sarvavRuttitvavirodhAt . sarvasyApi hi kAlapadArthasya ya sUkShmo vRuttyansha sa samayo, na tu tadekadeshasya . tiryakprachayasyordhvaprachayatvaprasangAchcha . tathA hi — prathamameken pradeshen vartate, tatonyen, tatopyanyatareNeti tiryakprachayopyUrdhvaprachayIbhUy pradeshamAtran dravyam- vasthApayati . tatastiryakprachayasyordhvaprachayatvamanichchhatA prathamamev pradeshamAtran kAladravyan vyavasthApayitavyam ..144..
athaivan gneyatattvamuktvA gnAnagneyavibhAgenAtmAnan nishchinvannAtmanotyantavibhaktatvAy vyavahArajIvatvahetumAlochayati — ghaTate . yashcha pradeshavAn sa kAlapadArtha iti . ath matan kAladravyAbhAvepyutpAdavyayadhrauvyatvan ghaTate . naivam . anggulidravyAbhAve vartamAnavakraparyAyotpAdo bhUtarjuparyAyasya vinAshastadubhayAdhArabhUtan dhrauvyan kasya bhaviShyati . na kasyApi . tathA kAladravyAbhAve vartamAnasamayarUpotpAdo bhUtasamayarUpo vinAshastadubhayAdhArabhUtan dhrauvyan ka sya bhaviShyati . na ka syApi . evan satyetadAyAti – anyasya bhanggonya- syotpAdonyasya dhrauvyamiti sarvan vastusvarUpan viplavate . tasmAdvastuviplavabhayAdutpAdavyayadhrauvyANAn kopyek AdhArabhUtostItyabhyupagantavyam . sa chaikapradesharUpa kAlANupadArtha eveti . atrAtItA- nantakAle ye kechan siddhasukhabhAjanan jAtA, bhAvikAle cha ‘AtmopAdAnasiddhan svayamatishayavad’ ityAdivisheShaNavishiShTasiddhasukhasya bhAjanan bhaviShyanti te sarvepi kAlalabdhivashenaiv . tathApi tatra nijaparamAtmopAdeyaruchirUpan vItarAgachAritrAvinAbhUtan yannishchayasamyaktvan tasyaiv mukhyatvan, na cha kAlasya, ten sa hey iti . tathA choktam — ‘‘kin palavieN bahuNA je siddhA NaravarA gaye kAle sijjhahahi je
(1) [dravyake ek deshakI pariNatiko sampUrNa dravyakI pariNati mAnanekA prasang AtA hai . ] ek deshakI vRuttiko sampUrNa dravyakI vRutti mAnanemen virodh hai . sampUrNa kAl padArthakA jo sUkShma vRuttyansh hai vah samay hai, parantu usake ek deshakA vRuttyansh vah samay nahIn .
tathA, (2) tiryakprachayako U rdhvaprachayapanekA prasang AtA hai . vah isaprakAr hai ki : — pratham, kAladravya ek pradeshase varte, phi ra dUsare pradeshase varte aur phi ra anyapradeshase varte (aisA prasang AtA hai ) isaprakAr tiryakprachay U rdhvaprachay banakar dravyako pradeshamAtra sthApit karatA hai . (arthAt tiryakprachay hI U rdhvaprachay hai, aisA mAnanekA prasang AtA hai, isaliye dravyapradeshamAtra hI siddha hotA hai .) isaliye tiryakprachayako U rdhvaprachayapanA na mAnane (chAhane)vAleko pratham hI kAladravyako pradeshamAtra nishchit karanA chAhiye ..144..
(isaprakAr gneyatattvapragnApanamen dravyavisheShapragnApan samApta huA .)
ab, isaprakAr gneyatattva kahakar, gnAn aur gneyake vibhAg dvArA AtmAko nishchit karate hue, AtmAko atyanta vibhakta (bhinna) karaneke liye vyavahArajIvatvake hetukA vichAr karate hain : –