yo hi yen pradeshamAtreN kAlapadArthenAkAshasya pradesho.abhivyAptasta.n pradesha.n manda- gatyAtikramataH paramANostatpradeshamAtrAtikramaNaparimANen ten samo yaH kAlapadArtha- sUkShmavR^ittirUpasamayaH sa tasya kAlapadArthasya paryAyastataH eva.nvidhAtparyAyAtpUrvottaravR^ittivR^ittatven- pudgalaparamANorvyatipatato mandagatyA gachChataH . ka.n karmatApannam . ta.n desa.n ta.n pUrvagAthodita.n kAlANuvyAptamAkAshapradesham . tassam ten kAlANuvyAptaikapradeshapudgalaparamANumandagatigamanen samaH samAnaH sadR^ishastatsamaH samao kAlANudravyasya sUkShmaparyAyabhUtaH samayo vyavahArakAlo bhavatIti paryAyavyAkhyAna.n gatam . tado paro puvvo tasmAtpUrvoktasamayarUpakAlaparyAyAtparo bhAvikAle pUrvamatItakAle cha jo attho yaH pUrvAparaparyAyeShvanvayarUpeN dattapadArtho dravya.n so kAlo sa kAlaH kAlapadArtho bhavatIti dravyavyAkhyAnam . samao uppaNNapaddha.nsI sa pUrvoktasamayaparyAyo yadyapi pUrvAparasamayasantAnApekShayA
anvayArtha : — [ta.n desha.n vyatipatataH ] paramANu ek AkAshapradeshakA (mandagatise) ulla.nghan karatA hai tab [tatsamaH ] usake barAbar jo kAl (lagatA hai ) vah [samayaH ] ‘samay’ hai; [tatH pUrvaH paraH ] us (samay) se pUrva tathA pashchAt aisA (nitya) [yaH arthaH ] jo padArtha hai [saH kAlaH ] vah kAladravya hai; [samayaH utpannapradhva.nsI ] ‘samay utpannadhva.nsI hai ..139..
TIkA : — kisI pradeshamAtra kAlapadArthake dvArA AkAshakA jo pradesh vyApta ho us pradeshako jab paramANu manda gatise atikram (ulla.nghan) karatA hai tab us pradeshamAtra padArthakI paryAy hai; aur aisI us paryAyase pUrvakI tathA bAdakI 3vR^ittirUpase pravartamAn honese
te deshanA atikramaN sam Che ‘samay’, tatpUrvApare je artha Che te kAL Che, utpannadhva.nsI ‘samay’ Che. 139.
274pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
1atikramaNake 2parimANake barAbar jo kAlapadArthakI sUkShmavR^ittirUp ‘samay’ hai vah, us kAl
1. atikramaN = ulla.nghan karanA .2. parimAN = mAp .
3. vR^itti = vartanA so pariNati hai (kAl padArtha vartamAn samayase pUrvakI pariNatirUp tathA usake bAdakI pariNatirUpase pariNamit hotA hai, isaliye usakA nityatva pragaT hai .)