kramaṇaparimāṇāvachchhinnenaikasamayenaikasmāllokāntād dvitīyan lokāntamākrāmataḥ paramāṇor- saṅkhyeyāḥ kālāṇavaḥ samayasyānanshatvādasaṅkhyeyānshatvan na sādhayanti ..139.. yānantasamayāvityarthaḥ . evamuktalakṣhaṇe kāle vidyamāne‘pi paramātmatattvamalabhamāno‘tītānantakāle sansārasāgare bhramito‘yan jīvo yatastataḥ kāraṇāttadev nijaparamātmatattvan sarvaprakāropādeyarūpeṇ shraddheyan, svasamvedanagnānarūpeṇ gnātavyamāhārabhayamaithunaparigrahasañgnāsvarūpaprabhr̥utisamastarāgādivibhāvatyāgen dhyeyamiti tātparyam ..139.. evan kālavyākhyānamukhyatven ṣhaṣhṭhasthale gāthādvayan gatam . ath pūrvan dvārā ullaṅghit honevāle) asaṅkhya kālāṇu ‘samay’ ke asaṅkhya anshoṅko siddha nahīn karate, kyoṅki ‘samay’ niransh hai .
bhāvārtha : — paramāṇuko ek ākāshapradeshase dūsare anantar (antararahit) ākāshapradesh par manda gatise jānemen jitanā kāl lagatā hai use ‘samay’ kahate hain . vah samay kāladravyakī sūkṣhmātisūkṣhma paryāy hai . kāladravya nitya hai; ‘samay’ utpanna hotā hai aur naṣhṭa hotā hai . jaise ākāshapradesh ākāsh dravyakā chhoṭese chhoṭā ansh hai, usake bhāg nahīn hote, usīprakār ‘samay’ kāladravyakī chhoṭīse chhoṭī niransh paryāy hai, usake bhāg nahīn hote . yadi ‘samay’ ke bhāg hon to paramāṇuke dvārā ek ‘samay’ men ullaṅghan kiye jānevāle ākāshapradeshake bhī utane hī bhāg hone chāhiye; kintu ākāshapradesh to niransh hai; isaliye ‘samay’ bhī niransh hī hai .
yahān̐ prashna hotā hai ki ‘‘jab pudgal -paramāṇu shīghra gatike dvārā ek ‘samay’ men lokake ek chhorase dūsare chhor tak pahun̐ch jātā hai tab vah chaudah rājū tak ākāshapradeshommen shreṇibaddha jitane kālāṇu hain un sabako sparsha karatā hai; isaliye asaṅkhya kālāṇuoṅko sparsha karanese ‘samay’ke asaṅkhya ansh honā chāhiye’’ isakā samādhān yah hai : —
jaise ananta paramāṇuoṅkā koī skandh ākāshake ek pradeshamen samākar parimāṇamen (kadamen) ek paramāṇu jitanā hī hotā hai, so vah paramāṇuoṅke visheṣh (khās) prakārake avagāhapariṇāmake kāraṇ hī hai; (paramāṇuommen aisī hī koī vishiṣhṭa prakārakī nahīn hote; isīprakār koī paramāṇu ek samayamen asaṅkhya kālāṇuoṅko ullaṅghan karake lokake ek chhorase dūsare chhor tak pahun̐ch jātā hai, so vah paramāṇuke visheṣh prakārake gatipariṇāmake kāraṇ hī hai; (paramāṇumen aisī hī koī vishiṣhṭa prakārakī gatipariṇāmakī shakti hai, jisake kāraṇ aisā hotā hai;) isase kahīn ‘samay’ke asaṅkhya ansh nahīn hote ..139..
276pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
1avagāhapariṇāmakī shakti hai, jisake kāraṇ aisā hotā hai,) isase kahīn paramāṇuke ananta ansh
1. ākāshamen avagāhahetutvake kāraṇ aisī shakti hai ki usakā ek pradesh bhī ananta paramāṇuoṅko avakāsh denemen samartha hai .