Pravachansar (Hindi). Gatha: 238.

< Previous Page   Next Page >


Page 442 of 513
PDF/HTML Page 475 of 546

 

४४२प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
असंयतस्य च यथोदितात्मतत्त्वप्रतीतिरूपं श्रद्धानं यथोदितात्मतत्त्वानुभूतिरूपं ज्ञानं वा किं
कुर्यात्
ततः संयमशून्यात् श्रद्धानात् ज्ञानाद्वा नास्ति सिद्धिः अत आगमज्ञानतत्त्वार्थ-
श्रद्धानसंयतत्वानामयौगपद्यस्य मोक्षमार्गत्वं विघटेतैव ।।२३७।।

अथागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वानां यौगपद्येऽप्यात्मज्ञानस्य मोक्षमार्गसाधकतमत्वं द्योतयति

जं अण्णाणी कम्मं खवेदि भवसयसहस्सकोडीहिं
तं णाणी तिहिं गुत्तो खवेदि उस्सासमेत्तेण ।।२३८।।
यदज्ञानी कर्म क्षपयति भवशतसहस्रकोटिभिः
तज्ज्ञानी त्रिभिर्गुप्तः क्षपयत्युच्छ्वासमात्रेण ।।२३८।।

श्रद्धानज्ञानसहितोऽपि पौरुषस्थानीयचारित्रबलेन रागादिविकल्परूपादसंयमाद्यदि न निवर्तते तदा तस्य श्रद्धानं ज्ञानं वा किं कुर्यात्, न किमपीति अतः एतदायातिपरमागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वानां मध्ये द्वयेनैकेन वा निर्वाणं नास्ति, किंतु त्रयेणेति ।।२३७।। एवं भेदाभेदरत्नत्रयात्मकमोक्षमार्ग- स्थापनमुख्यत्वेन द्वितीयस्थले गाथाचतुष्टयं गतम् किंच बहिरात्मावस्थान्तरात्मावस्थापरमात्मावस्था- मोक्षावस्थात्रयं तिष्ठति अवस्थात्रयेऽनुगताकारं द्रव्यं तिष्ठति एवं परस्परसापेक्षद्रव्यपर्यायात्मको जीवपदार्थः तत्र मोक्षकारणं चिन्त्यते मिथ्यात्वरागादिरूपा बहिरात्मावस्था तावदशुद्धा, मुक्तिकारणं आत्मतत्त्वकी प्रतीतिरूप श्रद्धान या यथोक्त आत्मतत्त्वकी अनुभूतिरूप ज्ञान क्या करेगा ? इसलिये संयमशून्य श्रद्धानसे या ज्ञानसे सिद्धि नहीं होती

इससे आगमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्त्वके अयुगपत्पनेको मोक्षमार्गपना घटित नहीं होता ।।२३७।।

अब, आगमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्त्वका युगपत्पना होने पर भी, आत्मज्ञान मोक्षमार्गका साधकतम (उत्कृष्ट साधक) है ऐसा समझाते हैं :

अन्वयार्थ :[यत् कर्म ] जो कर्म [अज्ञानी ] अज्ञानी [भवशतसहस्रकोटिभिः ] लक्षकोटि भवोंमें [क्षपयति ] खपाता है, [तत् ] वह कर्म [ज्ञानी ] ज्ञानी [त्रिभिः गुप्तः ] तीन प्रकार (मनवचनकाय) से गुप्त होनेसे [उच्छ्वासमात्रेण ] उच्छ्वासमात्रमें [क्षपयति ] खपा देता है ।।२३८।।

अज्ञानी जे कर्मो खपावे लक्ष कोटि भवो वडे,
ते कर्म ज्ञानी त्रिगुप्त बस उच्छ्वासमात्रथी क्षय करे. २३८
.