apradesh ev samayo, dravyeN pradeshamAtratvAt . na cha tasya pudgalasyev paryAyeNApya- nekapradeshatva.n, yatastasya nirantara.n prastAravistR^itapradeshamAtrAsa.nkhyeyadravyatve.api parasparasa.nparkA- sa.nbhavAdekaikamAkAshapradeshamabhivyApya tasthuShaH pradeshamAtrasya paramANostadabhivyAptamekamAkAshapradesha.n mandagatyA vyatipatat ev vR^ittiH ..138..
ath kAlapadArthasya dravyaparyAyau praj~nApayati — parasparabandho bhavati tathAvidhabandhAbhAvAtparyAyeNApi . ayamatrArthaH — yasmAtpudgalaparamANorekapradesh- gamanaparyanta.n sahakAritva.n ka roti na chAdhika.n tasmAdev j~nAyate so.apyekapradesh iti ..138.. ath pUrvoktakAlapadArthasya paryAyasvarUpa.n dravyasvarUpa.n cha pratipAdayati — vadivadado tasya pUrvasUtrodit-
TIkA : — kAl, dravyase pradeshamAtra honese, apradeshI hI hai . aur use pudgalakI bhA.Nti paryAyase bhI anekapradeshIpanA nahI.n hai; kyo.nki paraspar antarake binA 1prastArarUp vistR^it pradeshamAtra asa.nkhyAt kAladravya hone par bhI paraspar sa.nparka na honese ek -ek AkAshapradeshako vyApta karake rahanevAle kAladravyakI vR^itti tabhI hotI hai (arthAt kAlANukI pariNati tabhI nimittabhUt hotI hai ) ki jab 2pradeshamAtra paramANu us (kAlANu) se vyApta ek AkAshapradeshako mandagatise ulla.nghan karatA ho .
bhAvArtha : — lokAkAshake asa.nkhyAtapradesh hai.n . ek -ek pradeshame.n ek -ek kAlANu rahA huA hai . ve kAlANu snigdha -rUkShaguNake abhAvake kAraN ratno.nkI rAshikI bhA.Nti pR^ithak- pR^ithak hI rahate hai.n; pudgal -paramANuo.nkI bhA.Nti paraspar milate nahI.n hai.n .
jab pudgalaparamANu AkAshake ek pradeshako manda gatise ulla.nghan karatA hai (arthAt ek pradeshase dUsare anantar -nikaTatam pradesh par manda gatise jAtA hai ) tab us (ulla.nghit kiye jAnevAle) pradeshame.n rahanevAlA kAlANu usame.n nimittabhUtarUpase rahatA hai . isaprakAr pratyek kAlANu pudgalaparamANuke ekapradesh takake gaman parya.nt hI sahakArIrUpase rahatA hai, adhik nahI.n; isase spaShTa hotA hai ki kAladravya paryAyase bhI anekapradeshI nahI.n hai ..138..
ab, kAlapadArthake dravya aur paryAyako batalAte hai.n : – pra. 35
1. prastAr = vistAr . (asa.nkhyAt kAladravya samasta lokAkAshame.n phai le hue hai.n . unake paraspar antar nahI.n hai, kyo.nki pratyek AkAshapradeshame.n ek -ek kAladravya rah rahA hai .)
2. pradeshamAtra = ekapradeshI . (jab ekapradeshI aisA paramANu kisI ek AkAshapradeshako mandagatise
ulla.nghan kar rahA ho tabhI us AkAshapradeshame.n rahanevAle kAladravyakI pariNati usame.n nimittabhUtarUpase
vartatI hai .)