upayogo hi jīvasya paradravyasaṁyogakāraṇamaśuddhaḥ . sa tu viśuddhisaṁkleśarūpoparāgavaśāt śubhāśubhatvenopāttadvaividhyaḥ, puṇyapāpatvenopāttadvaividhyasya paradravyasya saṁyogakāraṇatven nirvarta- yati . yadā tu dvividhasyāpyasyāśuddhasyābhāvaḥ kriyate tadā khalūpayogaḥ śuddha evāvatiṣṭhate . sa punarakāraṇamev paradravyasaṁyogasya ..156..
ath śubhopayogasvarūpaṁ prarūpayati — bhavatīti vicārayati — uvaogo jadi hi suho upayogo yadi cet hi sphu ṭaṁ śubho bhavati . puṇṇaṁ jīvassa saṁcayaṁ jādi tadā kāle dravyapuṇyaṁ kartr̥ jīvasya saṁcayamupacayaṁ vr̥ddhiṁ yāti badhyat ityarthaḥ . asuho vā tah pāvaṁ aśubhopayogo vā tathā tenaiv prakāreṇ puṇyavaddravyapāpaṁ saṁcayaṁ yāti . tesimabhāve ṇa cayamatthi tayorabhāve na cayo‘sti . nirdoṣinijaparamātmabhāvanārūpeṇ śuddhopayogabalen yadā tayordvayoḥ śubhāśubho- payogayorabhāvaḥ kriyate tadobhayaḥ saṁcayaḥ karmabandho nāstītyarthaḥ ..156.. evaṁ śubhāśubhaśuddhopayog- trayasya sāmānyakathanarūpeṇ dvitīyasthale gāthādvayaṁ gatam . ath viśeṣeṇ śubhopayogasvarūpaṁ
anvayārtha : — [upayogaḥ ] upayog [yadi hi ] yadi [śubhaḥ ] śubh ho [jīvasya ] to jīvake [puṇyaṁ ] puṇya [saṁcayaṁ yāti ] saṁcayako prāpta hotā hai [tathā vā aśubhaḥ ] aur yadi aśubh ho [pāpaṁ ] to pāp saṁcay hotā hai . [tayoḥ abhāve ] unake (donoṁke) abhāvameṁ [cayaḥ nāsti ] saṁcay nahīṁ hotā ..156..
ṭīkā : — jīvako paradravyake saṁyogakā kāraṇ aśuddha upayog hai . aur vah viśuddhi tathā saṁkleśarūp uparāgake kāraṇ śubh aur aśubharūpase dvividhatāko prāpta hotā huā, jo puṇya aur pāparūpase dvividhatāko prāpta hotā hai aisā jo paradravya usake saṁyogake kāraṇarūpase kām karatā hai . (uparāg mandakaṣāyarūp aur tīvrakaṣāyarūpase do prakārakā hai, isaliye aśuddha upayog bhī śubh – aśubhake bhedase do prakārakā hai; usameṁse śubhopayog puṇyarūp paradravyake saṁyogakā kāraṇ hotā hai aur aśubhopayog pāparūp paradravyake saṁyogakā kāraṇ hotā hai .) kintu jab donoṁ prakārake aśuddhopayogakā abhāv kiyā jātā hai tab vāstavameṁ upayog śuddha hī rahatā hai; aur vah to paradravyake saṁyogakā akāraṇ hī hai . (arthāt śuddhopayog paradravyake saṁyogakā kāraṇ nahīṁ hai ) ..156..
ab śubhopayogakā svarūp kahate haiṁ : —
304pravacanasār[ bhagavānaśrīkuṁdakuṁd-