ಅಸ್ತೀತಿ ಚ ನಾಸ್ತೀತಿ ಚ ಭವತ್ಯವಕ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಪುನರ್ದ್ರವ್ಯಮ್ .
ಪರ್ಯಾಯೇಣ ತು ಕೇನಚಿತ್ ತದುಭಯಮಾದಿಷ್ಟಮನ್ಯದ್ವಾ ..೧೧೫..
ಸ್ಯಾದಸ್ತ್ಯೇವ ೧, ಸ್ಯಾನ್ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ೨, ಸ್ಯಾದವಕ್ತವ್ಯಮೇವ ೩, ಸ್ಯಾದಸ್ತಿನಾಸ್ತ್ಯೇವ ೪, ಸ್ಯಾದ-
ಸ್ತ್ಯವಕ್ತವ್ಯಮೇವ ೫, ಸ್ಯಾನ್ನಾಸ್ತ್ಯವಕ್ತವ್ಯಮೇವ ೬, ಸ್ಯಾದಸ್ತಿನಾಸ್ತ್ಯವಕ್ತವ್ಯಮೇವೇತಿ ೭, ಸ್ವರೂಪೇಣ ೧,
ಪರರೂಪೇಣ ೨, ಸ್ವಪರರೂಪಯೌಗಪದ್ಯೇನ ೩, ಸ್ವಪರರೂಪಕ್ರ ಮೇಣ ೪, ಸ್ವರೂಪಸ್ವಪರರೂಪಯೌಗಪದ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ೫,
ಪರರೂಪಸ್ವಪರರೂಪಯೌಗಪದ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ೬, ಸ್ವರೂಪಪರರೂಪಸ್ವಪರರೂಪಯೌಗಪದ್ಯೈಃ ೭, ಆದಿಶ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪೇಣ
ಕೋಽರ್ಥಃ . ಕಥಂಚಿತ್ . ಕಥಂಚಿತ್ಕೋಽರ್ಥಃ . ವಿವಕ್ಷಿತಪ್ರಕಾರೇಣ ಸ್ವದ್ರವ್ಯಾದಿಚತುಷ್ಟಯೇನ . ತಚ್ಚತುಷ್ಟಯಂ ಶುದ್ಧ-
ಜೀವವಿಷಯೇ ಕಥ್ಯತೇ . ಶುದ್ಧಗುಣಪರ್ಯಾಯಾಧಾರಭೂತಂ ಶುದ್ಧಾತ್ಮದ್ರವ್ಯಂ ದ್ರವ್ಯಂ ಭಣ್ಯತೇ, ಲೋಕಾಕಾಶಪ್ರಮಿತಾಃ
ಶುದ್ಧಾಸಂಖ್ಯೇಯಪ್ರದೇಶಾಃ ಕ್ಷೇತ್ರಂ ಭಣ್ಯತೇ, ವರ್ತಮಾನಶುದ್ಧಪರ್ಯಾಯರೂಪಪರಿಣತೋ ವರ್ತಮಾನಸಮಯಃ ಕಾಲೋ ಭಣ್ಯತೇ,
ಶುದ್ಧಚೈತನ್ಯಂ ಭಾವಶ್ಚೇತ್ಯುಕ್ತಲಕ್ಷಣದ್ರವ್ಯಾದಿಚತುಷ್ಟಯ ಇತಿ ಪ್ರಥಮಭಙ್ಗಃ ೧ . ಣತ್ಥಿ ತ್ತಿ ಯ ಸ್ಯಾನ್ನಾಸ್ತ್ಯೇವ . ಸ್ಯಾದಿತಿ
೨೨೬ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
ಅನ್ವಯಾರ್ಥ : — [ದ್ರವ್ಯಂ ] ದ್ರವ್ಯ [ಅಸ್ತಿ ಇತಿ ಚ ] ಕಿಸೀ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ‘ಅಸ್ತಿ’, [ನಾಸ್ತಿ
ಇತಿ ಚ ] ಕಿಸೀ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ‘ನಾಸ್ತಿ’ [ಪುನಃ ] ಔರ [ಅವಕ್ತವ್ಯಮ್ ಇತಿ ಭವತಿ ] ಕಿಸೀ
ಪರ್ಯಾಯಸೇ ‘ಅವಕ್ತವ್ಯ’ ಹೈ, [ಕೇನಚಿತ್ ಪರ್ಯಾಯೇಣ ತು ತದುಭಯಂ ] ಔರ ಕಿಸೀ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ‘ಅಸ್ತಿ-
ನಾಸ್ತಿ’ [ವಾ ] ಅಥವಾ [ಅನ್ಯತ್ ಆದಿಷ್ಟಮ್ ] ಕಿಸೀ ಪರ್ಯಾಯಸೇ ಅನ್ಯ ತೀನ ಭಂಗರೂಪ ಕಹಾ
ಗಯಾ ಹೈ ..೧೧೫..
ಟೀಕಾ : — ದ್ರವ್ಯ (೧) ಸ್ವರೂಪಾಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಸ್ಯಾತ್ ಅಸ್ತಿ’; (೨) ಪರರೂಪಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ
‘ಸ್ಯಾತ್ ನಾಸ್ತಿ’; (೩) ಸ್ವರೂಪ -ಪರರೂಪಕೀ ಯುಗಪತ್ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಸ್ಯಾತ್ ೨ಅವಕ್ತವ್ಯ’;
(೪) ಸ್ವರೂಪ -ಪರರೂಪಕೇ ಕ್ರಮಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಸ್ಯಾತ್ ಅಸ್ತಿ -ನಾಸ್ತಿ’; (೫) ಸ್ವರೂಪಕೀ ಔರ
ಸ್ವರೂಪ -ಪರರೂಪಕೀ ಯುಗಪತ್ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಸ್ಯಾತ್ ಅಸ್ತಿ -ಅವಕ್ತವ್ಯ’; (೬) ಪರರೂಪಕೀ ಔರ
ಸ್ವರೂಪ -ಪರರೂಪಕೀ ಯುಗಪತ್ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಸ್ಯಾತ್ ನಾಸ್ತಿ’, ಅವಕ್ತವ್ಯ; ಔರ (೭) ಸ್ವರೂಪಕೀ,
ಪರರೂಪಕೀ ತಥಾ ಸ್ವರೂಪ -ಪರರೂಪಕೀ ಯುಗಪತ್ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಸ್ಯಾತ್ ಅಸ್ತಿ -ನಾಸ್ತಿ -ಅವಕ್ತವ್ಯ’ ಹೈ .
೧. ‘ಸ್ಯಾತ್’ = ಕಥಂಚಿತ್; ಕಿಸೀಪ್ರಕಾರ; ಕಿಸೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ . (ಪ್ರತ್ಯೇಕ ದ್ರವ್ಯ ಸ್ವಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ — ಸ್ವದ್ರವ್ಯ,
ಸ್ವಕ್ಷೇತ್ರ, ಸ್ವಕಾಲ ಔರ ಸ್ವಭಾವಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ — ‘ಅಸ್ತಿ’ ಹೈ . ಶುದ್ಧ ಜೀವಕಾ ಸ್ವಚತುಷ್ಟಯ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಹೈ : — ಶುದ್ಧ
ಗುಣ -ಪರ್ಯಾಯೋಂಕಾ ಆಧಾರಭೂತ ಶುದ್ಧಾತ್ಮದ್ರವ್ಯ ವಹ ದ್ರವ್ಯ ಹೈ; ಲೋಕಾಕಾಶಪ್ರಮಾಣ ಶುದ್ಧ ಅಸಂಖ್ಯಪ್ರದೇಶ ವಹ ಕ್ಷೇತ್ರ ಹೈ, ಶುದ್ಧ
ಪರ್ಯಾಯರೂಪಸೇ ಪರಿಣತ ವರ್ತಮಾನ ಸಮಯ ವಹ ಕಾಲ ಹೈ, ಔರ ಶುದ್ಧ ಚೈತನ್ಯ ವಹ ಭಾವ ಹೈ .)
೨. ಅವಕ್ತವ್ಯ = ಜೋ ಕಹಾ ನ ಜಾ ಸಕೇ . (ಏಕ ಹೀ ಸಾಥ ಸ್ವರೂಪ ತಥಾ ಪರರೂಪಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ದ್ರವ್ಯ ಕಥನಮೇಂ ನಹೀಂ
ಆ ಸಕತಾ, ಇಸಲಿಯೇ ‘ಅವಕ್ತವ್ಯ ಹೈ .)