sadbhUtAsadbhUtatAmAyAnto ye yAvantaH paryAyAste tAvantastAtkAlikA ivAtyantasa.nkareNApya- vadhAritavisheShalakShaNA ekakShaN evAvabodhasaudhasthitimavataranti . na khalvetadayuktam — dR^iShTA- virodhAt; drashyate hi ChadmasthasyApi vartamAnamiv vyatItamanAgata.n vA vastu chintayataH sa.nvidAlambitastadAkAraH . — ki.nch chitrapaTIsthAnIyatvAt sa.nvidaH; yathA hi chitrapaTayAmati- vAhitAnAmanupasthitAnA.n vartamAnAnA.n cha vastUnAmAlekhyAkArAH sAkShAdekakShaN evAvabhAsante, tathA sa.nvidbhittAvapi . — ki.n cha sarvaj~neyAkArANA.n tAdAtvik tvAvirodhAt; yathA hi pradhvastAnAmanuditAnA.n cha vastUnAmAlekhyAkArA vartamAnA ev, tathAtItAnAmanAgatAnA.n cha paryAyANA.n j~neyAkArA vartamAnA ev bhavanti ..37.. pUrvoktAH paryAyA vartante pratibhAsante pratisphu ranti . kka . NANe kevalaj~nAne . katha.nbhUtA iv . takkAligev tAtkAlikA iv vartamAnA iv . kAsA.n sambandhinaH . tAsi.n davvajAdINa.n tAsA.n prasiddhAnA.n dUsarI pragaT honevAlI), vidyamAnatA aur avidyamAnatAko prApta jo jitanI paryAye.n hai.n, ve sab tAtkAlik (vartamAnakAlIn) paryAyo.nkI bhA.Nti, atyanta 1mishrit honepar bhI sab paryAyo.nke vishiShTa lakShaN spaShTa j~nAt ho.n isaprakAr, ek kShaName.n hI, j~nAnama.ndirame.n sthitiko prApta hotI hai.n . yah (tIno.n kAlakI paryAyo.nkA vartamAn paryAyo.nkI bhA.Nti j~nAname.n j~nAt honA) ayukta nahI.n hai; kyo.nki —
(1) usakA dR^iShTAntake sAth (jagatame.n jo dikhAI detA hai — anubhavame.n AtA hai usake sAth ) avirodh hai . (jagatame.n ) dikhAI detA hai ki Chadmasthake bhI, jaise vartamAn vastukA chi.ntavan karate hue j~nAn usake AkArakA avalamban karatA hai usIprakAr bhUt aur bhaviShyat vastukA chi.ntavan karate hue (bhI) j~nAn usake AkArakA avalamban karatA hai .
(2) aur j~nAn chitrapaTake samAn hai . jaise chitrapaTame.n atIt, anAgat aur vartamAn vastuo.nke 2AlekhyAkAr sAkShAt ek kShaName.n hI bhAsit hote hai.n; usIprakAr j~nAnarUpI bhittime.n (-j~nAnabhUmikAme.n, j~nAnapaTame.n ) bhI atIt, anAgat aur vartamAn paryAyo.nke j~neyAkAr sAkShAt ek kShaName.n hI bhAsit hote hai.n .
(3) aur sarva j~neyAkAro.nkI tAtkAlikatA (vartamAnatA, sAmpratikatA) aviruddha hai . jaise naShTa aur anutpanna vastuo.nke AlekhyAkAr vartamAn hI hai.n, usIprakAr atIt aur anAgat paryAyo.nke j~neyAkAr vartamAn hI hai.n .
64pravachanasAr[ bhagavAnashrIku.ndaku.nd-
1. j~nAname.n samasta dravyo.nkI tIno.nkAlakI paryAye.n ek hI sAth j~nAt hone par bhI pratyek paryAyakA vishiShTa svarUp -pradesh, kAl, AkAr ityAdi visheShatAye.n – spaShTa j~nAt hotA hai; sa.nkar – vyatikar nahI.n hote .
2. Alekhya = Alekhan yogya; chitrit karane yogya .