યશ્ચેતનોઽયમિત્યન્વયસ્તદ્દ્રવ્યં, યચ્ચાન્વયાશ્રિતં ચૈતન્યમિતિ વિશેષણં સ ગુણઃ, યે ચૈકસમય-
માત્રાવધૃતકાલપરિમાણતયા પરસ્પરપરાવૃત્તા અન્વયવ્યતિરેકાસ્તે પર્યાયાશ્ચિદ્વિવર્તનગ્રન્થય ઇતિ
યાવત્ . અથૈવમસ્ય ત્રિકાલમપ્યેકકાલમાકલયતો મુક્તાફલાનીવ પ્રલમ્બે પ્રાલમ્બે
ચિદ્વિવર્તાંશ્ચેતન એવ સંક્ષિપ્ય વિશેષણવિશેષ્યત્વવાસનાન્તર્ધાનાદ્ધવલિમાનમિવ પ્રાલમ્બે ચેતન
એવ ચૈતન્યમન્તર્હિતં વિધાય કેવલં પ્રાલમ્બમિવ કેવલમાત્માનં પરિચ્છિન્દતસ્ત-
વિનાશાભાવે શુદ્ધાત્મલાભો ન ભવતિ, તદર્થમેવેદાનીમુપાયં સમાલોચયતિ — જો જાણદિ અરહંતં યઃ કર્તા
જાનાતિ . કમ્ . અર્હન્તમ્ . કૈઃ કૃત્વા . દવ્વત્તગુણત્તપજ્જયત્તેહિં દ્રવ્યત્વગુણત્વપર્યાયત્વૈઃ . સો જાણદિ અપ્પાણં
સ પુરુષોઽર્હત્પરિજ્ઞાનાત્પશ્ચાદાત્માનં જાનાતિ, મોહો ખલુ જાદિ તસ્સ લયં તત આત્મપરિજ્ઞાનાત્તસ્ય મોહો
દર્શનમોહો લયં વિનાશં ક્ષયં યાતીતિ . તદ્યથા — કેવલજ્ઞાનાદયો વિશેષગુણા, અસ્તિત્વાદયઃ
સામાન્યગુણાઃ, પરમૌદારિકશરીરાકારેણ યદાત્મપ્રદેશાનામવસ્થાનં સ વ્યઞ્જનપર્યાયઃ, અગુરુલઘુક ગુણ-
ષડ્વૃદ્ધિહાનિરૂપેણ પ્રતિક્ષણં પ્રવર્તમાના અર્થપર્યાયાઃ, એવંલક્ષણગુણપર્યાયાધારભૂતમમૂર્તમસંખ્યાતપ્રદેશં
૧ચેતન હૈ’ ઇસપ્રકારકા અન્વય વહ દ્રવ્ય હૈ, અન્વયકે આશ્રિત રહનેવાલા ‘ચૈતન્ય’ વિશેષણ વહ
ગુણ હૈ, ઔર એક સમય માત્રકી મર્યાદાવાલા કાલપરિમાણ હોનેસે પરસ્પર અપ્રવૃત્ત
૨અન્વયવ્યતિરેક વે પર્યાયેં હૈં — જો કિ ચિદ્વિવર્તનકી [-આત્માકે પરિણમનકી ] ગ્રન્થિયાઁ
[ગાંઠેં ] હૈં .
અબ, ઇસપ્રકાર ત્રૈકાલિકકો ભી [-ત્રૈકાલિક આત્માકો ભી ] એક કાલમેં સમઝ
લેનેવાલા વહ જીવ, જૈસૈ મોતિયોંકો ઝૂલતે હુએ હારમેં અન્તર્ગત માના જાતા હૈ, ઉસી પ્રકાર
ચિદ્વિવર્તોંકા ચેતનમેં હી સંક્ષેપણ [-અંતર્ગત ] કરકે, તથા ૩વિશેષણવિશેષ્યતાકી વાસનાકા
૪અન્તર્ધાન હોનેસે — જૈસે સફે દીકો હારમેં ૫અન્તર્હિત કિયા જાતા હૈ, ઉસી પ્રકાર — ચૈતન્યકો
ચેતનમેં હી અન્તર્હિત કરકે, જૈસે માત્ર ૬હારકો જાના જાતા હૈ, ઉસીપ્રકાર કેવલ આત્માકો
૧. ચેતન = આત્મા .
૨. અન્વયવ્યતિરેક = એક દૂસરેમેં નહીં પ્રવર્તતે ઐસે જો અન્વયકે વ્યતિરેક .
૩. વિશેષણ ગુણ હૈ ઔર વિશેષ્ય વો દ્રવ્ય હૈ .
૪. અંતર્ધાન = અદૃશ્ય હો જાના .
૫. અંતર્હિત = ગુપ્ત; અદૃશ્ય .
૬. હારકો ખરીદનેવાલા મનુષ્ય હારકો ખરીદતે સમય હાર, ઉસકી સફે દી ઔર ઉનકે મોતિયોં ઇત્યાદિકી પરીક્ષા
કરતા હૈ, કિન્તુ બાદમેં સફે દી ઔર મોતિયોંકો હારમેં હી સમાવિષ્ટ કરકે ઉનકા લક્ષ છોડકર વહ માત્ર
હારકો હી જાનતા હૈ . યદિ ઐસા ન કરે તો હારકે પહિનને પર ભી ઉસકી સફે દી આદિકે વિકલ્પ બને
રહનેસે હારકો પહનનેકે સુખકા વેદન નહીં કર સકેગા .
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞાનતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૧૩૭
પ્ર. ૧૮