kriyābhāvavattven kevalabhāvavattven ca dravyasyāsti viśeṣaḥ . tatra bhāvavantau kriyāvantau ca pudgalajīvau, pariṇāmādbhedasaṁghātābhyāṁ cotpadyamānāvatiṣṭhamānabhajyamānatvāt . śeṣadravyāṇi tu bhāvavantyev, pariṇāmādevotpadyamānāvatiṣṭhamānabhajyamānatvāditi niścayaḥ . tatra pariṇām- mātralakṣaṇo bhāvaḥ, parispandanalakṣaṇā kriyā . tatra sarvāṇyapi dravyāṇi pariṇāmasvabhāvatvāt pariṇāmenopāttānvayavyatirekāṇyavatiṣṭhamānotpadyamānabhajyamānāni bhāvavanti bhavanti . pudgalāstu parispandasvabhāvatvātparispanden bhinnāḥ saṁghāten, saṁhatāḥ punarbhedenotpadyamānāv- tiṣṭhamānabhajyamānāḥ kriyāvantaśca bhavanti . tathā jīvā api parispandasvabhāvatvātparispanden pratisamayapariṇatirūpā arthaparyāyā bhaṇyante . yadā jīvo‘nen śarīreṇ sah bhedaṁ viyogaṁ tyāgaṁ kr̥tvā bhavāntaraśarīreṇ sah saṁghātaṁ melāpakaṁ karoti tadā vibhāvavyañjanaparyāyo bhavati, tasmādev bhavāntarasaṁkramaṇātsakriyatvaṁ bhaṇyate . pudgalānāṁ tathaiv vivakṣitaskandhavighaṭanātsakriyatven skandhāntar- saṁyoge sati vibhāvavyañjanaparyāyo bhavati . muktajīvānāṁ tu niścayaratnatrayalakṣaṇen paramakāraṇasamay- sārasaṁjñen niścayamokṣamārgabalenāyogicaramasamaye nakhakeśānvihāy paramaudārikaśarīrasya vilīyamān- rūpeṇ vināśe sati kevalajñānādyanantacatuṣṭayavyaktilakṣaṇen paramakāryasamayasārarūpeṇ svabhāvavyañjan- paryāyeṇ kr̥tvā yo‘sāvutpādaḥ sa bhedādev bhavati, na saṁghātāt . kasmāditi cet śarīrāntareṇ sah
ṭīkā : — koī dravya ‘bhāv’ tathā ‘kriyāvāle’ honese aur koī dravya keval ‘bhāv’ vāle honese, – is apekṣāse dravyakā viśeṣ (bhed) hai . vahān̐ pudgal tathā jīv (1) bhāvavāle tathā (2) kriyāvāle haiṁ, kyoṁki (1) pariṇām dvārā tathā (2) saṁghāt aur bhedake dvārā ve utpanna hote haiṁ, ṭikate haiṁ aur naṣṭa hote haiṁ . śeṣ dravya to bhāvavāle hī haiṁ, kyoṁki ve pariṇāmake dvārā hī utpanna hote haiṁ, ṭikate hai aur naṣṭa hote haiṁ — aisā niścay hai .
usameṁ, ‘bhāv’kā lakṣaṇ pariṇāmamātra hai; ‘kriyā’ kā lakṣaṇ parispaṁd (-kampan) hai . vahān̐ samasta hī dravya bhāvavāle haiṁ, kyoṁki pariṇāmasvabhāvavāle honese pariṇāmake dvārā 1anvay aur vyatirekoṁko prāpta hote hue ve utpanna hote haiṁ, ṭikate haiṁ aur naṣṭa hote haiṁ . pudgal to (bhāvavāle honeke atirikta) kriyāvāle bhī hote haiṁ, kyoṁki parispaṁdasvabhāvavāle honese parispaṁdake dvārā 2pr̥thak pudgal ekatrit ho jāte haiṁ, isaliye aur ekatrit – mile hue pudgal punaḥ pr̥thak ho jāte haiṁ, isaliye (is apekṣāse) ve utpanna hote haiṁ, ṭikate haiṁ aur naṣṭa hote haiṁ . tathā jīv bhī bhāvavāle honeke atirikta) kriyāvāle bhī hote haiṁ, kyoṁki
256pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-
1. anvay, sthāyīpaneko aur vyatirek, utpād tathā vyayapaneko batalāte haiṁ .
2. pr̥thak pudgal kaṁpanake dvārā ekatrit hote haiṁ . vahān̐ ve bhinnapanese naṣṭa hue, pudgalapanese ṭike aur ekatrapanese utpanna hue .