manuṣhya ityādi . guṇadvāreṇāyatānaikyapratipattinibandhano guṇaparyāyaḥ . so‘pi dvividhaḥ, svabhāvaparyāyo vibhāvaparyāyashcha . tatra svabhāvaparyāyo nām samastadravyāṇāmātmīyātmīyāgurulaghu- guṇadvāreṇ pratisamayasamudīyamānaṣhaṭsthānapatitavr̥uddhihāninānātvānubhūtiḥ, vibhāvaparyāyo nām rūpādīnān gnānādīnān vā svaparapratyayapravartamānapūrvottarāvasthāvatīrṇatāratamyopadarshitasvabhāv- visheṣhānekatvāpattiḥ . athedan dr̥uṣhṭānten draḍhayati — yathaiv hi sarva ev paṭo‘vasthāyinā vistār- sāmānyasamudāyenābhidhāvatā‘‘yatasāmānyasamudāyen chābhinirvartyamānastanmay ev, tathaiv hi sarva ev padārtho‘vasthāyinā vistārasāmānyasamudāyenābhidhāvatā‘‘yatasāmānyasamudāyen cha dravyaparyāyaguṇaparyāyanirūpaṇamukhyatā . athānantaran ‘ṇa havadi jadi saddavvan’ ityādigāthāchatuṣhṭayen sattā- dravyayorabhedaviṣhaye yuktin kathayati, tadanantaran ‘jo khalu davvasahāvo’ ityādi sattādravyayorguṇaguṇikathanen prathamagāthā, dravyeṇ sah guṇaparyāyayorabhedamukhyatven ‘ṇatthi guṇo tti va koī’ ityādi dvitīyā cheti svatantragāthādvayan, tadanantaran dravyasya dravyārthikanayen sadutpādo bhavati, paryāyārthikanayenāsadityādi- kathanarūpeṇ ‘evamvihan’ itiprabhr̥uti gāthāchatuṣhṭayan, tatashcha ‘atthi tti ya’ ityādyekasūtreṇ nayasaptabhaṅgīvyākhyānamiti samudāyen chaturvinshatigāthābhiraṣhṭabhiḥ sthalairdravyanirṇayan karoti . tadyathā – ath samyaktvan kathayati — hai — jaise ki jīvapudgalātmak dev, manuṣhya ityādi . guṇ dvārā āyatakī anekatākī pratipattikī kāraṇabhūt guṇaparyāy hai . vah bhī do prakār hai . (1) svabhāvaparyāy aur (2) vibhāvaparyāy . usamen samasta dravyoṅke apane -apane agurulaghuguṇ dvārā pratisamay pragaṭ honevālī ṣhaṭsthānapatit hāni -vr̥uddhirūp anekatvakī anubhūti vah svabhāvaparyāy hai; (2) rūpādike yā gnānādike 1sva -parake kāraṇ pravartamān 2pūrvottar avasthāmen honevāle tāratamyake kāraṇ dekhanemen ānevāle svabhāvavisheṣharūp anekatvakī 3āpatti vibhāvaparyāy hai . ab yah (pūrvokta kathan) dr̥uṣhṭāntase dr̥urḥ karate hain : —
jaise sampūrṇa 4paṭ, avasthāyī (-sthir) vistārasāmānyasamudāyase aur dauṛate (-bahate, pravāharūp) huye aise āyatasāmānyasamudāyase rachit hotā huā tanmay hī hai, usīprakār sampūrṇa padārtha ‘dravya’ nāmak avasthāyī vistārasāmānyasamudāyase aur dauṛate huye āyatasāmānyasamudāyase rachit hotā huā dravyamay hī hai . aur jaise paṭamen, avasthāyī vistārasāmānyasamudāy yā dauṛate huye āyatasāmānyasamudāy guṇonse rachit hotā huā guṇonse
164pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
1. sva upādān aur par nimitta hai . 2. pūrvottar = pahalekī aur bādakī .
3. āpatti = āpatit, āpaṛanā . 4. paṭ = vastra