asti khalvAtmana shubhAshubhapariNAmakAle svayamev samupAttavaichitryakarmapudgalapariNAma, navaghanAmbuno bhUmisanyogapariNAmakAle samupAttavaichitryAnyapudgalapariNAmavat . tathA hi — yathA yadA navaghanAmbu bhUmisanyogen pariNamati tadAnye pudgalA svayamev samupAttavaichitryai nandaikalakShaNaparamasukhAmRutavyaktirUpakAryasamayasArasAdhakanishchayaratnatrayAtmakakArNasmayasAravilakShaNasya mithyAtvarAgAdivibhAvarUpasya svakIyapariNAmasya . punarapi kimvishiShTasya . davvajAdassa svakIyAtma- dravyopAdAnakAraNajAtasya . AdIyade kadAI kammadhUlIhin AdIyate badhyate . kAbhi . karmadhUlIbhi kartRu- bhUtAbhi kadAchitpUrvoktavibhAvapariNAmakAle . na kevalamAdIyate, vimuchchade visheSheN muchyate tyajyate tAbhi karmadhUlIbhi kadAchitpUrvoktakAraNasamayasArapariNatikAle . etAvatA kimuktan bhavati . ashuddha- pariNAmen badhyate shuddhapariNAmen muchyat iti ..186.. ath yathA dravyakarmANi nishchayen svayamevotpadyante tathA gnAnAvaraNAdivichitrabhedarUpeNApi svayamev pariNamantIti kathayati ---pariNamadi jadA appA pariNamati yadAtmA . samastashubhAshubhaparadravyaviShaye paramopekShAlakShaNan shuddhopayogapariNAman muktvA yadAyamAtmA pariNamati . kva . suhamhi asuhamhi shubheshubhe vA pariNAme . kathambhUta san . rAgadosajudo shuddha pariNAmako nimittamAtra karake) chhoDatI hai ..186..
ab pudgal karmonkI vichitratA (gnAnAvaraN, darshanAvaraNAdirUp anekaprakAratA) ko kaun karatA hai ? isakA nirUpaN karate hain : —
anvayArtha : — [yadA ] jab [AtmA ] AtmA [rAgadveShayuta ] rAgadveShayukta hotA huA [shubhe ashubhe ] shubh aur ashubhamen [pariNamit ] pariNamit hotA hai, tab [karmaraja ] karmaraj [gnAnAvaraNAdibhAvai ] gnAnAvaraNAdirUpase [tan ] usamen [pravishati ] pravesh karatI hai ..187..
TIkA : — jaise naye meghajalake bhUmisanyogarUp pariNAmake samay anya pudgalapariNAm svayamev vaichitryako prApta hote hain, usIprakAr AtmAke shubhAshubh pariNAmake samay