कुर्यात् । ततः संयमशून्यात् श्रद्धानात् ज्ञानाद्वा नास्ति सिद्धिः । अत आगमज्ञानतत्त्वार्थ-
अथागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वानां यौगपद्येऽप्यात्मज्ञानस्य मोक्षमार्गसाधकतमत्वं द्योतयति —
श्रद्धानज्ञानसहितोऽपि पौरुषस्थानीयचारित्रबलेन रागादिविकल्परूपादसंयमाद्यदि न निवर्तते तदा तस्य श्रद्धानं ज्ञानं वा किं कुर्यात्, न किमपीति । अतः एतदायाति – परमागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वानां मध्ये द्वयेनैकेन वा निर्वाणं नास्ति, किंतु त्रयेणेति ।।२३७।। एवं भेदाभेदरत्नत्रयात्मकमोक्षमार्ग- स्थापनमुख्यत्वेन द्वितीयस्थले गाथाचतुष्टयं गतम् । किंच बहिरात्मावस्थान्तरात्मावस्थापरमात्मावस्था- मोक्षावस्थात्रयं तिष्ठति । अवस्थात्रयेऽनुगताकारं द्रव्यं तिष्ठति । एवं परस्परसापेक्षद्रव्यपर्यायात्मको जीवपदार्थः। तत्र मोक्षकारणं चिन्त्यते । मिथ्यात्वरागादिरूपा बहिरात्मावस्था तावदशुद्धा, मुक्तिकारणं आत्मतत्त्वकी प्रतीतिरूप श्रद्धान या यथोक्त आत्मतत्त्वकी अनुभूतिरूप ज्ञान क्या करेगा ? इसलिये संयमशून्य श्रद्धानसे या ज्ञानसे सिद्धि नहीं होती ।
इससे आगमज्ञान – तत्त्वार्थश्रद्धान – संयतत्त्वके अयुगपत्पनेको मोक्षमार्गपना घटित नहीं होता ।।२३७।।
अब, आगमज्ञान – तत्त्वार्थश्रद्धान – संयतत्त्वका युगपत्पना होने पर भी, आत्मज्ञान मोक्षमार्गका साधकतम (उत्कृष्ट साधक) है ऐसा समझाते हैं : —
अन्वयार्थ : — [यत् कर्म ] जो कर्म [अज्ञानी ] अज्ञानी [भवशतसहस्रकोटिभिः ] लक्षकोटि भवोंमें [क्षपयति ] खपाता है, [तत् ] वह कर्म [ज्ञानी ] ज्ञानी [त्रिभिः गुप्तः ] तीन प्रकार (मन – वचन – काय) से गुप्त होनेसे [उच्छ्वासमात्रेण ] उच्छ्वासमात्रमें [क्षपयति ] खपा देता है ।।२३८।।
ते कर्म ज्ञानी त्रिगुप्त बस उच्छ्वासमात्रथी क्षय करे. २३८.