Atmano hi shuddha Atmaiv sadahetukatvenAnAdyanantatvAt svatasiddhatvAchcha dhruvo, na kinchanApyanyat . shuddhatvan chAtmana paradravyavibhAgen svadharmAvibhAgen chaikatvAt . tachcha gnAnAtmak- tvAddarshanabhUtatvAdatIndriyamahArthatvAdachalatvAdanAlambatvAchcha . tatra gnAnamevAtmani bibhrata svayam darshanabhUtasya chAtanmayaparadravyavibhAgen svadharmAvibhAgen chAstyekatvam . tathA pratiniyatasparsharas- gandhavarNaguNashabdaparyAyagrAhINyanekAnIndriyANyatikramya sarvasparsharasagandhavarNaguNashabdaparyAyagrAhak- syaikasya sato mahatorthasyendriyAtmakaparadravyavibhAgen sparshAdigrahaNAtmakasvadharmAvibhAgen svAtmAnubhUtilakShaNanishchayanayabalen pUrvamapahAy nirAkRutya . pashchAt kin karoti . NANamahamekko gnAnamahameka, sakalavimalakevalagnAnamevAhan bhAvakarmadravyakarmanokarmarahitatvenaikashcha . idi jo jhAyadi ityanen prakAreN yosau dhyAyati chintayati bhAvayati . kka . jhANe nijashuddhAtmadhyAne sthita so appANan havadi jhAdA sa AtmAnan bhavati dhyAtA . sa chidAnandaikasvabhAvaparamAtmAnan dhyAtA bhavatIti . tatashcha paramAtmadhyAnAttAdRushamev paramAtmAnan labhate . tadapi kasmAt . upAdAnakAraNasaddashan kAryamiti vachanAt . tato gnAyate shuddhanayAchchhuddhAtmalAbh iti ..191.. ath dhruvatvAchchhuddhAtmAnamev bhAvayehamiti vichArayati — ‘maNNe’ ityAdipadakhaNDanArUpeN vyAkhyAnan kriyate — maNNe manye dhyAyAmi sarvaprakAro-
TIkA : — shuddhAtmA 1sat aur 2ahetuk honese anAdi – ananta aur svatasiddha hai, isaliye AtmAke shuddhAtmA hI dhruv hai, (usake) dUsarA kuchh bhI dhruv nahIn hai . AtmA shuddha isaliye hai ki use paradravyase vibhAg (bhinnatva) aur svadharmase avibhAg hai isaliye ekatva hai . vah ekatva AtmAke (1) gnAnAtmakapaneke kAraN, (2) darshanabhUtapaneke kAraN, (3) atIndriy mahA padArthapaneke kAraN, (4) achalapaneke kAraN, aur (5) nirAlambapaneke kAraN hai .
inamense (1 – 2) jo gnAnako hI apanemen dhAraN kar rakhatA hai aur jo svayam darshanabhUt hai aise AtmAkA atanmay (gnAn – darshan rahit aisA) paradravyase bhinnatva hai aur svadharmase abhinnatva hai, isaliye usake ekatva hai; (3) aur jo pratinishchit sparsha – ras – gandh – varNarUp guN tathA shabdarUp paryAyako grahaN karanevAlI anek indriyonkA atikram (ullanghan) karake, samasta sparsha – ras – gandh – varNarUp guNon aur shabdarUp paryAyako grahaN karanevAlA ek sat mahA padArtha hai, aise AtmAkA indriyAtmak paradravyase vibhAg hai, aur sparshAdike grahaNasvarUp (gnAnasvarUp) svadharmase avibhAg hai, isaliye usake ekatva hai, (4) aur kShaNavinAsharUpase pravartamAn gneyaparyAyonko (pratikShaN naShTa honevAlI gnAtavya paryAyonko) grahaN karane aur chhoDanekA
1. sat = vidyamAn; astitvavAlA; honevAlA .
2. ahetuk = jisakA koI kAraN nahIn hai aisA; akAraN .
3. pratinishchit = pratiniyat . (pratyek indriy apane – apane niyat viShayako grahaN karatI hai; jaise chakShu varNako grahaN karatI hai .)