અથોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણાં પરસ્પરાવિનાભાવં દૃઢયતિ —
ણ ભવો ભંગવિહીણો ભંગો વા ણત્થિ સંભવવિહીણો .
ઉપ્પાદો વિ ય ભંગો ણ વિણા ધોવ્વેણ અત્થેણ ..૧૦૦..
ન ભવો ભઙ્ગવિહીનો ભઙ્ગો વા નાસ્તિ સંભવવિહીનઃ .
ઉત્પાદોઽપિ ચ ભઙ્ગો ન વિના ધ્રૌવ્યેણાર્થેન ..૧૦૦..
કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા ]
જ્ઞેયતત્ત્વ -પ્રજ્ઞાપન
૧૮૯
યદ્યપિ પર્યાયાર્થિકનયેન પરમાત્મદ્રવ્યં પરિણતં, તથાપિ દ્રવ્યાર્થિકનયેન સત્તાલક્ષણમેવ ભવતિ .
ત્રિલક્ષણમપિ સત્સત્તાલક્ષણં કથં ભણ્યત ઇતિ ચેત્ ‘‘ઉત્પાદવ્યયધૌવ્યયુક્તં સત્’’ ઇતિ વચનાત્ . યથેદં
પરમાત્મદ્રવ્યમેકસમયેનોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યૈઃ પરિણતમેવ સત્તાલક્ષણં ભણ્યતે તતા સર્વદ્રવ્યાણીત્યર્થઃ ..૯૯..
એવં સ્વરૂપસત્તારૂપેણ પ્રથમગાથા, મહાસત્તારૂપેણ દ્વિતીયા, યથા દ્રવ્યં સ્વતઃસિદ્ધં તથા સત્તાગુણોઽપીતિ
કથનેન તૃતીયા, ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યત્વેઽપિ સત્તૈવ દ્રવ્યં ભણ્યત ઇતિ કથનેન ચતુર્થીતિ ગાથાચતુષ્ટયેન
ભાવાર્થ : — પ્રત્યેક દ્રવ્ય સદા સ્વભાવમેં રહતા હૈ ઇસલિયે ‘સત્’ હૈ . વહ સ્વભાવ
ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યસ્વરૂપ પરિણામ હૈ . જૈસે દ્રવ્યકે વિસ્તારકા છોટેસે છોટા અંશ વહ પ્રદેશ
હૈ, ઉસીપ્રકાર દ્રવ્યકે પ્રવાહકા છોટેસે છોટા અંશ વહ પરિણામ હૈ . પ્રત્યેક પરિણામ સ્વ -કાલમેં
અપને રૂપસે ઉત્પન્ન હોતા હૈ, પૂર્વરૂપસે નષ્ટ હોતા હૈ ઔર સર્વ પરિણામોંમેં એકપ્રવાહપના હોનેસે
પ્રત્યેક પરિણામ ઉત્પાદ -વિનાશસે રહિત એકરૂપ – ધ્રુવ રહતા હૈ . ઔર ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યમેં
સમયભેદ નહીં હૈ, તીનોં હી એક હી સમયમેં હૈં . ઐસે ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યાત્મક પરિણામોંકી
પરમ્પરામેં દ્રવ્ય સ્વભાવસે હી સદા રહતા હૈ, ઇસલિયે દ્રવ્ય સ્વયં ભી, મોતિયોંકે હારકી ભાઁતિ,
ઉત્પાદ -વ્યય -ધ્રૌવ્યાત્મક હૈ ..૯૯..
અબ, ઉત્પાદ, વ્યય ઔર ધ્રૌવ્યકા પરસ્પર ૧અવિનાભાવ દૃઢ કરતે હૈં : —
અન્વયાર્થ : — [ભવઃ ] ઉત્પાદ [ભઙ્ગવિહીનઃ ] ૨ભંગ રહિત [ન ] નહીં હોતા,
[વા ] ઔર [ભઙ્ગઃ ] ભંગ [સંભવવિહીનઃ ] વિના ઉત્પાદકે [નાસ્તિ ] નહીં હોતા; [ઉત્પાદઃ ]
ઉત્પાદ [અપિ ચ ] તથા [ભઙ્ગઃ ] ભંગ [ધ્રૌવ્યેણ અર્થેન વિના ] ધ્રૌવ્ય પદાર્થકે બિના [ન ]
નહીં હોતે ..૧૦૦..
૧. અવિનાભાવ = એકકે બિના દૂસરેકા નહીં હોના વહ; એક -દૂસરે બિના હો હી નહીં સકે ઐસા ભાવ .
૨. ભંગ = વ્યય; નાશ .
ઉત્પાદ ભંગ વિના નહીં, સંહાર સર્ગ વિના નહીં;
ઉત્પાદ તેમ જ ભંગ, ધ્રૌવ્ય -પદાર્થ વિણ વર્તે નહીં. ૧૦૦.