yo hi yen pradeshamAtreN kAlapadArthenAkAshasya pradeshobhivyAptastan pradeshan manda- gatyAtikramata paramANostatpradeshamAtrAtikramaNaparimANen ten samo ya kAlapadArtha- sUkShmavRuttirUpasamaya sa tasya kAlapadArthasya paryAyastata evamvidhAtparyAyAtpUrvottaravRuttivRuttatven- pudgalaparamANorvyatipatato mandagatyA gachchhata . kan karmatApannam . tan desan tan pUrvagAthoditan kAlANuvyAptamAkAshapradesham . tassam ten kAlANuvyAptaikapradeshapudgalaparamANumandagatigamanen sama samAna sadRushastatsama samao kAlANudravyasya sUkShmaparyAyabhUta samayo vyavahArakAlo bhavatIti paryAyavyAkhyAnan gatam . tado paro puvvo tasmAtpUrvoktasamayarUpakAlaparyAyAtparo bhAvikAle pUrvamatItakAle cha jo attho ya pUrvAparaparyAyeShvanvayarUpeN dattapadArtho dravyan so kAlo sa kAla kAlapadArtho bhavatIti dravyavyAkhyAnam . samao uppaNNapaddhansI sa pUrvoktasamayaparyAyo yadyapi pUrvAparasamayasantAnApekShayA
anvayArtha : — [tan deshan vyatipatata ] paramANu ek AkAshapradeshakA (mandagatise) ullanghan karatA hai tab [tatsama ] usake barAbar jo kAl (lagatA hai ) vah [samaya ] ‘samay’ hai; [tat pUrva para ] us (samay) se pUrva tathA pashchAt aisA (nitya) [ya artha ] jo padArtha hai [sa kAla ] vah kAladravya hai; [samaya utpannapradhvansI ] ‘samay utpannadhvansI hai ..139..
TIkA : — kisI pradeshamAtra kAlapadArthake dvArA AkAshakA jo pradesh vyApta ho us pradeshako jab paramANu manda gatise atikram (ullanghan) karatA hai tab us pradeshamAtra padArthakI paryAy hai; aur aisI us paryAyase pUrvakI tathA bAdakI 3vRuttirUpase pravartamAn honese
te deshanA atikramaN sam chhe ‘samay’, tatpUrvApare je artha chhe te kAL chhe, utpannadhvansI ‘samay’ chhe. 139.
274pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
1atikramaNake 2parimANake barAbar jo kAlapadArthakI sUkShmavRuttirUp ‘samay’ hai vah, us kAl
1. atikramaN = ullanghan karanA .2. parimAN = mAp .
3. vRutti = vartanA so pariNati hai (kAl padArtha vartamAn samayase pUrvakI pariNatirUp tathA usake bAdakI pariNatirUpase pariNamit hotA hai, isaliye usakA nityatva pragaT hai .)