kriyAbhAvavattven kevalabhAvavattven cha dravyasyAsti visheShaH . tatra bhAvavantau kriyAvantau cha pudgalajIvau, pariNAmAdbhedasa.nghAtAbhyA.n chotpadyamAnAvatiShThamAnabhajyamAnatvAt . sheShadravyANi tu bhAvavantyev, pariNAmAdevotpadyamAnAvatiShThamAnabhajyamAnatvAditi nishchayaH . tatra pariNAm- mAtralakShaNo bhAvaH, parispandanalakShaNA kriyA . tatra sarvANyapi dravyANi pariNAmasvabhAvatvAt pariNAmenopAttAnvayavyatirekANyavatiShThamAnotpadyamAnabhajyamAnAni bhAvavanti bhavanti . pudgalAstu parispandasvabhAvatvAtparispanden bhinnAH sa.nghAten, sa.nhatAH punarbhedenotpadyamAnAv- tiShThamAnabhajyamAnAH kriyAvantashcha bhavanti . tathA jIvA api parispandasvabhAvatvAtparispanden pratisamayapariNatirUpA arthaparyAyA bhaNyante . yadA jIvo.anen sharIreN sah bheda.n viyoga.n tyAga.n kR^itvA bhavAntarasharIreN sah sa.nghAta.n melApaka.n karoti tadA vibhAvavya~njanaparyAyo bhavati, tasmAdev bhavAntarasa.nkramaNAtsakriyatva.n bhaNyate . pudgalAnA.n tathaiv vivakShitaskandhavighaTanAtsakriyatven skandhAntar- sa.nyoge sati vibhAvavya~njanaparyAyo bhavati . muktajIvAnA.n tu nishchayaratnatrayalakShaNen paramakAraNasamay- sArasa.nj~nen nishchayamokShamArgabalenAyogicharamasamaye nakhakeshAnvihAy paramaudArikasharIrasya vilIyamAn- rUpeN vinAshe sati kevalaj~nAnAdyanantachatuShTayavyaktilakShaNen paramakAryasamayasArarUpeN svabhAvavya~njan- paryAyeN kR^itvA yo.asAvutpAdaH sa bhedAdev bhavati, na sa.nghAtAt . kasmAditi chet sharIrAntareN sah
TIkA : — koI dravya ‘bhAv’ tathA ‘kriyAvAle’ honese aur koI dravya keval ‘bhAv’ vAle honese, – is apekShAse dravyakA visheSh (bhed) hai . vahA.N pudgal tathA jIv (1) bhAvavAle tathA (2) kriyAvAle hai.n, kyo.nki (1) pariNAm dvArA tathA (2) sa.nghAt aur bhedake dvArA ve utpanna hote hai.n, Tikate hai.n aur naShTa hote hai.n . sheSh dravya to bhAvavAle hI hai.n, kyo.nki ve pariNAmake dvArA hI utpanna hote hai.n, Tikate hai aur naShTa hote hai.n — aisA nishchay hai .
usame.n, ‘bhAv’kA lakShaN pariNAmamAtra hai; ‘kriyA’ kA lakShaN parispa.nd (-kampan) hai . vahA.N samasta hI dravya bhAvavAle hai.n, kyo.nki pariNAmasvabhAvavAle honese pariNAmake dvArA 1anvay aur vyatireko.nko prApta hote hue ve utpanna hote hai.n, Tikate hai.n aur naShTa hote hai.n . pudgal to (bhAvavAle honeke atirikta) kriyAvAle bhI hote hai.n, kyo.nki parispa.ndasvabhAvavAle honese parispa.ndake dvArA 2pR^ithak pudgal ekatrit ho jAte hai.n, isaliye aur ekatrit – mile hue pudgal punaH pR^ithak ho jAte hai.n, isaliye (is apekShAse) ve utpanna hote hai.n, Tikate hai.n aur naShTa hote hai.n . tathA jIv bhI bhAvavAle honeke atirikta) kriyAvAle bhI hote hai.n, kyo.nki
256pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
1. anvay, sthAyIpaneko aur vyatirek, utpAd tathA vyayapaneko batalAte hai.n .
2. pR^ithak pudgal ka.npanake dvArA ekatrit hote hai.n . vahA.N ve bhinnapanese naShTa hue, pudgalapanese Tike aur ekatrapanese utpanna hue .