yadi khalvayamātmā hīno gnānādityabhyupagamyate tadātmano‘tirichyamānan gnānan svāshray- bhūtachetanadravyasamavāyābhāvādachetanan bhavadrūpādiguṇakalpatāmāpannan na jānāti . yadi punargnānā- dadhik iti pakṣhaḥ kakṣhīkriyate tadāvashyan gnānādatiriktatvāt pr̥uthagbhūto bhavan ghaṭapaṭādi- sthānīyatāmāpanno gnānamantareṇ na jānāti . tato gnānapramāṇ evāyamātmābhyup- gantavyaḥ .. 24 . 25 .. yasya vādino mate‘tra jagati tassa so ādā tasya mate sa ātmā hīṇo vā ahio vā ṇāṇādo havadi dhuvamev hīno vā adhiko vā gnānātsakāshād bhavati nishchitameveti ..24.. hīṇo jadi so ādā tan ṇāṇamachedaṇan ṇa jāṇādi hīno yadi sa ātmā tadāgnerabhāve sati uṣhṇaguṇo yathā shītalo bhavati tathā svāshrayabhūtachetanātmakadravyasamavāyābhāvāttasyātmano gnānamachetanan bhavatsat kimapi na jānāti . ahio
anvayārtha : — [ih ] is jagatamen [yasya ] jisake matamen [ātmā ] ātmā [gnānapramāṇan ] gnānapramāṇ [na bhavati ] nahīn hai, [tasya ] usake matamen [ saḥ ātmā ] vah ātmā [dhruvam ev ] avashya [gnānāt hīnaḥ vā ] gnānase hīn [adhikaḥ vā bhavati ] athavā adhik honā chāhiye .
[yadi ] yadi [saḥ ātmā ] vah ātmā [hīnaḥ ] gnānase hīn ho [tat ] to vah [gnānan ] gnān [achetanan ] achetan honese [na jānāti ] nahīn jānegā, [gnānāt adhikaḥ vā ] aur yadi (ātmā) gnānase adhik ho to (vah ātmā) [gnānen vinā ] gnānake binā [kathan jānāti ] kaise jānegā ? ..24 -25..
ṭīkā : — yadi yah svīkār kiyā jāye ki yah ātmā gnānase hīn hai to ātmāse āge barḥ jānevālā gnān ( – ātmāke kṣhetrase āge barḥakar usase bāhar vyāpta honevālā gnān) apane āshrayabhūt chetanadravyakā samavāy (sambandha) na rahanese achetan hotā huā rūpādi guṇ jaisā honese nahīn jānegā; aur yadi aisā pakṣha svīkār kiyā jāye ki yah ātmā gnānase adhik hai to avashya (ātmā) gnānase āge barḥ jānese ( – gnānake kṣhetrase bāhar vyāpta honese) gnānase pr̥uthak hotā huā ghaṭapaṭādi jaisā honese gnānake binā nahīn jānegā . isaliye yah ātmā gnānapramāṇ hī mānanā yogya hai .
42pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-