vyanjitanityatve yortha tattu dravyam . evamanutpannAvidhvasto dravyasamaya, utpannapradhvansI paryAy- samaya . anansha samayoyamAkAshapradeshasyAnanshatvAnyathAnupapatte . na chaikasamayen paramANorA- lokAntagamanepi samayasya sAnshatvan, vishiShTagatipariNAmAdvishiShTAvagAhapariNAmavat . tathA hi — yathA vishiShTAvagAhapariNAmAdekaparamANuparimANonantaparamANuskandha paramANorananshatvAt punarapyanantAnshatvan na sAdhayati, tathA vishiShTagatipariNAmAdekakAlANuvyAptaikAkAshapradeshAti- sankhyeyAsankhyeyAnantasamayo bhavati, tathApi vartamAnasamayan pratyutpannapradhvansI . yastu pUrvoktadravyakAla sa trikAlasthAyitven nitya iti . evan kAlasya paryAyasvarUpan dravyasvarUpan cha gnAtavyam .. athavAnen gAthAdvayen samayarUpavyavahArakAlavyAkhyAnan kriyate . nishchayakAlavyAkhyAnan tu ‘uppAdo paddhanso’ ityAdi gAthAtrayeNAgre karoti . tadyathA — samao paramArthakAlasya paryAyabhUtasamaya . avappadeso apagatapradesho dvitIyAdipradesharahito niransh ityartha . kathan niransh iti chet . padesamettassa daviyajAdassa pradeshamAtrapudgaladravyasya sambandhI yosau paramANu vadivAdAdo vaTTadi vyatipAtAt mandagati- gamanAtsakAshAtsa paramANustAvadgamanarUpeN vartate . kan prati . padesamAgAsadaviyassa vivakShitai- kAkAshapradeshan prati . iti prathamagAthAvyAkhyAnam . vadivadado tan desan sa paramANustamAkAshapradeshan yadA vyatipatitotikrAnto bhavati tassam samao ten pudgalaparamANumandagatigamanen sama samAna samayo bhavatIti niranshatvamiti vartamAnasamayo vyAkhyAta . idAnIn pUrvAparasamayau kathayati — tado paro puvvo tasmAtpUrvoktavartamAnasamayAtparo bhAvI kopi samayo bhaviShyati pUrvamapi kopi gata attho jo evan ya samayatrayarUportha so kAlo sotItAnAgatavartamAnarUpeN trividhavyavahArakAlo bhaNyate . samao uppaNNapaddhansI teShu triShu madhye yosau vartamAna sa utpannapradhvansI atItAnAgatau tu sankhyeyAsankhye- jisakA nityatva pragaT hotA hai aisA padArtha vah dravya hai . isaprakAr dravyasamay (kAladravya) anutpanna -avinaShTa hai aur paryAyasamay utpannadhvansI hai (arthAt ‘samay’ paryAy utpatti- vinAshavAlI hai .) yah ‘samay’ niransh hai, kyonki yadi aisA na ho to AkAshake pradeshakA niranshatva na bane .
aur ek samayamen paramANu lokake anta tak jAtA hai phi ra bhI ‘samay’ ke ansh nahIn hote; kyonki jaise (paramANuke ) vishiShTa (khAs prakArakA) avagAhapariNAm hotA hai usIprakAr (paramANuke) vishiShTa gatipariNAm hotA hai . ise samajhAte hain : — jaise vishiShTa avagAhapariNAmake kAraN ek paramANuke parimANake barAbar ananta paramANuonkA skandh banatA hai tathApi vah skandh paramANuke ananta anshonko siddha nahIn karatA, kyonki paramANu niransh hai; usIprakAr jaise ek kAlANuse vyApta ek AkAshapradeshake atikramaNake mApake barAbar ek ‘samay’ men paramANu vishiShTa gatipariNAmake kAraN lokake ek chhorase dUsare chhor tak jAtA hai tab (us paramANuke