ವ್ಯಪದೇಶವತ್ . ನ ತು ಯಥಾ ಪೃಥಗ್ವರ್ತಿನಾ ದಾತ್ರೇಣ ಲಾವಕೋ ಭವತಿ ದೇವದತ್ತಸ್ತಥಾ ಜ್ಞಾನೇನ ಜ್ಞಾಯಕೋ ಭವತ್ಯಾತ್ಮಾ . ತಥಾ ಸತ್ಯುಭಯೋರಚೇತನತ್ವಮಚೇತನಯೋಃ ಸಂಯೋಗೇಽಪಿ ನ ಪರಿಚ್ಛಿತ್ತಿನಿಷ್ಪತ್ತಿಃ . ಪೃಥಕ್ತ್ವ- ವರ್ತಿನೋರಪಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಭ್ಯುಪಗಮೇ ಪರಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಪರಸ್ಯ ಪರಿಚ್ಛಿತ್ತಿರ್ಭೂತಿಪ್ರಭೃತೀನಾಂ ಚ ಪರಿಚ್ಛಿತ್ತಿಪ್ರಸೂತಿ- ರನಂಕು ಶಾ ಸ್ಯಾತ್ . ಕಿಂಚ – ಸ್ವತೋಽವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸಮಸ್ತಪರಿಚ್ಛೇದ್ಯಾಕಾರಪರಿಣತಂ ಜ್ಞಾನಂ ಸ್ವಯಂ ಪರಿಣಮ- ಮಾನಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಭೂತಸಮಸ್ತಜ್ಞೇಯಾಕಾರಕಾರಣೀಭೂತಾಃ ಸರ್ವೇಽರ್ಥಾ ಜ್ಞಾನವರ್ತಿನ ಏವ ಕಥಂಚಿದ್ಭವನ್ತಿ; ಕಿಂ ಜ್ಞಾತೃಜ್ಞಾನವಿಭಾಗಕ್ಲೇಶಕಲ್ಪನಯಾ ..೩೫..
ತಮ್ಹಾ ಣಾಣಂ ಜೀವೋ ಣೇಯಂ ದವ್ವಂ ತಿಹಾ ಸಮಕ್ಖಾದಂ .
ದವ್ವಂ ತಿ ಪುಣೋ ಆದಾ ಪರಂ ಚ ಪರಿಣಾಮಸಂಬದ್ಧಂ ..೩೬.. ಭವತೀತಿ . ಅಥ ಮತಮ್ --ಯಥಾ ಭಿನ್ನದಾತ್ರೇಣ ಲಾವಕೋ ಭವತಿ ದೇವದತ್ತಸ್ತಥಾ ಭಿನ್ನಜ್ಞಾನೇನ ಜ್ಞಾಯಕೋ ಭವತು ಕೋ ದೋಷ ಇತಿ . ನೈವಮ್ . ಛೇದನಕ್ರಿಯಾವಿಷಯೇ ದಾತ್ರಂ ಬಹಿರಙ್ಗೋಪಕರಣಂ ತದ್ಭಿನ್ನಂ ಭವತು, ಅಭ್ಯನ್ತರೋಪಕರಣಂ ತು ದೇವದತ್ತಸ್ಯ ಛೇದನಕ್ರಿಯಾವಿಷಯೇ ಶಕ್ತಿವಿಶೇಷಸ್ತಚ್ಚಾಭಿನ್ನಮೇವ ಭವತಿ; ತಥಾರ್ಥಪರಿಚ್ಛಿತ್ತಿವಿಷಯೇ ಜ್ಞಾನಮೇವಾ- ಭ್ಯನ್ತರೋಪಕರಣಂ ತಥಾಭಿನ್ನಮೇವ ಭವತಿ, ಉಪಾಧ್ಯಾಯಪ್ರಕಾಶಾದಿಬಹಿರಙ್ಗೋಪಕರಣಂ ತದ್ಭಿನ್ನಮಪಿ ಭವತು ದೋಷೋ ನಾಸ್ತಿ . ಯದಿ ಚ ಭಿನ್ನಜ್ಞಾನೇನ ಜ್ಞಾನೀ ಭವತಿ ತರ್ಹಿ ಪರಕೀಯಜ್ಞಾನೇನ ಸರ್ವೇಽಪಿ ಕುಮ್ಭಸ್ತಮ್ಭಾದಿಜಡಪದಾರ್ಥಾ ಜ್ಞಾನಿನೋ (ಪೃಥಗ್ವರ್ತೀ) ಜ್ಞಾನಸೇ ಆತ್ಮಾ ಜಾನನೇವಾಲಾ (-ಜ್ಞಾಯಕ) ಹೈ . ಯದಿ ಐಸಾ ಹೋ ತೋ ದೋನೋಂಕೇ ಅಚೇತನತಾ ಆ ಜಾಯೇಗೀ ಔರ ಅಚೇತನೋಂಕಾ ಸಂಯೋಗ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಜ್ಞಪ್ತಿ ಉತ್ಪನ್ನ ನಹೀಂ ಹೋಗೀ . ಆತ್ಮಾ ಔರ ಜ್ಞಾನಕೇ ಪೃಥಗ್ವರ್ತೀ ಹೋನೇ ಪರ ಭೀ ಯದಿ ಆತ್ಮಾಕೇ ಜ್ಞಪ್ತಿಕಾ ಹೋನಾ ಮಾನಾ ಜಾಯೇ ತೋ ಪರಜ್ಞಾನಕೇ ದ್ವಾರಾ ಪರಕೋ ಜ್ಞಪ್ತಿ ಹೋ ಜಾಯೇಗೀ ಔರ ಇಸಪ್ರಕಾರ ರಾಖ ಇತ್ಯಾದಿಕೇ ಭೀ ಜ್ಞಪ್ತಿಕಾ ಉದ್ಭವ ನಿರಂಕುಶ ಹೋ ಜಾಯೇಗಾ . (‘ಆತ್ಮಾ ಔರ ಜ್ಞಾನ ಪೃಥಕ್ ಹೈಂ ಕಿನ್ತು ಜ್ಞಾನ ಆತ್ಮಾಕೇ ಸಾಥ ಯುಕ್ತ ಹೋ ಜಾತಾ ಹೈ ಇಸಲಿಯೇ ಆತ್ಮಾ ಜಾನನೇಕಾ ಕಾರ್ಯ ಕರತಾ ಹೈ’ ಯದಿ ಐಸಾ ಮಾನಾ ಜಾಯೇ ತೋ ಜೈಸೇ ಜ್ಞಾನ ಆತ್ಮಾಕೇ ಸಾಥ ಯುಕ್ತ ಹೋತಾ ಹೈ, ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ರಾಖ, ಘಡಾ, ಸ್ತಂಭ ಇತ್ಯಾದಿ ಸಮಸ್ತ ಪದಾರ್ಥೋಂಕೇ ಸಾಥ ಯುಕ್ತ ಹೋ ಜಾಯೇ ಔರ ಉಸಸೇ ವೇ ಸಬ ಪದಾರ್ಥ ಭೀ ಜಾನನೇಕಾ ಕಾರ್ಯ ಕರನೇ ಲಗೇಂ; ಕಿನ್ತು ಐಸಾ ತೋ ನಹೀಂ ಹೋತಾ, ಇಸಲಿಯೇ ಆತ್ಮಾ ಔರ ಜ್ಞಾನ ಪೃಥಕ್ ನಹೀಂ ಹೈಂ ) ಔರ, ಅಪನೇಸೇ ಅಭಿನ್ನ ಐಸೇ ಸಮಸ್ತ ಜ್ಞೇಯಾಕಾರರೂಪ ಪರಿಣಮಿತ ಜೋ ಜ್ಞಾನ ಹೈ ಉಸರೂಪ ಸ್ವಯಂ ಪರಿಣಮಿತ ಹೋನೇವಾಲೇಕೋ, ಕಾರ್ಯಭೂತ ಸಮಸ್ತ ಜ್ಞೇಯಾಕಾರೋಂಕೇ ಕಾರಣಭೂತ ಸಮಸ್ತ ಪದಾರ್ಥ ಜ್ಞಾನವರ್ತಿ ಹೀ ಕಥಂಚಿತ್ ಹೈಂ . (ಇಸಲಿಯೇ) ಜ್ಞಾತಾ ಔರ ಜ್ಞಾನಕೇ ವಿಭಾಗಕೀ ಕ್ಲಿಷ್ಟ ಕಲ್ಪನಾಸೇ ಕ್ಯಾ ಪ್ರಯೋಜನ ಹೈ ? ..೩೫..
೬೦ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-