paryAyA hi paryAyabhUtAyA Atmavyatirekavyakte kAl ev sattvAttatonyakAleShu
bhavantyasanta ev . yashcha paryAyANAn dravyatvabhUtayAnvayashaktyAnusyUta kramAnupAtI svakAle
prAdurbhAva tasminparyAyabhUtAyA Atmavyatirekavyakte pUrvamasattvAtparyAyA anya ev . tata
paryAyANAmanyatven nishchIyate paryAyasvarUpakartRukaraNAdhikaraNabhUtatven paryAyebhyopRuthagbhUtasya
dravyasyAsadutpAda . tathA hi — na hi manujastridasho vA siddho vA syAt, na hi tridasho
manujo vA siddho vA syAt . evamasan kathamananyo nAm syAt, yenAnya ev na syAt;
yen cha niShpadyamAnamanujAdiparyAyan jAyamAnavalayAdivikAran kAnchanamiv jIvadravyamapi pratipad-
manyanna syAt ..113..
devaparyAyakAle manuShyaparyAyasyAnupalambhAt . devo vA mANuso va siddho vA devo vA manuShyo na bhavati
svAtmopalabdhirUpasiddhaparyAyo vA na bhavati . kasmAt . paryAyANAn parasparan bhinnakAlatvAt,
suvarNadravye kuNDalAdiparyAyANAmiv . evan ahojjamANo evamabhavansan aNaNNabhAvan kadhan lahadi ananyabhAv-
222pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
TIkA : — paryAyen paryAyabhUt svavyatirekavyaktike kAlamen hI sat (-vidyamAn)
honese, usase anya kAlommen asat (-avidyamAn) hI hain . aur paryAyonkA dravyatvabhUt
anvayashaktike sAth gunthA huA (-ekarUpatAse yukta) jo kramAnupAtI (kramAnusAr) svakAlamen
utpAd hotA hai usamen paryAyabhUt svavyatirekavyaktikA pahale asatpanA honese, paryAyen anya hI
hain . isIliye paryAyonkI anyatAke dvArA dravyakA — jo ki paryAyonke svarUpakA kartA, karaN
aur adhikaraN honese paryAyonse apRuthak hai usakA — asat -utpAd nishchit hotA hai .
is bAtako (udAharaN dekar) spaShTa karate hain : —
manuShya vah dev yA siddha nahIn hai, aur dev, vah manuShya yA siddha nahIn hai; isaprakAr
na hotA huA ananya (-vahakA vahI) kaise ho sakatA hai, ki jisase anya hI na ho aur jisase
manuShyAdi paryAyen utpanna hotI hain aisA jIv dravya bhI — valayAdi vikAr (kankaNAdi paryAyen)
jisake utpanna hotI hain aise suvarNakI bhAnti — pad -pad par (prati paryAy par) anya na ho ?
[jaise kankaN, kuNDal ityAdi paryAyen anya hain, (-bhinna -bhinna hain, ve kI ve hI nahIn hain) isaliye
un paryAyonkA kartA suvarNa bhI anya hai, isIprakAr manuShya, dev ityAdi paryAyen anya hain, isaliye
un paryAyonkA kartA jIvadravya bhI paryAyApekShAse anya hai . ]
bhAvArtha : — jIvake anAdi ananta -hone par bhI, manuShya paryAyakAlamen devaparyAyakI
yA svAtmopalabdhirUp siddhaparyAyakI aprApti hai arthAt manuShya, dev yA siddha nahIn hai, isaliye
ve paryAyen anya anya hain . aisA honese, un paryAyonkA karttA, sAdhan aur AdhAr jIv bhI
paryAyApekShAse anyapaneko prApta hotA hai . isaprakAr jIvakI bhAnti pratyek dravyake paryAyApekShAse