ಗಮಯತಿ . ತಥಾ ಅಶೇಷಶೇಷದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಪ್ರತಿಪರ್ಯಾಯಂ ಸಮಯವೃತ್ತಿಹೇತುತ್ವಂ ಕಾರಣಾನ್ತರಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ಸಮಯ- ವಿಶಿಷ್ಟಾಯಾ ವೃತ್ತೇಃ ಸ್ವತಸ್ತೇಷಾಮಸಂಭವತ್ಕಾಲಮಧಿಗಮಯತಿ . ತಥಾ ಚೈತನ್ಯಪರಿಣಾಮೋಽಚೇತನತ್ವಾದೇವ ಶೇಷ- ದ್ರವ್ಯಾಣಾಮಸಂಭವನ್ ಜೀವಮಧಿಗಮಯತಿ . ಏವಂ ಗುಣವಿಶೇಷಾದ್ ದ್ರವ್ಯವಿಶೇಷೋಽಧಿಗನ್ತವ್ಯಃ ..೧೩೩ . ೧೩೪..
ಅಥ ದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಪ್ರದೇಶವತ್ತ್ವಾಪ್ರದೇಶವತ್ತ್ವವಿಶೇಷಂ ಪ್ರಜ್ಞಾಪಯತಿ — ತೃತೀಯಸ್ಥಲೇ ಗಾಥಾತ್ರಯಂ ಗತಮ್ . ಅಥ ಕಾಲದ್ರವ್ಯಂ ವಿಹಾಯ ಜೀವಾದಿಪಞ್ಚದ್ರವ್ಯಾಣಾಮಸ್ತಿಕಾಯತ್ವಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಿ — ವಿರುದ್ಧ ಕಾರ್ಯಕಾ ಹೇತು ಹೋನೇಸೇ ಧರ್ಮಕೋ ವಹ ಸಂಭವ ನಹೀಂ ಹೈ .
ಇಸೀಪ್ರಕಾರ (ಕಾಲಕೇ ಅತಿರಿಕ್ತ) ಶೇಷ ಸಮಸ್ತ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಪರ್ಯಾಯಮೇಂ ಸಮಯವೃತ್ತಿಕಾ ಹೇತುಪನಾ ಕಾಲಕೋ ಬತಲಾತಾ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಉನಕೇ ೧ಸಮಯವಿಶಿಷ್ಟ ವೃತ್ತಿ ಕಾರಣಾನ್ತರಸೇ ಸಧತೀ ಹೋನೇಸೇ (ಅರ್ಥಾತ್ ಉನಕೇ ಸಮಯಸೇ ವಿಶಿಷ್ಟ ಐಸೀ ಪರಿಣತಿ ಅನ್ಯ ಕಾರಣಸೇ ಹೋತೀ ಹೈ,) ಇಸಲಿಯೇ ಸ್ವತಃ ಉನಕೇ ವಹ (ಸಮಯವೃತ್ತಿಹೇತುಪನಾ) ಸಂಭವಿತ ನಹೀಂ ಹೈ .
ಇಸೀಪ್ರಕಾರ ಚೈತನ್ಯಪರಿಣಾಮ ಜೀವಕೋ ಬತಲಾತಾ ಹೈ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವಹ ಚೇತನ ಹೋನೇಸೇ ಶೇಷ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಸಂಭವ ನಹೀಂ ಹೈ .
ಇಸಪ್ರಕಾರ ಗುಣವಿಶೇಷಸೇ ದ್ರವ್ಯವಿಶೇಷ ಜಾನನಾ ಚಾಹಿಯೇ .
ಭಾವಾರ್ಥ : — ಜೈಸಾ ಕಿ ಪಹಲೇ ಬತಾಯಾ ಗಯಾ ಹೈ, – ಸ್ಪರ್ಶ, ರಸ, ಗಂಧ, ವರ್ಣಸೇ ಪುದ್ಗಲ ದ್ರವ್ಯೋಂಕಾ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಜ್ಞಾತ ಹೋತಾ ಹೈ . ಯಹಾಂ ಅಮೂರ್ತ ದ್ರವ್ಯೋಂಕಾ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಉನಕೇ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣೋಂಸೇ ಪ್ರಗಟ ಕಿಯಾ ಗಯಾ ಹೈ .
ಚೈತನ್ಯಪರಿಣಾಮರೂಪ ಲಕ್ಷಣ ಅನುಭವಮೇಂ ಆತಾ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ ಅನನ್ತ ಜೀವದ್ರವ್ಯೋಂಕಾ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಜ್ಞಾತ ಹೋತಾ ಹೈ . ಜೀವಾದಿ ಸಮಸ್ತ ದ್ರವ್ಯ ಜಿಸಕೇ ನಿಮಿತ್ತಸೇ ಅವಗಾಹ (ಅವಕಾಶ) ಕೋ ಪ್ರಾಪ್ತ ಕರತೇ ಹೈಂ ಐಸಾ ಕೋಈ ದ್ರವ್ಯ ಹೋನಾ ಚಾಹಿಯೇ; ವಹ ದ್ರವ್ಯ ಲೋಕಾಲೋಕವ್ಯಾಪೀ ಆಕಾಶ ಹೈ . ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲ ಗತಿ ಕರತೇ ಹುಏ ಮಾಲೂಮ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಇಸಲಿಯೇ ಜೈಸೇ ಮಛಲೀಕೋ ಗತಿ ಕರನೇಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಜಲ ಹೈ ಉಸೀ ಪ್ರಕಾರ ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲೋಂಕೋ ಗತಿ ಕರನೇಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಕೋಈ ದ್ರವ್ಯ ಹೋನಾ ಚಾಹಿಯೇ; ವಹ ದ್ರವ್ಯ ಲೋಕವ್ಯಾಪೀ ಧರ್ಮದ್ರವ್ಯ ಹೈ . ಜೈಸೇ ಮನುಷ್ಯಕೋ ಸ್ಥಿತಿಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಪೃಥ್ವೀ ಹೈ ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಜೀವ ಔರ ಪುದ್ಗಲೋಂಕೀ ಸ್ಥಿತಿಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಕೋಈ ದ್ರವ್ಯ ಹೋನಾ ಚಾಹಿಯೇ . ವಹ ದ್ರವ್ಯ ಲೋಕವ್ಯಾಪೀ ಅಧರ್ಮದ್ರವ್ಯ ಹೈ . ಜೈಸೇ ಕುಮ್ಹಾರಕೇ ಚಕ್ರಕೇ ಚಲನೇಮೇಂ ಕೀಲ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಹೈ ಉಸೀಪ್ರಕಾರ (ಕಾಲಕೇ ಅತಿರಿಕ್ತ) ಸರ್ವ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ ಪರಿಣಮನಮೇಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತ ಕೋಈ ದ್ರವ್ಯ ಹೋನಾ ಚಾಹಿಯೇ; ವಹ ದ್ರವ್ಯ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಕಾಲಾಣು ಹೈಂ, ಜಿನಕೀ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಸಮಯ, ಘಡೀ, ದಿನ, ವರ್ಷ ಇತ್ಯಾದಿರೂಪಸೇ ವ್ಯಕ್ತ ಹೋತೀ ಹೈಂ .
ಇಸಪ್ರಕಾರ ಗುಣಭೇದಸೇ ದ್ರವ್ಯಭೇದ ನಿಶ್ಚಿತ ಹುಆ ..೧೩೩ -೧೩೪..
ಅಬ, ದ್ರವ್ಯಕಾ ೨ಪ್ರದೇಶವತ್ವ ಔರ ಅಪ್ರದೇಶವತ್ವರೂಪ ವಿಶೇಷ (-ಭೇದ) ಬತಲಾತೇ ಹೈಂ : —
೨೬೬ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೧. ಕಾಲಕೇ ಅತಿರಿಕ್ತ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೀ ಪರಿಣತಿ ‘ಏಕ ಸಮಯಮೇಂ ಯಹ ಪರಿಣತಿ ಹುಈ ಹೈ’ ಇಸಪ್ರಕಾರ ಸಮಯಸೇ ವಿಶಿಷ್ಟ ಹೈ ಅರ್ಥಾತ್ ವ್ಯವಹಾರಸೇ ಉಸಮೇಂ ಸಮಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾ ಆತೀ ಹೈ, ಇಸಲಿಯೇ ಉಸಮೇಂ ಕೋಈ ದ್ರವ್ಯ — ಕಾಲದ್ರವ್ಯ — ನಿಮಿತ್ತ ಹೋನಾ ಚಾಹಿಯೇ .
೨. ಪ್ರದೇಶವತ್ವ = ಪ್ರದೇಶವಾನಪನಾ .