gamyamAnatvAt . guNatve vA, na tAvadamUrtadravyaguNa shabda, guNaguNinoravibhaktapradeshatvenaikavedan- vedyatvAdamUrtadravyasyApi shravaNendriyaviShayatvApatte . paryAyalakShaNenotkhAtaguNalakShaNatvAnmUrtadravya- guNopi na bhavati . paryAyalakShaNan hi kAdAchitkatvan, guNalakShaNan tu nityatvam . tata kAdAchitkatvotkhAtanityatvasya na shabdasyAsti guNatvam . yattu tatra nityatvan tattadArambhak- pudgalAnAn tadguNAnAn cha sparshAdInAmev, na shabdaparyAyasyeti dRuDhataran grAhyam . na cha pudgal- gAthAkathitakrameN paramANulakShaNasUkShmasvarUpAde pRithvIskandhalakShaNasthUlasvarUpaparyantasya cha . tathAhi — yathAnantagnAnAdichatuShTayan visheShalakShaNabhUtan yathAsambhavan sarvajIveShu sAdhAraNan tathA varNAdichatuShTayan visheSh- lakShaNabhUtan yathAsambhavan sarvapudgaleShu sAdhAraNam . yathaiv chAnantagnAnAdichatuShTayan muktajIvetIndriyagnAn- viShayamanumAnagamyamAgamagamyan cha, tathA shuddhaparamANudravye varNAdichatuShTayamapyatIndriyagnAnaviShayamanumAn- gamyamAgamagamyan cha . yathA vAnantachatuShTayasya sansArijIve rAgAdisnehanimitten karmabandhavashAdashuddhatvan bhavati tathA varNAdichatuShTayasyApi snigdharUkShaguNanimitten dvi -aNukAdibandhAvasthAyAmashuddhatvam . yathA vAnantagnAnAdichatuShTayasya rAgAdisneharahitashuddhAtmadhyAnen shuddhatvan bhavati tathA varNAdichatuShTayasyApi snigdhaguNAbhAve bandhanesati paramANupudgalAvasthAyAn shuddhatvamiti . saddo so poggalo yastu shabda sa
yadi shabdako (paryAy na mAnakar) guN mAnA jAy to vah kyon yogya nahIn hai usakA samAdhAn : —
pratham to, shabda amUrta dravyakA guN nahIn hai kyonki guN -guNImen abhinna pradeshapanA honese ve (guN -guNI) 1ek vedanase vedya honese amUrta dravyako bhI shravaNendriyakA viShayabhUtapanA A jAyagA .
(dUsare, shabdamen) paryAyake lakShaNadvArA guNakA lakShaN utthApit honese shabda mUrta dravyakA guN bhI nahIn hai . paryAyakA lakShaN kAdAchitkapanA (anityapanA) hai, aur guNakA lakShaN nityapanA hai; isaliye (shabdamen) anityapanese nityapaneke utthApit honese (arthAt shabda kabhI- kabhI hI hotA hai, aur nitya nahIn hai, isaliye) shabda vah guN nahIn hai . jo vahAn nityapanA hai vah use (shabdako) utpanna karanevAle pudgalonkA aur unake sparshAdik guNonkA hI hai, shabdaparyAyakA nahIn — isaprakAr ati dRuDhatApUrvak grahaN karanA chAhiye .
1. ek vedanase vedya = ek gnAnase gnAt hone yogya (naiyAyik shabdako AkAshakA guN mAnate hain kintu yah mAnyatA apramAN hai . guN -guNIke pradesh abhinna hote hain, isaliye jis indriyase guN gnAt hotA hai usIse guNI -bhI gnAt honA chAhie . shabda karNendriyase jAnA jAtA hai, isaliye AkAsh bhI karNendriyase gnAt honA chAhiye . kintu vah to kisI bhI indriyase gnAt hotA nahIn hai . isaliye shabda AkAshAdi amUrtik dravyonkA guN nahIn hai .)