vya.njitanityatve yo.arthaH tattu dravyam . evamanutpannAvidhvasto dravyasamayaH, utpannapradhva.nsI paryAy- samayaH . ana.nshaH samayo.ayamAkAshapradeshasyAna.nshatvAnyathAnupapatteH . na chaikasamayen paramANorA- lokAntagamane.api samayasya sA.nshatva.n, vishiShTagatipariNAmAdvishiShTAvagAhapariNAmavat . tathA hi — yathA vishiShTAvagAhapariNAmAdekaparamANuparimANo.anantaparamANuskandhaH paramANorana.nshatvAt punarapyanantA.nshatva.n na sAdhayati, tathA vishiShTagatipariNAmAdekakAlANuvyAptaikAkAshapradeshAti- sa.nkhyeyAsa.nkhyeyAnantasamayo bhavati, tathApi vartamAnasamaya.n pratyutpannapradhva.nsI . yastu pUrvoktadravyakAlaH sa trikAlasthAyitven nitya iti . eva.n kAlasya paryAyasvarUpa.n dravyasvarUpa.n cha j~nAtavyam .. athavAnen gAthAdvayen samayarUpavyavahArakAlavyAkhyAna.n kriyate . nishchayakAlavyAkhyAna.n tu ‘uppAdo paddha.nso’ ityAdi gAthAtrayeNAgre karoti . tadyathA — samao paramArthakAlasya paryAyabhUtasamayaH . avappadeso apagatapradesho dvitIyAdipradesharahito nira.nsh ityarthaH . katha.n nira.nsh iti chet . padesamettassa daviyajAdassa pradeshamAtrapudgaladravyasya sa.nbandhI yo.asau paramANuH vadivAdAdo vaTTadi vyatipAtAt mandagati- gamanAtsakAshAtsa paramANustAvadgamanarUpeN vartate . ka.n prati . padesamAgAsadaviyassa vivakShitai- kAkAshapradesha.n prati . iti prathamagAthAvyAkhyAnam . vadivadado ta.n desa.n sa paramANustamAkAshapradesha.n yadA vyatipatito.atikrAnto bhavati tassam samao ten pudgalaparamANumandagatigamanen samaH samAnaH samayo bhavatIti nira.nshatvamiti vartamAnasamayo vyAkhyAtaH . idAnI.n pUrvAparasamayau kathayati — tado paro puvvo tasmAtpUrvoktavartamAnasamayAtparo bhAvI ko.api samayo bhaviShyati pUrvamapi ko.api gataH attho jo eva.n yaH samayatrayarUporthaH so kAlo so.atItAnAgatavartamAnarUpeN trividhavyavahArakAlo bhaNyate . samao uppaNNapaddha.nsI teShu triShu madhye yo.asau vartamAnaH sa utpannapradhva.nsI atItAnAgatau tu sa.nkhyeyAsa.nkhye- jisakA nityatva pragaT hotA hai aisA padArtha vah dravya hai . isaprakAr dravyasamay (kAladravya) anutpanna -avinaShTa hai aur paryAyasamay utpannadhva.nsI hai (arthAt ‘samay’ paryAy utpatti- vinAshavAlI hai .) yah ‘samay’ nira.nsh hai, kyo.nki yadi aisA na ho to AkAshake pradeshakA nira.nshatva na bane .
aur ek samayame.n paramANu lokake anta tak jAtA hai phi ra bhI ‘samay’ ke a.nsh nahI.n hote; kyo.nki jaise (paramANuke ) vishiShTa (khAs prakArakA) avagAhapariNAm hotA hai usIprakAr (paramANuke) vishiShTa gatipariNAm hotA hai . ise samajhAte hai.n : — jaise vishiShTa avagAhapariNAmake kAraN ek paramANuke parimANake barAbar ananta paramANuo.nkA ska.ndh banatA hai tathApi vah ska.ndh paramANuke ananta a.nsho.nko siddha nahI.n karatA, kyo.nki paramANu nira.nsh hai; usIprakAr jaise ek kAlANuse vyApta ek AkAshapradeshake atikramaNake mApake barAbar ek ‘samay’ me.n paramANu vishiShTa gatipariNAmake kAraN lokake ek Chorase dUsare Chor tak jAtA hai tab (us paramANuke