोधः ] व्रत, समिति, इन्द्रियरोध, [लोचावश्यकम् ]
लोच, आवश्यक, [अचेलम् ] अचेलपना, [अस्नानं ] अस्नान, [क्षितिशयनम् ] भूमिशयन,
[अदंतधावनं ] अदंतधावन, [स्थितिभोजनम् ] खड़े – खड़े भोजन, [च ] और [एकभक्तं ]
एकबार आहार — [एते ] ये [खलु ] वास्तवमें [श्रमणानां मूलगुणाः ] श्रमणोंके मूलगुण
[जिनवरैः प्रज्ञप्ताः ] जिनवरोंने कहे हैं; [तेषु ] उनमें [प्रमत्तः ] प्रमत्त होता हुआ [श्रमणः ]
श्रमण [छेदोपस्थापकः भवति ] छेदोपस्थापक होता है ।।२०८ -२०९।।
टीका : — सर्व सावद्ययोगके प्रत्याख्यानस्वरूप एक महाव्रतकी व्यक्तियाँ (विशेष,
प्रगटताएँ) होनेसे हिंसा, असत्य, चोरी, अब्रह्म और परिग्रहकी विरतिस्वरूप पाँच प्रकारके व्रत
तथा उसकी १परिकरभूत पाँच प्रकारकी समिति, पाँच प्रकारका इन्द्रियरोध, लोच, छह प्रकारके
आवश्यक, २अचेलपना, अस्नान, भूमिशयन, अदंतधावन (दातुन न करना), खड़े – खड़े भोजन,
और एकबार आहार — इसप्रकार ये (अट्ठाईस) निर्विकल्प सामायिकसंयमके विकल्प (भेद)
१. परिकर = अनुसरण करनेवाला समुदाय; अनुचरसमूह; [समिति, इन्द्रियरोध, इत्यादि पांच व्रतोंके पीछे –
पीछे होते ही हैं, इसलिये समिति इत्यादि गुण पाँच व्रतोंका परिकर अर्थात् अनुचर समूह है] ।]
२. अचेलपना = वस्त्ररहितपना, दिगम्बरपना ।