ઇહ હિ સંસારિણો જીવસ્યાનાદિકર્મપુદ્ગલોપાધિસન્નિધિપ્રત્યયપ્રવર્તમાનપ્રતિક્ષણ- વિવર્તનસ્ય ક્રિયા કિલ સ્વભાવનિર્વૃત્તૈવાસ્તિ . તતસ્તસ્ય મનુષ્યાદિપર્યાયેષુ ન કશ્ચનાપ્યેષ એવેતિ ટંકોત્કીર્ણોઽસ્તિ, તેષાં પૂર્વપૂર્વોપમર્દપ્રવૃત્તક્રિયાફલત્વેનોત્તરોત્તરોપમર્દ્યમાનત્વાત્; ફલ- પૃથક્ત્વલક્ષણસ્યાતદ્ભાવાભિધાનાન્યત્વલક્ષણસ્ય ચ કથનરૂપેણ દ્વિતીયા, સંજ્ઞાલક્ષણપ્રયોજનાદિભેદરૂપ- સ્યાતદ્ભાવસ્ય વિવરણરૂપેણ તૃતીયા, તસ્યૈવ દૃઢીકરણાર્થં ચતુર્થીતિ ગાથાચતુષ્ટયેન સત્તાદ્રવ્યયોર- ભેદવિષયે યુક્તિકથનમુખ્યતા . તદનન્તરં સત્તાદ્રવ્યયોર્ગુણગુણિકથનેન પ્રથમા, ગુણપર્યાયાણાં દ્રવ્યેણ સહાભેદકથનેન દ્વિતીયા ચેતિ સ્વતન્ત્રગાથાદ્વયમ્ . તદનન્તરં દ્રવ્યસ્ય સદુત્પાદાસદુત્પાદયોઃ સામાન્યવ્યાખ્યાનેન વિશેષવ્યાખ્યાનેન ચ ગાથાચતુષ્ટયં, તતશ્ચ સપ્તભઙ્ગીકથનેન ગાથૈકા ચેતિ સમુદાયેન
અન્વયાર્થ : — [એષઃ ઇતિ કશ્ચિત્ નાસ્તિ ] (મનુષ્યાદિપર્યાયોંમેં) ‘યહી’ ઐસી કોઈ (શાશ્વત પર્યાય) નહીં હૈં; [સ્વભાવનિર્વૃત્તા ક્રિયા નાસ્તિ ન ] (ક્યોંકિ સંસારી જીવકે) સ્વભાવનિષ્પન્ન ક્રિયા નહીં હો સો બાત નહીં હૈ; (અર્થાત્ વિભાવસ્વભાવસે ઉત્પન્ન હોનેવાલી રાગ- દ્વેષમય ક્રિયા અવશ્ય હૈ .) [યદિ ] ઔર યદિ [પરમઃ ધર્મઃ નિઃફલઃ ] પરમધર્મ અફલ હૈ તો [ક્રિયા હિ અફલા નાસ્તિ ] ક્રિયા અવશ્ય અફલ નહીં હૈ; (અર્થાત્ એક વીતરાગ ભાવ હી મનુષ્યાદિપર્યાયરૂપ ફલ ઉત્પન્ન નહીં કરતી; રાગ -દ્વેષમય ક્રિયા તો અવશ્ય વહ ફલ ઉત્પન્ન કરતી હૈ .)..૧૧૬..
ટીકા : — યહાઁ (ઇસ વિશ્વમેં), અનાદિકર્મપુદ્ગલકી ઉપાધિકે સદ્ભાવકે આશ્રય (-કારણ) સે જિસકે પ્રતિક્ષણ ૧વિવર્ત્તન હોતા રહતા હૈ ઐસે સંસારી જીવકો ક્રિયા વાસ્તવમેં સ્વભાવ નિષ્પન્ન હી હૈ; ઇસલિયે ઉસકે મનુષ્યાદિપર્યાયોંમેંસે કોઈ ભી પર્યાય ‘યહી’ હૈ ઐસી ટંકોત્કીર્ણ નહીં હૈ; ક્યોંકિ વે પર્યાયેં પૂર્વ -પૂર્વ પર્યાયોંકે નાશમેં પ્રવર્તમાન ક્રિયા ફલરૂપ હોનેસે ૨ઉત્તર -ઉત્તર પર્યાયોંકે દ્વારા નષ્ટ હોતી હૈં . ઔર ક્રિયાકા ફલ તો, મોહકે સાથ ૩મિલનકા નાશ ૧. વિવર્તન = વિપરિણમન; પલટા (ફે રફાર) હોતે રહના . ૨. ઉત્તર -ઉત્તર = બાદકી . (મનુષ્યાદિપર્યાયેં રાગદ્વેષમય ક્રિયાકી ફલરૂપ હૈં, ઇસલિયે કોઈ ભી પર્યાય પૂર્વ
પર્યાયકો નષ્ટ કરતી હૈ ઔર બાદકી પર્યાયસે સ્વયં નષ્ટ હોતી હૈ . ૩. મિલન = મિલ જાના; મિશ્રિતપના; સંબંધ; જુડાન .