Atmano hi rasarUpagandhaguNAbhAvasvabhAvatvAtsparshaguNavyaktyabhAvasvabhAvatvAt shabda- paryAyAbhAvasvabhAvatvAttathA tanmUlAdalingagrAhyatvAtsarvasansthAnAbhAvasvabhAvatvAchcha pudgaladravya- vibhAgasAdhanamarasatvamarUpatvamagandhatvamavyakta tvamashabdatvamalingagrAhyatvamasansthAnatvan chAsti . sakal- pudgalApudgalAjIvadravyavibhAgasAdhanan tu chetanAguNatvamasti . tadev cha tasya svajIv- dravyamAtrAshritatven svalakShaNatAn bibhrANan sheShadravyAntaravibhAgan sAdhayati . alingagrAhya iti vaktavye yadalingagrahaNamityuktan tadbahutarArthapratipattaye . tathA hi — na lingairindriyairgrAhakatAmA- mukhyatayA dvitIyavisheShAntarAdhikAra samApta . athaikonavinshatigAthAparyantan jIvasya pudgalen sah bandha- mukhyatayA vyAkhyAnan karoti, tatra ShaTsthalAni bhavanti . teShvAdau ‘arasamarUvan’ ityAdi shuddhajIv- vyAkhyAnen gAthaikA, ‘mutto rUvAdi’ ityAdipUrvapakShaparihAramukhyatayA gAthAdvayamiti prathamasthale gAthAtrayam . tadanantaran bhAvabandhamukhyatven ‘uvaogamao’ ityAdi gAthAdvayam . ath parasparan dvayo pudgalayo bandho, jIvasya rAgAdipariNAmen sah bandho, jIvapudgalayorbandhashcheti trividhabandhamukhyatven
anvayArtha : — [jIvam ] jIvako [arasam ] aras, [arUpam ] arUp [agandham ] agandh, [avyaktam ] avyakta, [chetanAguNam ] chetanAguNayukta, [ashabdam ] ashabda, [alingagrahaNam ] alingagrahaN (ling dvArA grahaN na hone yogya) aur [anirdiShTasansthAnam ] jisakA koI sansthAn nahIn kahA gayA hai aisA [jAnIhi ] jAno ..172..
TIkA : — AtmA (1) rasaguNake abhAvarUp svabhAvavAlA honese, (2) rUpaguNake abhAvarUp svabhAvavAlA honese, (3) gandhaguNake abhAvarUp svabhAvavAlA honese, (4) sparshaguNarUp vyaktatAke abhAvarUp svabhAvavAlA honese, (5) shabdaparyAyake abhAvarUp svabhAvavAlA honese, tathA (6) in sabake kAraN (arthAt ras – rUp – gandh ityAdike abhAvarUp svabhAvake kAraN) lingake dvArA agrAhya honese or (7) sarva sansthAnonke abhAvarUp svabhAvavAlA honese, AtmAko pudgaladravyase vibhAgakA sAdhanabhUt (1) arasapanA, (2) arUpapanA, (3) agandhapanA, (4) avyaktapanA, (5) ashabdapanA, (6) alingagrAhyapanA aur (7) asansthAnapanA hai . pudgal tathA apudgal aise samasta ajIv dravyonse vibhAgakA sAdhan to chetanAguNamayapanA hai; aur vahI, mAtra svajIvadravyAshrit honese svalakShaNapaneko dhAraN karatA huA, AtmAkA sheSh anya dravyonse vibhAg (bhed) siddha karatA hai .
jahAn ‘alingagrAhya’ karanA hai vahAn jo ‘alingagrahaN’ kahA hai, vah bahutase arthonkI