apradesh ev samayo, dravyeN pradeshamAtratvAt . na cha tasya pudgalasyev paryAyeNApya- nekapradeshatvan, yatastasya nirantaran prastAravistRutapradeshamAtrAsankhyeyadravyatvepi parasparasamparkA- sambhavAdekaikamAkAshapradeshamabhivyApya tasthuSha pradeshamAtrasya paramANostadabhivyAptamekamAkAshapradeshan mandagatyA vyatipatat ev vRutti ..138..
ath kAlapadArthasya dravyaparyAyau pragnApayati — parasparabandho bhavati tathAvidhabandhAbhAvAtparyAyeNApi . ayamatrArtha — yasmAtpudgalaparamANorekapradesh- gamanaparyantan sahakAritvan ka roti na chAdhikan tasmAdev gnAyate sopyekapradesh iti ..138.. ath pUrvoktakAlapadArthasya paryAyasvarUpan dravyasvarUpan cha pratipAdayati — vadivadado tasya pUrvasUtrodit-
TIkA : — kAl, dravyase pradeshamAtra honese, apradeshI hI hai . aur use pudgalakI bhAnti paryAyase bhI anekapradeshIpanA nahIn hai; kyonki paraspar antarake binA 1prastArarUp vistRut pradeshamAtra asankhyAt kAladravya hone par bhI paraspar samparka na honese ek -ek AkAshapradeshako vyApta karake rahanevAle kAladravyakI vRutti tabhI hotI hai (arthAt kAlANukI pariNati tabhI nimittabhUt hotI hai ) ki jab 2pradeshamAtra paramANu us (kAlANu) se vyApta ek AkAshapradeshako mandagatise ullanghan karatA ho .
bhAvArtha : — lokAkAshake asankhyAtapradesh hain . ek -ek pradeshamen ek -ek kAlANu rahA huA hai . ve kAlANu snigdha -rUkShaguNake abhAvake kAraN ratnonkI rAshikI bhAnti pRuthak- pRuthak hI rahate hain; pudgal -paramANuonkI bhAnti paraspar milate nahIn hain .
jab pudgalaparamANu AkAshake ek pradeshako manda gatise ullanghan karatA hai (arthAt ek pradeshase dUsare anantar -nikaTatam pradesh par manda gatise jAtA hai ) tab us (ullanghit kiye jAnevAle) pradeshamen rahanevAlA kAlANu usamen nimittabhUtarUpase rahatA hai . isaprakAr pratyek kAlANu pudgalaparamANuke ekapradesh takake gaman paryant hI sahakArIrUpase rahatA hai, adhik nahIn; isase spaShTa hotA hai ki kAladravya paryAyase bhI anekapradeshI nahIn hai ..138..
ab, kAlapadArthake dravya aur paryAyako batalAte hain : – pra. 35
1. prastAr = vistAr . (asankhyAt kAladravya samasta lokAkAshamen phai le hue hain . unake paraspar antar nahIn hai, kyonki pratyek AkAshapradeshamen ek -ek kAladravya rah rahA hai .)
2. pradeshamAtra = ekapradeshI . (jab ekapradeshI aisA paramANu kisI ek AkAshapradeshako mandagatise
ullanghan kar rahA ho tabhI us AkAshapradeshamen rahanevAle kAladravyakI pariNati usamen nimittabhUtarUpase
vartatI hai .)