Pravachansar-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 262 of 513
PDF/HTML Page 295 of 546

 

paryAyatve shabdasya pRuthivIskandhasyev sparshanAdIndriyaviShayatvam; apAn ghrANendriyAviShayatvAt, jyotiSho ghrANarasanendriyAviShayatvAt, maruto ghrANarasanachakShurindriyAviShayatvAchcha . na chAgandhA- gandharasAgandharasavarNA evamapjyotirmAruta, sarvapudgalAnAn sparshAdichatuShkopetatvAbhyupagamAt; vyaktasparshAdichatuShkAnAn cha chandrakAntAraNiyavAnAmArambhakairev pudgalairavyaktagandhAvyaktagandharasA- vyaktagandharasavarNAnAmapjyotirudaramarutAmArambhadarshanAt . na cha kvachitkasyachit guNasya vyaktA- paudgala . yathA jIvasya naranArakAdivibhAvaparyAyA tathAyan shabda pudgalasya vibhAvaparyAyo, na cha guNa . kasmAt . guNasyAvinashvaratvAt, ayan cha vinashvaro . naiyAyikamatAnusArI kashchidvadatyAkAsh- guNoyan shabda . parihAramAhAkAshaguNatve satyamUrto bhavati . amUrtashcha shravaNendriyaviShayo na bhavati, dRushyate cha shravaNendriyaviShayatvam . sheShendriyaviShaya kasmAnna bhavatIti chet

aur ‘‘yadi shabda pudgalakI paryAy ho to vah pRithvIskandhakI bhAnti sparshanAdik idriyonkA viShay honA chAhiye, arthAt jaise pRithvIskandharUp pudgalaparyAy sarva indriyonse gnAt hotI hai usIprakAr shabdarUp pudgalaparyAy bhI sabhI indriyonse gnAt honI chAhiye’’ (aisA tarka kiyA jAy to) aisA bhI nahIn hai; kyonki pAnI (pudgalakI paryAy hone par bhI) ghrANendriyakA viShay nahIn hai; agni (pudgalakI paryAy hone par bhI) ghrANendriy tathA rasanendriyakA viShay nahIn hai aur vAyu (pudgalakI paryAy hone parabhI) ghrAN, rasanA tathA chakShuindriyakA viShay nahIn hai . aur aisA bhI nahIn hai ki pAnI gandh rahit hai (isaliye nAkase agrAhya hai ), agni gandh tathA ras rahit hai (isaliye nAk, jIbhase agrAhya hai ) aur vAyu gandh, ras tathA varNa rahit hai (isaliye nAk, jIbh tathA Ankhonse agrAhya hai ); kyonki sabhI pudgal sparshAdi 1chatuShkayukta svIkAr kiye gaye hain kyonki jinake sparshAdi chatuShka vyakta hain aise (1) chandrakAntamaNiko, (2) araNiko aur (3) jau ko jo pudgal utpanna karate hain unhIn ke dvArA (1) jisakI gandh avyakta hai aise pAnIkI, (2) jisakI gandh tathA ras avyakta hai aisI agnikI aur (3) jisakI gandh, ras tathA varNa avyakta hai aisI udaravAyukI utpatti hotI dekhI jAtI hai .

262pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-

1. chatuShka = chatuShTay, chArakA samUh . [samasta pudgalommenpRithvI, jal, agni aur vAyu in sabahImen sparshAdi chAron guN hote hain . mAtra antar itanA hI hain ki pRithvImen chAron guN vyakta hain, pAnImen gandh avyakta hai, agnimen gandh tathA ras avyakta hai, aur vAyumen gandh, ras, tathA varNa avyakta hain . is bAtakI siddhike liye yukti isaprakAr hai :chandrakAntamaNirUp pRithvImense pAnI jharatA hai; araNikI -lakaDImense agni pragaT hotI hai aur jau khAnese peTamen vAyu utpanna hotI hai; isaliye (1) chandrakAntamaNimen, (2) araNi -lakaDImen
aur (3) jau men rahanevAle chAron guN (1) pAnImen, (2) agnimen aur (3) vAyumen hone chAhiye
. mAtra antar itanA hI hai ki un guNommense kuchh apragaTarUpase pariNamit huye hain . aur phi ra, pAnImense motIrUp pRithvIkAy athavA agnimense kAjalarUp pRithvIkAyake utpanna hone par chAron guN pragaT hote huye dekhe jAte
hain
. ]