ಯತೋ ಹಿ ತುಲ್ಯಕ್ಷೇತ್ರಾವಗಾಢಜೀವಪರಿಣಾಮಮಾತ್ರಂ ಬಹಿರಂಗಸಾಧನಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಜೀವಂ ಪರಿಣಮಯಿತಾ- ರಮನ್ತರೇಣಾಪಿ ಕರ್ಮತ್ವಪರಿಣಮನಶಕ್ತಿಯೋಗಿನಃ ಪುದ್ಗಲಸ್ಕನ್ಧಾಃ ಸ್ವಯಮೇವ ಕರ್ಮಭಾವೇನ ಪರಿಣಮನ್ತಿ, ತತೋಽವಧಾರ್ಯತೇ ನ ಪುದ್ಗಲಪಿಣ್ಡಾನಾಂ ಕರ್ಮತ್ವಕರ್ತಾ ಪುರುಷೋಽಸ್ತಿ ..೧೬೯..
ಅಥಾತ್ಮನಃ ಕರ್ಮತ್ವಪರಿಣತಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಕಶರೀರಕರ್ತೃತ್ವಾಭಾವಮವಧಾರಯತಿ —
ತತ್ರೈವ ತಿಷ್ಠನ್ತಿ, ನ ಚ ಬಹಿರ್ಭಾಗಾಜ್ಜೀವ ಆನಯತೀತಿ ..೧೬೮.. ಅಥ ಕರ್ಮಸ್ಕನ್ಧಾನಾಂ ಜೀವ ಉಪಾದಾನಕರ್ತಾ ನ ಭವತೀತಿ ಪ್ರಜ್ಞಾಪಯತಿ — ಕಮ್ಮತ್ತಣಪಾಓಗ್ಗಾ ಖಂಧಾ ಕರ್ಮತ್ವಪ್ರಾಯೋಗ್ಯಾಃ ಸ್ಕನ್ಧಾಃ ಕರ್ತಾರಃ ಜೀವಸ್ಸ ಪರಿಣಇಂ ಪಪ್ಪಾ ಜೀವಸ್ಯ ಪರಿಣತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ನಿರ್ದೋಷಿಪರಮಾತ್ಮಭಾವನೋತ್ಪನ್ನಸಹಜಾನನ್ದೈಕಲಕ್ಷಣಸುಖಾಮೃತಪರಿಣತೇಃ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷಭೂತಾಂ ಜೀವಸಂಬನ್ಧಿನೀಂ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವರಾಗಾದಿಪರಿಣತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಗಚ್ಛಂತಿ ಕಮ್ಮಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪರಿಣಮನ್ತಿ . ಕಮ್ . ಕರ್ಮಭಾವಂ ಜ್ಞಾನಾವರಣಾದಿದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಪರ್ಯಾಯಮ್ . ಣ ಹಿ ತೇ ಜೀವೇಣ ಪರಿಣಮಿದಾ ನ ಹಿ ನೈವ ತೇ ಕರ್ಮ- ಸ್ಕನ್ಧಾ ಜೀವೇನೋಪಾದಾನಕರ್ತೃಭೂತೇನ ಪರಿಣಮಿತಾಃ ಪರಿಣತಿಂ ನೀತಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ . ಅನೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇನೈತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ ಕರ್ಮಸ್ಕನ್ಧಾನಾಂ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಜೀವಃ ಕರ್ತಾ ನ ಭವತೀತಿ ..೧೬೯.. ಅಥ ಶರೀರಾಕಾರಪರಿಣತಪುದ್ಗಲಪಿಣ್ಡಾನಾಂ ಜೀವಃ ಕರ್ತಾ ನ ಭವತೀತ್ಯುಪದಿಶತಿ ---ತೇ ತೇ ಕಮ್ಮತ್ತಗದಾ ತೇ ತೇ ಪೂರ್ವಸೂತ್ರೋದಿತಾಃ ಕರ್ಮತ್ವಂ ಗತಾ ದ್ರವ್ಯಕರ್ಮಪರ್ಯಾಯ-
ಟೀಕಾ : — ಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋನೇಕೀ ಶಕ್ತಿವಾಲೇ ಪುದ್ಗಲಸ್ಕಂಧ ತುಲ್ಯ (ಸಮಾನ) ಕ್ಷೇತ್ರಾವಗಾಹ ಜೀವಕೇ ಪರಿಣಾಮಮಾತ್ರಕಾ — ಜೋ ಕಿ ಬಹಿರಂಗ ಸಾಧನ (ಬಾಹ್ಯಕಾರಣ) ಹೈ ಉಸಕಾ — ಆಶ್ರಯ ಕರಕೇ, ಜೀವ ಉನಕೋ ಪರಿಣಮಾನೇ ವಾಲಾ ನ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ, ಸ್ವಯಮೇವ ಕರ್ಮಭಾವಸೇ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋತೇ ಹೈಂ . ಇಸಸೇ ನಿಶ್ಚಿತ ಹೋತಾ ಹೈ ಕಿ ಪುದ್ಗಲಪಿಣ್ಡೋಂಕೋ ಕರ್ಮರೂಪ ಕರನೇವಾಲಾ ಆತ್ಮಾ ನಹೀಂ ಹೈ .
ಭಾವಾರ್ಥ : — ಸಮಾನ ಕ್ಷೇತ್ರಮೇಂ ರಹನೇವಾಲೇ ಜೀವಕೇ ವಿಕಾರೀ ಪರಿಣಾಮಕೋ ನಿಮಿತ್ತಮಾತ್ರ ಕರಕೇ ಕಾರ್ಮಣವರ್ಗಣಾಯೇಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಅಪನೀ ಅನ್ತರಂಗಶಕ್ತಿಸೇ ಜ್ಞಾನಾವರಣಾದಿ ಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋ ಜಾತೀ ಹೈಂ; ಜೀವ ಉನ್ಹೇಂ ಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ನಹೀಂ ಕರತಾ ..೧೬೯..
ಅಬ ಆತ್ಮಾಕೇ ಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣತ ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಾತ್ಮಕ ಶರೀರಕೇ ಕರ್ತೃತ್ವಕಾ ಅಭಾವ ನಿಶ್ಚಿತ ಕರತೇ ಹೈಂ (ಅರ್ಥಾತ್ ಐಸಾ ನಿಶ್ಚಿತ ಕರತೇ ಹೈಂ ಕಿ ಕರ್ಮರೂಪ ಪರಿಣತ ಜೋ ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯ ಉಸ – ಸ್ವರೂಪ ಶರೀರಕಾ ಕರ್ತಾ ಆತ್ಮಾ ನಹೀಂ ಹೈ ) : —
ಶರೀರೋ ಬನೇ ಛೇ ಜೀವನೇ, ಸಂಕ್ರಾಂತಿ ಪಾಮೀ ದೇಹನೀ. ೧೭೦.
೩೨೨ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-