yadi khalvayamAtmA hIno j~nAnAdityabhyupagamyate tadAtmano.atirichyamAna.n j~nAna.n svAshray- bhUtachetanadravyasamavAyAbhAvAdachetana.n bhavadrUpAdiguNakalpatAmApanna.n na jAnAti . yadi punarj~nAnA- dadhik iti pakShaH kakShIkriyate tadAvashya.n j~nAnAdatiriktatvAt pR^ithagbhUto bhavan ghaTapaTAdi- sthAnIyatAmApanno j~nAnamantareN na jAnAti . tato j~nAnapramAN evAyamAtmAbhyup- gantavyaH .. 24 . 25 .. yasya vAdino mate.atra jagati tassa so AdA tasya mate sa AtmA hINo vA ahio vA NANAdo havadi dhuvamev hIno vA adhiko vA j~nAnAtsakAshAd bhavati nishchitameveti ..24.. hINo jadi so AdA ta.n NANamachedaNa.n Na jANAdi hIno yadi sa AtmA tadAgnerabhAve sati uShNaguNo yathA shItalo bhavati tathA svAshrayabhUtachetanAtmakadravyasamavAyAbhAvAttasyAtmano j~nAnamachetana.n bhavatsat kimapi na jAnAti . ahio
anvayArtha : — [ih ] is jagatame.n [yasya ] jisake matame.n [AtmA ] AtmA [j~nAnapramANa.n ] j~nAnapramAN [na bhavati ] nahI.n hai, [tasya ] usake matame.n [ saH AtmA ] vah AtmA [dhruvam ev ] avashya [j~nAnAt hInaH vA ] j~nAnase hIn [adhikaH vA bhavati ] athavA adhik honA chAhiye .
[yadi ] yadi [saH AtmA ] vah AtmA [hInaH ] j~nAnase hIn ho [tat ] to vah [j~nAna.n ] j~nAn [achetana.n ] achetan honese [na jAnAti ] nahI.n jAnegA, [j~nAnAt adhikaH vA ] aur yadi (AtmA) j~nAnase adhik ho to (vah AtmA) [j~nAnen vinA ] j~nAnake binA [katha.n jAnAti ] kaise jAnegA ? ..24 -25..
TIkA : — yadi yah svIkAr kiyA jAye ki yah AtmA j~nAnase hIn hai to AtmAse Age ba.Dh.h.h jAnevAlA j~nAn ( – AtmAke kShetrase Age ba.Dhkar usase bAhar vyApta honevAlA j~nAn) apane AshrayabhUt chetanadravyakA samavAy (sambandha) na rahanese achetan hotA huA rUpAdi guN jaisA honese nahI.n jAnegA; aur yadi aisA pakSha svIkAr kiyA jAye ki yah AtmA j~nAnase adhik hai to avashya (AtmA) j~nAnase Age ba.Dh.h.h jAnese ( – j~nAnake kShetrase bAhar vyApta honese) j~nAnase pR^ithak hotA huA ghaTapaTAdi jaisA honese j~nAnake binA nahI.n jAnegA . isaliye yah AtmA j~nAnapramAN hI mAnanA yogya hai .
42pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-