samajhAyA gayA hai . usame.n dravyasAmAnyakA svarUp jis alaukik shailIse siddha kiyA hai
usakA dhyAn pAThako.nko yah bhAg svaya.n hI samajhapUrvak pa.Dhe binA AnA ashakya hai .
vAstavame.n pravachanasArame.n varNit yah dravyasAmAnya nirUpaN atyanta abAdhya aur param
pratItikar hai . is prakAr dravyasAmAnyakI j~nAnarUpI sudR^i.Dh.h.h bhUmikA rachakar, dravya visheShakA
asAdhAraN varNan, prANAdise jIvakI bhinnatA, jIv dehAdikA – kartA, kArayitA, anumodak nahI.n
hai – yah vAstavikatA, jIvako pudgalapiNDakA akartR^itva, nishchayaba.ndhakA svarUp, shuddhAtmAkI
upalabdhikA phal, ekAgra sa.nchetanalakShaN dhyAn ityAdi anek viShay ati spaShTatayA samajhAe
gae hai.n . in sabame.n sva – parakA bhedavij~nAn hI spaShTa tairatA dikhAI de rahA hai . sampUrNa adhikAr
me.n vItarAg praNIt dravyAnuyogakA sattva khUb ThU.ns ThU.ns kar bharA hai, jinashAsanake maulik
siddhAnto.nko abAdhyayuktise siddha kiyA hai . yah adhikAr jinashAsanake stambha samAn hai .
isakA gaharAIse abhyAs karanevAle madhyastha supAtra jIvako aisI pratIti huye binA nahI.n rahatI
ki ‘jain darshan hI vastudarshan hai’ . viShayakA pratipAdan itanA prau.Dh.h.h, agAdh gaharAIyukta, marmasparshI
aur chamatkR^itimay hai ki vah mumukShuke upayogako tIkShNa banAkar shrutaratnAkarakI gambhIr gaharAIme.n
le jAtA hai . kisI uchchakoTike mumukShuko nijasvabhAvaratnakI prApti karAtA hai, aur yadi koI
sAmAnya mumukShu vahA.N tak na pahu.Nch sake to usake hR^idayame.n bhI itanI mahimA to avashya hI ghar
kar letI hai ki ‘shrutaratnAkar adbhut aur apAr hai’ . granthakAr shrI kundakundAchAryadev aur
TIkAkAr shrI amR^itachandrAchAryadevake hR^idayase pravAhit shrutaga.ngAne tIrtha.nkarake aur shrutakevaliyo.nke
virahako bhulA diyA hai .
tIsare shrutaskandhakA nAm ‘charaNAnuyogasUchak chUlikA’ hai . shubhopayogI muniko a.ntara.ng
dashAke anurUp kis prakArakA shubhopayog vartatA hai aur sAth hI sAth sahajatayA bAharakI
kaisI kriyAme.n svaya.n vartanA hotI hai.n, vah isame.n jinendra kathanAnusAr samajhAyA gayA hai . dIkShA
grahaN karanekI jinokta vidhi, a.ntara.ng sahaj dashAke anurUp bahira.ngayathAjAt -rUpatva, aTThAIs
mUlaguN, a.ntara.ng – bahira.ng Ched, upadhiniShedh, utsarga – apavAd, yuktAhAr vihAr, ekAgratArUp
mokShamArga, munikA anya muniyo.nke pratikA vyavahAr Adi anek viShay isame.n yukti sahit
samajhAye gaye hai.n . gra.nthakAr aur TIkAkAr AchAryayugalane charaNAnuyog jaise viShayako bhI
Atmadravyako mukhya karake shuddhadravyAvalambI a.ntara.ng dashAke sAth un – un kriyAo.nkA yA
shubhabhAvo.nkA sa.nba.ndh darshAte hue nishchay – vyavahArakI sa.ndhipUrvak aisA chamatkArapUrNa varNan kiyA
hai ki AcharaNapraj~nApan jaise adhikArame.n bhI jaise koI shA.ntajharanese jharatA huA adhyAtmagIt gAyA
jA rahA ho, — aisA hI lagatA rahatA hai . Atmadravyako mukhya karake, aisA sayuktik aisA
[ 14 ]