Atmano hi paradravyasa.nyogakAraNamupayogavisheShaH . upayogo hi tAvadAtmanaH svabhAv- shchaitanyAnuvidhAyipariNAmatvAt . sa tu j~nAna.n darshana.n cha, sAkAranirAkAratvenobhayarUpatvA- chchaitanyasya . athAyamupayogo dvedhA vishiShyate shuddhAshuddhatven . tatra shuddho niruparAgaH, ashuddhaH soparAgaH . sa tu vishuddhisa.nklesharUpatven dvaividhyAduparAgasya dvividhaH shubho.ashubhashcha ..155.. athAtra ka upayogaH paradravyasa.nyogakAraNamityAvedayati — uvaogo jadi hi suho puNNa.n jIvassa sa.nchaya.n jAdi .
asuho vA tadh pAva.n tesimabhAve Na chayamatthi ..156.. dveShamoharUpashchAshubhaH . vA vA shabden shubhAshubhAnurAgarahitatven shuddhaH . uvaogo appaNo havadi ittha.n- bhUtastrilakShaN upayog AtmanaH sa.nbandhI bhavatItyarthaH ..155.. athopayogastAvannaranArakAdiparyAy- kAraNabhUtasya karmarUpasya paradravyasya sa.nyogakAraNa.n bhavati . tAvadidAnI.n kasya karmaNaH ka upayogaH kAraNa.n
TIkA : — vAstavame.n AtmAko paradravyake sa.nyogakA kAraN 1upayogavisheSh hai . pratham to upayog vAstavame.n AtmAkA svabhAv hai kyo.nki vah chaitanya – anuvidhAyI (upayog chaitanyakA anusaraN karake honevAlA) pariNAm hai . aur vah upayog j~nAn tathA darshan hai, kyo.nki chaitanya kiye gaye hai.n . usame.n, shuddha upayog niruparAg (-nirvikAr) hai; aur ashuddha upayog soparAg (-savikAr) hai . aur vah ashuddha upayog shubh aur ashubh aise do prakArakA hai, kyo.nki uparAg vishuddhirUp aur sa.nklesharUp aisA do prakArakA hai (arthAt vikAr mandakaShAyarUp aur tIvrakaShAyarUp aisA do prakArakA hai ) .
bhAvArtha : — AtmA upayogasvarUp hai . pratham to upayogake do bhed hai.n — shuddha aur ashuddha . aur phi ra ashuddha upayogake do bhed hai.n, shubh tathA ashubh ..155..
ab kahate hai.n ki iname.n kaunasA upayog paradravyake sa.nyogakA kAraN hai : —
upayog jo shubh hoy, sa.nchay thAy puNya taNo tahI.n, ne pApasa.nchay ashubhathI; jyA.n ubhay nahi sa.nchay nahI.n. 156.
2sAkAr aur 3nirAkAr aisA ubhayarUp hai . ab is upayogake shuddha aur ashuddha aise do bhed
1. upayogavisheSh = upayogakA bhed, prakAr yA amuk prakArakA upayog . (ashuddhopayog paradravyake sa.nyogakA kAraN hai; yah 156 vI.n gAthAme.n kahe.nge .)
2. sAkAr = AkAravAlA yA bhedavAlA; savikalpa; visheSh .
3. nirAkAr = AkAr rahit; bhedarahit; nirvikalpa; sAmAnya .