ન ખલુ સર્ગઃ સંહારમન્તરેણ, ન સંહારો વા સર્ગમન્તરેણ, ન સૃષ્ટિસંહારૌ સ્થિતિ- મન્તરેણ, ન સ્થિતિઃ સર્ગસંહારમન્તરેણ . ય એવ હિ સર્ગઃ સ એવ સંહારઃ, ય એવ સંહારઃ સ એવ સર્ગઃ, યાવેવ સર્ગસંહારૌ સૈવ સ્થિતિઃ, યૈવ સ્થિતિસ્તાવેવ સર્ગસંહારાવિતિ . તથા હિ — ય એવ કુમ્ભસ્ય સર્ગઃ સ એવ મૃત્પિણ્ડસ્ય સંહારઃ, ભાવસ્ય ભાવાન્તરાભાવસ્વભાવેનાવભાસનાત્ . ય એવ ચ મૃત્પિણ્ડસ્ય સંહારઃ સ એવ કુમ્ભસ્ય સર્ગઃ, અભાવસ્ય ભાવાન્તરભાવસ્વભાવેનાવ- ભાસનાત્ . યૌ ચ કુમ્ભપિણ્ડયોઃ સર્ગસંહારૌ સૈવ મૃત્તિકાયાઃ સ્થિતિઃ, ❃વ્યતિરેકાણામન્વયા- સત્તાલક્ષણવિવરણમુખ્યતયા દ્વિતીયસ્થલં ગતમ્ . અથોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણાં પરસ્પરસાપેક્ષત્વં દર્શયતિ — ણ ભવો ભંગવિહીણો નિર્દોષપરમાત્મરુચિરૂપસમ્યક્ત્વપર્યાયસ્ય ભવ ઉત્પાદઃ તદ્વિપરીતમિથ્યાત્વપર્યાયસ્ય ભઙ્ગં વિના ન ભવતિ . કસ્માત્ . ઉપાદાનકારણાભાવાત્, મૃત્પિણ્ડભઙ્ગાભાવે ઘટોત્પાદ ઇવ . દ્વિતીયં ચ કારણં મિથ્યાત્વપર્યાયભઙ્ગસ્ય સમ્યક્ત્વપર્યાયરૂપેણ પ્રતિભાસનાત્ . તદપિ કસ્માત્ . ‘‘ભાવાન્તર- સ્વભાવરૂપો ભવત્યભાવ’’ ઇતિ વચનાત્ . ઘટોત્પાદરૂપેણ મૃત્પિણ્ડભઙ્ગ ઇવ . યદિ પુનર્મિથ્યાત્વપર્યાય- ભઙ્ગસ્ય સમ્યક્ત્વોપાદાનકારણભૂતસ્યાભાવેઽપિ શુદ્ધાત્માનુભૂતિરુચિરૂપસમ્યક્ત્વસ્યોત્પાદો ભવતિ, તર્હ્યુપાદાનકારણરહિતાનાં ખપુષ્પાદીનામપ્યુત્પાદો ભવતુ . ન ચ તથા . ભંગો વા ણત્થિ સંભવવિહીણો
ટીકા : — વાસ્તવમેં ૧સર્ગ ૨સંહારકે બિના નહીં હોતા ઔર સંહાર સર્ગકે બિના નહીં હોતા; ૩સૃષ્ટિ ઔર સંહાર ૪સ્થિતિ (ધ્રૌવ્ય) કે બિના નહીં હોતે, સ્થિતિ સર્ગ ઔર સંહારકે બિના નહીં હોતી .
જો સર્ગ હૈ વહી સંહાર હૈ, જો સંહાર હૈ વહી સર્ગ હૈ; જો સર્ગ ઔર સંહાર હૈ વહી સ્થિતિ હૈ; જો સ્થિતિ હૈ વહી સર્ગ ઔર સંહાર હૈ . વહ ઇસપ્રકાર : — જો કુમ્ભકા સર્ગ હૈ વહી ભાવ અન્યભાવકે અભાવરૂપ સ્વભાવસે પ્રકાશિત હૈ – દિખાઈ દેતા હૈ .) ઔર જો મૃત્તિકાપિણ્ડકા સંહાર હૈ વહી કુમ્ભકા સર્ગ હૈ, ક્યોંકિ અભાવકા ભાવાન્તરકે ભાવસ્વભાવસે અવભાસન હૈ; (અર્થાત્ નાશ અન્યભાવકે ઉત્પાદરૂપ સ્વભાવસે પ્રકાશિત હૈ .)
ઔર જો કુમ્ભકા સર્ગ ઔર પિણ્ડકા સંહાર હૈ વહી મૃત્તિકાકી સ્થિતિ હૈ, ક્યોંકિ ❃‘વ્યતિરેકમુખેન.....ક્રમણાત્’ કે સ્થાન પર નિમ્ન પ્રકાર પાઠ ચાહિયે ઐસા લગતા હૈ, ‘‘વ્યતિરેકાણામન્વયાનતિક્રમણાત્ . યૈવ ચ મૃત્તિકાયાઃ સ્થિતિસ્તાવેવ કુમ્ભપિણ્ડયોઃ સર્ગસંહારૌ,
વ્યતિરેકમુખેનૈવાન્વયસ્ય પ્રકાશનાત્ .’’ હિન્દી અનુવાદ ઇસ સંશોધિત પાઠાનુસાર કિયા હૈ .
૧૯૦પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
૫મૃતિકાપિણ્ડકા સંહાર હૈ; ક્યોંકિ ભાવકા ભાવાન્તરકે અભાવસ્વભાવસે અવભાસન હૈ . (અર્થાત્
૧. સર્ગ = ઉત્પાદ, ઉત્પત્તિ . ૨. સંહાર = વ્યય, નાશ .
૩. સૃષ્ટિ = ઉત્પત્તિ . ૪. સ્થિતિ = સ્થિત રહના; ધ્રુવ રહના, ધ્રૌવ્ય .
૫. મૃત્તિકાપિણ્ડ = મિટ્ટીકા પિણ્ડ .