manuṣhya ityādi . guṇadvāreṇāyatānaikyapratipattinibandhano guṇaparyāyaḥ . so‘pi dvividhaḥ,
svabhāvaparyāyo vibhāvaparyāyashcha . tatra svabhāvaparyāyo nām samastadravyāṇāmātmīyātmīyāgurulaghu-
guṇadvāreṇ pratisamayasamudīyamānaṣhaṭsthānapatitavr̥uddhihāninānātvānubhūtiḥ, vibhāvaparyāyo nām
rūpādīnān gnānādīnān vā svaparapratyayapravartamānapūrvottarāvasthāvatīrṇatāratamyopadarshitasvabhāv-
visheṣhānekatvāpattiḥ . athedan dr̥uṣhṭānten draḍhayati — yathaiv hi sarva ev paṭo‘vasthāyinā vistār-
sāmānyasamudāyenābhidhāvatā‘‘yatasāmānyasamudāyen chābhinirvartyamānastanmay ev, tathaiv hi
sarva ev padārtho‘vasthāyinā vistārasāmānyasamudāyenābhidhāvatā‘‘yatasāmānyasamudāyen cha
dravyaparyāyaguṇaparyāyanirūpaṇamukhyatā . athānantaran ‘ṇa havadi jadi saddavvan’ ityādigāthāchatuṣhṭayen sattā-
dravyayorabhedaviṣhaye yuktin kathayati, tadanantaran ‘jo khalu davvasahāvo’ ityādi sattādravyayorguṇaguṇikathanen
prathamagāthā, dravyeṇ sah guṇaparyāyayorabhedamukhyatven ‘ṇatthi guṇo tti va koī’ ityādi dvitīyā cheti
svatantragāthādvayan, tadanantaran dravyasya dravyārthikanayen sadutpādo bhavati, paryāyārthikanayenāsadityādi-
kathanarūpeṇ ‘evamvihan’ itiprabhr̥uti gāthāchatuṣhṭayan, tatashcha ‘atthi tti ya’ ityādyekasūtreṇ
nayasaptabhaṅgīvyākhyānamiti samudāyen chaturvinshatigāthābhiraṣhṭabhiḥ sthalairdravyanirṇayan karoti . tadyathā – ath
samyaktvan kathayati —
164pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
hai — jaise ki jīvapudgalātmak dev, manuṣhya ityādi . guṇ dvārā āyatakī anekatākī
pratipattikī kāraṇabhūt guṇaparyāy hai . vah bhī do prakār hai . (1) svabhāvaparyāy aur (2)
vibhāvaparyāy . usamen samasta dravyoṅke apane -apane agurulaghuguṇ dvārā pratisamay pragaṭ honevālī
ṣhaṭsthānapatit hāni -vr̥uddhirūp anekatvakī anubhūti vah svabhāvaparyāy hai; (2) rūpādike yā
gnānādike 1sva -parake kāraṇ pravartamān 2pūrvottar avasthāmen honevāle tāratamyake kāraṇ dekhanemen
ānevāle svabhāvavisheṣharūp anekatvakī 3āpatti vibhāvaparyāy hai .
ab yah (pūrvokta kathan) dr̥uṣhṭāntase dr̥urḥ karate hain : —
jaise sampūrṇa 4paṭ, avasthāyī (-sthir) vistārasāmānyasamudāyase aur dauṛate
(-bahate, pravāharūp) huye aise āyatasāmānyasamudāyase rachit hotā huā tanmay hī hai,
usīprakār sampūrṇa padārtha ‘dravya’ nāmak avasthāyī vistārasāmānyasamudāyase aur dauṛate huye
āyatasāmānyasamudāyase rachit hotā huā dravyamay hī hai . aur jaise paṭamen, avasthāyī
vistārasāmānyasamudāy yā dauṛate huye āyatasāmānyasamudāy guṇonse rachit hotā huā guṇonse
1. sva upādān aur par nimitta hai . 2. pūrvottar = pahalekī aur bādakī .
3. āpatti = āpatit, āpaṛanā . 4. paṭ = vastra