kriyAbhAvavattven kevalabhAvavattven cha dravyasyAsti visheSha . tatra bhAvavantau kriyAvantau cha pudgalajIvau, pariNAmAdbhedasanghAtAbhyAn chotpadyamAnAvatiShThamAnabhajyamAnatvAt . sheShadravyANi tu bhAvavantyev, pariNAmAdevotpadyamAnAvatiShThamAnabhajyamAnatvAditi nishchaya . tatra pariNAm- mAtralakShaNo bhAva, parispandanalakShaNA kriyA . tatra sarvANyapi dravyANi pariNAmasvabhAvatvAt pariNAmenopAttAnvayavyatirekANyavatiShThamAnotpadyamAnabhajyamAnAni bhAvavanti bhavanti . pudgalAstu parispandasvabhAvatvAtparispanden bhinnA sanghAten, sanhatA punarbhedenotpadyamAnAv- tiShThamAnabhajyamAnA kriyAvantashcha bhavanti . tathA jIvA api parispandasvabhAvatvAtparispanden pratisamayapariNatirUpA arthaparyAyA bhaNyante . yadA jIvonen sharIreN sah bhedan viyogan tyAgan kRutvA bhavAntarasharIreN sah sanghAtan melApakan karoti tadA vibhAvavyanyjanaparyAyo bhavati, tasmAdev bhavAntarasankramaNAtsakriyatvan bhaNyate . pudgalAnAn tathaiv vivakShitaskandhavighaTanAtsakriyatven skandhAntar- sanyoge sati vibhAvavyanyjanaparyAyo bhavati . muktajIvAnAn tu nishchayaratnatrayalakShaNen paramakAraNasamay- sArasangnen nishchayamokShamArgabalenAyogicharamasamaye nakhakeshAnvihAy paramaudArikasharIrasya vilIyamAn- rUpeN vinAshe sati kevalagnAnAdyanantachatuShTayavyaktilakShaNen paramakAryasamayasArarUpeN svabhAvavyanyjan- paryAyeN kRutvA yosAvutpAda sa bhedAdev bhavati, na sanghAtAt . kasmAditi chet sharIrAntareN sah
TIkA : — koI dravya ‘bhAv’ tathA ‘kriyAvAle’ honese aur koI dravya keval ‘bhAv’ vAle honese, – is apekShAse dravyakA visheSh (bhed) hai . vahAn pudgal tathA jIv (1) bhAvavAle tathA (2) kriyAvAle hain, kyonki (1) pariNAm dvArA tathA (2) sanghAt aur bhedake dvArA ve utpanna hote hain, Tikate hain aur naShTa hote hain . sheSh dravya to bhAvavAle hI hain, kyonki ve pariNAmake dvArA hI utpanna hote hain, Tikate hai aur naShTa hote hain — aisA nishchay hai .
usamen, ‘bhAv’kA lakShaN pariNAmamAtra hai; ‘kriyA’ kA lakShaN parispand (-kampan) hai . vahAn samasta hI dravya bhAvavAle hain, kyonki pariNAmasvabhAvavAle honese pariNAmake dvArA 1anvay aur vyatirekonko prApta hote hue ve utpanna hote hain, Tikate hain aur naShTa hote hain . pudgal to (bhAvavAle honeke atirikta) kriyAvAle bhI hote hain, kyonki parispandasvabhAvavAle honese parispandake dvArA 2pRuthak pudgal ekatrit ho jAte hain, isaliye aur ekatrit – mile hue pudgal puna pRuthak ho jAte hain, isaliye (is apekShAse) ve utpanna hote hain, Tikate hain aur naShTa hote hain . tathA jIv bhI bhAvavAle honeke atirikta) kriyAvAle bhI hote hain, kyonki
256pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
1. anvay, sthAyIpaneko aur vyatirek, utpAd tathA vyayapaneko batalAte hain .
2. pRuthak pudgal kampanake dvArA ekatrit hote hain . vahAn ve bhinnapanese naShTa hue, pudgalapanese Tike aur ekatrapanese utpanna hue .