ಕ್ರಿಯಾಭಾವವತ್ತ್ವೇನ ಕೇವಲಭಾವವತ್ತ್ವೇನ ಚ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯಾಸ್ತಿ ವಿಶೇಷಃ . ತತ್ರ ಭಾವವನ್ತೌ ಕ್ರಿಯಾವನ್ತೌ ಚ ಪುದ್ಗಲಜೀವೌ, ಪರಿಣಾಮಾದ್ಭೇದಸಂಘಾತಾಭ್ಯಾಂ ಚೋತ್ಪದ್ಯಮಾನಾವತಿಷ್ಠಮಾನಭಜ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ . ಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಿ ತು ಭಾವವನ್ತ್ಯೇವ, ಪರಿಣಾಮಾದೇವೋತ್ಪದ್ಯಮಾನಾವತಿಷ್ಠಮಾನಭಜ್ಯಮಾನತ್ವಾದಿತಿ ನಿಶ್ಚಯಃ . ತತ್ರ ಪರಿಣಾಮ- ಮಾತ್ರಲಕ್ಷಣೋ ಭಾವಃ, ಪರಿಸ್ಪನ್ದನಲಕ್ಷಣಾ ಕ್ರಿಯಾ . ತತ್ರ ಸರ್ವಾಣ್ಯಪಿ ದ್ರವ್ಯಾಣಿ ಪರಿಣಾಮಸ್ವಭಾವತ್ವಾತ್ ಪರಿಣಾಮೇನೋಪಾತ್ತಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಣ್ಯವತಿಷ್ಠಮಾನೋತ್ಪದ್ಯಮಾನಭಜ್ಯಮಾನಾನಿ ಭಾವವನ್ತಿ ಭವನ್ತಿ . ಪುದ್ಗಲಾಸ್ತು ಪರಿಸ್ಪನ್ದಸ್ವಭಾವತ್ವಾತ್ಪರಿಸ್ಪನ್ದೇನ ಭಿನ್ನಾಃ ಸಂಘಾತೇನ, ಸಂಹತಾಃ ಪುನರ್ಭೇದೇನೋತ್ಪದ್ಯಮಾನಾವ- ತಿಷ್ಠಮಾನಭಜ್ಯಮಾನಾಃ ಕ್ರಿಯಾವನ್ತಶ್ಚ ಭವನ್ತಿ . ತಥಾ ಜೀವಾ ಅಪಿ ಪರಿಸ್ಪನ್ದಸ್ವಭಾವತ್ವಾತ್ಪರಿಸ್ಪನ್ದೇನ ಪ್ರತಿಸಮಯಪರಿಣತಿರೂಪಾ ಅರ್ಥಪರ್ಯಾಯಾ ಭಣ್ಯನ್ತೇ . ಯದಾ ಜೀವೋಽನೇನ ಶರೀರೇಣ ಸಹ ಭೇದಂ ವಿಯೋಗಂ ತ್ಯಾಗಂ ಕೃತ್ವಾ ಭವಾನ್ತರಶರೀರೇಣ ಸಹ ಸಂಘಾತಂ ಮೇಲಾಪಕಂ ಕರೋತಿ ತದಾ ವಿಭಾವವ್ಯಞ್ಜನಪರ್ಯಾಯೋ ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾದೇವ ಭವಾನ್ತರಸಂಕ್ರಮಣಾತ್ಸಕ್ರಿಯತ್ವಂ ಭಣ್ಯತೇ . ಪುದ್ಗಲಾನಾಂ ತಥೈವ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ಕನ್ಧವಿಘಟನಾತ್ಸಕ್ರಿಯತ್ವೇನ ಸ್ಕನ್ಧಾನ್ತರ- ಸಂಯೋಗೇ ಸತಿ ವಿಭಾವವ್ಯಞ್ಜನಪರ್ಯಾಯೋ ಭವತಿ . ಮುಕ್ತಜೀವಾನಾಂ ತು ನಿಶ್ಚಯರತ್ನತ್ರಯಲಕ್ಷಣೇನ ಪರಮಕಾರಣಸಮಯ- ಸಾರಸಂಜ್ಞೇನ ನಿಶ್ಚಯಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗಬಲೇನಾಯೋಗಿಚರಮಸಮಯೇ ನಖಕೇಶಾನ್ವಿಹಾಯ ಪರಮೌದಾರಿಕಶರೀರಸ್ಯ ವಿಲೀಯಮಾನ- ರೂಪೇಣ ವಿನಾಶೇ ಸತಿ ಕೇವಲಜ್ಞಾನಾದ್ಯನನ್ತಚತುಷ್ಟಯವ್ಯಕ್ತಿಲಕ್ಷಣೇನ ಪರಮಕಾರ್ಯಸಮಯಸಾರರೂಪೇಣ ಸ್ವಭಾವವ್ಯಞ್ಜನ- ಪರ್ಯಾಯೇಣ ಕೃತ್ವಾ ಯೋಽಸಾವುತ್ಪಾದಃ ಸ ಭೇದಾದೇವ ಭವತಿ, ನ ಸಂಘಾತಾತ್ . ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ಚೇತ್ ಶರೀರಾನ್ತರೇಣ ಸಹ
ಟೀಕಾ : — ಕೋಈ ದ್ರವ್ಯ ‘ಭಾವ’ ತಥಾ ‘ಕ್ರಿಯಾವಾಲೇ’ ಹೋನೇಸೇ ಔರ ಕೋಈ ದ್ರವ್ಯ ಕೇವಲ ‘ಭಾವ’ ವಾಲೇ ಹೋನೇಸೇ, – ಇಸ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ದ್ರವ್ಯಕಾ ವಿಶೇಷ (ಭೇದ) ಹೈ . ವಹಾಂ ಪುದ್ಗಲ ತಥಾ ಜೀವ (೧) ಭಾವವಾಲೇ ತಥಾ (೨) ಕ್ರಿಯಾವಾಲೇ ಹೈಂ, ಕ್ಯೋಂಕಿ (೧) ಪರಿಣಾಮ ದ್ವಾರಾ ತಥಾ (೨) ಸಂಘಾತ ಔರ ಭೇದಕೇ ದ್ವಾರಾ ವೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಟಿಕತೇ ಹೈಂ ಔರ ನಷ್ಟ ಹೋತೇ ಹೈಂ . ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯ ತೋ ಭಾವವಾಲೇ ಹೀ ಹೈಂ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವೇ ಪರಿಣಾಮಕೇ ದ್ವಾರಾ ಹೀ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಟಿಕತೇ ಹೈ ಔರ ನಷ್ಟ ಹೋತೇ ಹೈಂ — ಐಸಾ ನಿಶ್ಚಯ ಹೈ .
ಉಸಮೇಂ, ‘ಭಾವ’ಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಪರಿಣಾಮಮಾತ್ರ ಹೈ; ‘ಕ್ರಿಯಾ’ ಕಾ ಲಕ್ಷಣ ಪರಿಸ್ಪಂದ (-ಕಮ್ಪನ) ಹೈ . ವಹಾಂ ಸಮಸ್ತ ಹೀ ದ್ರವ್ಯ ಭಾವವಾಲೇ ಹೈಂ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪರಿಣಾಮಸ್ವಭಾವವಾಲೇ ಹೋನೇಸೇ ಪರಿಣಾಮಕೇ ದ್ವಾರಾ ೧ಅನ್ವಯ ಔರ ವ್ಯತಿರೇಕೋಂಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಹೋತೇ ಹುಏ ವೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಟಿಕತೇ ಹೈಂ ಔರ ನಷ್ಟ ಹೋತೇ ಹೈಂ . ಪುದ್ಗಲ ತೋ (ಭಾವವಾಲೇ ಹೋನೇಕೇ ಅತಿರಿಕ್ತ) ಕ್ರಿಯಾವಾಲೇ ಭೀ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಪರಿಸ್ಪಂದಸ್ವಭಾವವಾಲೇ ಹೋನೇಸೇ ಪರಿಸ್ಪಂದಕೇ ದ್ವಾರಾ ೨ಪೃಥಕ್ ಪುದ್ಗಲ ಏಕತ್ರಿತ ಹೋ ಜಾತೇ ಹೈಂ, ಇಸಲಿಯೇ ಔರ ಏಕತ್ರಿತ – ಮಿಲೇ ಹುಏ ಪುದ್ಗಲ ಪುನಃ ಪೃಥಕ್ ಹೋ ಜಾತೇ ಹೈಂ, ಇಸಲಿಯೇ (ಇಸ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ) ವೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಟಿಕತೇ ಹೈಂ ಔರ ನಷ್ಟ ಹೋತೇ ಹೈಂ . ತಥಾ ಜೀವ ಭೀ ಭಾವವಾಲೇ ಹೋನೇಕೇ ಅತಿರಿಕ್ತ) ಕ್ರಿಯಾವಾಲೇ ಭೀ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಕ್ಯೋಂಕಿ
೨೫೬ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧. ಅನ್ವಯ, ಸ್ಥಾಯೀಪನೇಕೋ ಔರ ವ್ಯತಿರೇಕ, ಉತ್ಪಾದ ತಥಾ ವ್ಯಯಪನೇಕೋ ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ .
೨. ಪೃಥಕ್ ಪುದ್ಗಲ ಕಂಪನಕೇ ದ್ವಾರಾ ಏಕತ್ರಿತ ಹೋತೇ ಹೈಂ . ವಹಾಂ ವೇ ಭಿನ್ನಪನೇಸೇ ನಷ್ಟ ಹುಏ, ಪುದ್ಗಲಪನೇಸೇ ಟಿಕೇ ಔರ ಏಕತ್ರಪನೇಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹುಏ .