ದ್ರವ್ಯಾಣಿ ಚ ಗುಣಾಶ್ಚ ಪರ್ಯಾಯಾಶ್ಚ ಅಭಿಧೇಯಭೇದೇಽಪ್ಯಭಿಧಾನಾಭೇದೇನ ಅರ್ಥಾಃ . ತತ್ರ ಗುಣ- ಪರ್ಯಾಯಾನಿಯ್ರತಿ ಗುಣಪರ್ಯಾಯೈರರ್ಯನ್ತ ಇತಿ ವಾ ಅರ್ಥಾ ದ್ರವ್ಯಾಣಿ, ದ್ರವ್ಯಾಣ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವೇನೇಯ್ರತಿ ದ್ರವ್ಯೈರಾಶ್ರಯ- ಭೂತೈರರ್ಯನ್ತ ಇತಿ ವಾ ಅರ್ಥಾ ಗುಣಾಃ, ದ್ರವ್ಯಾಣಿ ಕ್ರಮಪರಿಣಾಮೇನೇಯ್ರತಿ ದ್ರವ್ಯೈಃ ಕ್ರಮಪರಿಣಾಮೇನಾರ್ಯನ್ತ ಇತಿ ವಾ ಅರ್ಥಾಃ ಪರ್ಯಾಯಾಃ . ಯಥಾ ಹಿ ಸುವರ್ಣಂ ಪೀತತಾದೀನ್ ಗುಣಾನ್ ಕುಣ್ಡಲಾದೀಂಶ್ಚ ಪರ್ಯಾಯಾನಿಯರ್ತಿ ತೈರರ್ಯಮಾಣಂ ವಾ ಅರ್ಥೋ ದ್ರವ್ಯಸ್ಥಾನೀಯಂ, ಯಥಾ ಚ ಸುವರ್ಣಮಾಶ್ರಯತ್ವೇನೇಯ್ರತಿ ತೇನಾಶ್ರಯಭೂತೇನಾರ್ಯಮಾಣಾ ವಾ ಅರ್ಥಾಃ ತಥಾಹಿ — ಅತ್ರೈವ ದೇಹೇ ನಿಶ್ಚಯನಯೇನ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೈಕಸ್ವಭಾವಃ ಪರಮಾತ್ಮಾಸ್ತಿ . ಕಸ್ಮಾದ್ಧೇತೋಃ . ನಿರ್ವಿಕಾರಸ್ವಸಂವೇದನ- ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾತ್ ಸುಖಾದಿವತ್ ಇತಿ, ತಥೈವಾನ್ಯೇಽಪಿ ಪದಾರ್ಥಾ ಯಥಾಸಂಭವಮಾಗಮಾಭ್ಯಾಸಬಲೋತ್ಪನ್ನಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣಾನುಮಾನೇನ ವಾ ಜ್ಞಾಯನ್ತೇ . ತತೋ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥಿನಾ ಭವ್ಯೇನಾಗಮಾಭ್ಯಾಸಃ ಕರ್ತವ್ಯ ಇತಿ ತಾತ್ಪರ್ಯಮ್ ..೮೬.. ಅಥ ದ್ರವ್ಯಗುಣಪರ್ಯಾಯಾ- ಣಾಮರ್ಥಸಂಜ್ಞಾಂ ಕಥಯತಿ — ದವ್ವಾಣಿ ಗುಣಾ ತೇಸಿಂ ಪಜ್ಜಾಯಾ ಅಟ್ಠಸಣ್ಣಯಾ ಭಣಿಯಾ ದ್ರವ್ಯಾಣಿ ಗುಣಾಸ್ತೇಷಾಂ ದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಪರ್ಯಾಯಾಶ್ಚ ತ್ರಯೋಽಪ್ಯರ್ಥಸಂಜ್ಞಯಾ ಭಣಿತಾಃ ಕಥಿತಾ ಅರ್ಥಸಂಜ್ಞಾ ಭವನ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ . ತೇಸು ತೇಷು ತ್ರಿಷು ದ್ರವ್ಯಗುಣಪರ್ಯಾಯೇಷು ಮಧ್ಯೇ ಗುಣಪಜ್ಜಯಾಣಂ ಅಪ್ಪಾ ಗುಣಪರ್ಯಾಯಾಣಾಂ ಸಂಬಂಧೀ ಆತ್ಮಾ ಸ್ವಭಾವಃ . ಕಃ ಇತಿ ಪೃಷ್ಟೇ . ದವ್ವ ತ್ತಿ ಉವದೇಸೋ ದ್ರವ್ಯಮೇವ ಸ್ವಭಾವ ಇತ್ಯುಪದೇಶಃ, ಅಥವಾ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಕಃ ಸ್ವಭಾವ ಇತಿ ಪೃಷ್ಟೇ ಗುಣಪರ್ಯಾಯಾಣಾಮಾತ್ಮಾ
ಟೀಕಾ : — ದ್ರವ್ಯ, ಗುಣ ಔರ ಪರ್ಯಾಯೋಂಮೇಂ ಅಭಿಧೇಯಭೇದ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಅಭಿಧಾನಕಾ ಅಭೇದ ಹೋನೇಸೇ ವೇ ‘ಅರ್ಥ’ ಹೈಂ [ಅರ್ಥಾತ್ ದ್ರವ್ಯೋಂ, ಗುಣೋಂ ಔರ ಪರ್ಯಾಯೋಂಮೇಂ ವಾಚ್ಯಕಾ ಭೇದ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ವಾಚಕಮೇಂ ಭೇದ ನ ದಂಖೇಂ ತೋ ‘ಅರ್ಥ’ ಐಸೇ ಏಕ ಹೀ ವಾಚಕ (-ಶಬ್ದ) ಸೇ ಯೇ ತೀನೋಂ ಪಹಿಚಾನೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ ] . ಉಸಮೇಂ (ಇನ ದ್ರವ್ಯೋಂ, ಗುಣೋಂ ಔರ ಪರ್ಯಾಯೋಂಮೇಂಸೇ), ಜೋ ಗುಣೋಂಕೋ ಔರ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರತೇ ಹೈಂ — ಪಹುಂಚತೇ ಹೈಂ ಅಥವಾ ಜೋ ಗುಣೋಂ ಔರ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕೇ ದ್ವಾರಾ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕಿಯೇ ಜಾತೇ ಹೈ — ಪಹುಂಚೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ ಐಸೇ ೧‘ಅರ್ಥ’ ವೇ ದ್ರವ್ಯ ಹೈಂ, ಜೋ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೋ ಆಶ್ರಯಕೇ ರೂಪಮೇಂ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರತೇ ಹೈಂ — ಪಹುಂಚತೇ ಹೈಂ – ಅಥವಾ ಜೋ ಆಶ್ರಯಭೂತ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ದ್ವಾರಾ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕಿಯೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ — ಪಹುಂಚೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ ಐಸೇ ‘ಅರ್ಥ’ ವೇ ಗುಣ ಹೈಂ, ಜೋ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೋ ಕ್ರಮಪರಿಣಾಮಸೇ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರತೇ
ಪ್ರಾಪ್ತ ಕಿಯೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ — ಪಹುಂಚೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ ಐಸೇ ‘ಅರ್ಥ’ ವೇ ಪರ್ಯಾಯ ಹೈ .
ಜೈಸೇ ದ್ರವ್ಯಸ್ಥಾನೀಯ (-ದ್ರವ್ಯಕೇ ಸಮಾನ, ದ್ರವ್ಯಕೇ ದೃಷ್ಟಾನ್ತರೂಪ) ಸುವರ್ಣ, ಪೀಲಾಪನ ಇತ್ಯಾದಿ ಗುಣೋಂಕೋ ಔರ ಕುಣ್ಡಲ ಇತ್ಯಾದಿ ಪರ್ಯಾಯೋಂಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರತಾ ಹೈ – ಪಹುಂಚತಾ ಹೈ ಅಥವಾ (ಸುವರ್ಣ) ಉನಕೇ ದ್ವಾರಾ (-ಪೀಲಾಪನಾದಿ ಗುಣೋಂ ಔರ ಕುಣ್ಡಲಾದಿ ಪರ್ಯಾಯೋಂ ದ್ವಾರಾ) ಪ್ರಾಪ್ತ ಕಿಯಾ ಜಾತಾ ಹೈ — ಪಹುಂಚಾ ಜಾತಾ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ ದ್ರವ್ಯಸ್ಥಾನೀಯ ಸುವರ್ಣ ‘ಅರ್ಥ’ ಹೈ, ಜೈಸೇ ಪೀಲಾಪನ ಇತ್ಯಾದಿ ಗುಣ ಸುವರ್ಣಕೋ ಆಶ್ರಯಕೇ ರೂಪಮೇಂ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರತೇ ಹೈಂ — ಪಹುಂಚತೇ ಹೈಂ ಅಥವಾ (ವೇ) ಆಶ್ರಯಭೂತ ಸುವರ್ಣಕೇ ದ್ವಾರಾ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕಿಯೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ — ಪಹುಂಚೇ ಜಾತೇ ಹೈಂ ಇಸಲಿಯೇ ಪೀಲಾಪನ ಇತ್ಯಾದಿ ಗುಣ ‘ಅರ್ಥ’ ಹೈಂ; ಔರ ಜೈಸೇ ಕುಣ್ಡಲ ಇತ್ಯಾದಿ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಸುವರ್ಣಕೋ
೧. ‘ಋ’ ಧಾತುಮೇಂಸೇ ‘ಅರ್ಥ’ ಶಬ್ದ ಬನಾ ಹೈ . ‘ಋ’ ಅರ್ಥಾತ್ ಪಾನಾ, ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರನಾ, ಪಹುಂಚನಾ, ಜಾನಾ . ‘ಅರ್ಥ’ ಅರ್ಥಾತ್