ತತ್ರ ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಸ್ಯಾವತಾರಃ . ಯಥಾ ಹಿ ಪ್ರಕಾಶಕಸ್ಯ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಪರಂ ಪ್ರಕಾಶ್ಯತಾಮಾಪನ್ನಂ ಪ್ರಕಾಶಯತಃ ಸ್ವಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಕಾಶ್ಯೇ ನ ಪ್ರಕಾಶಕಾನ್ತರಂ ಮೃಗ್ಯಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಪ್ರಕಾಶನಕ್ರಿಯಾಯಾಃ ಸಮುಪಲಮ್ಭಾತ್; ತಥಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಕಸ್ಯಾತ್ಮನಃ ಪರಂ ಪರಿಚ್ಛೇದ್ಯತಾಮಾಪನ್ನಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಃ ಸ್ವಸ್ಮಿನ್ ಪರಿಚ್ಛೇದ್ಯೇ ನ ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾನ್ತರಂ ಮೃಗ್ಯಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದನಕ್ರಿಯಾಯಾಃ ಸಮುಪಲಮ್ಭಾತ್ .
ನನು ಕುತ ಆತ್ಮನೋ ದ್ರವ್ಯಜ್ಞಾನರೂಪತ್ವಂ ದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಚ ಆತ್ಮಜ್ಞೇಯರೂಪತ್ವಂ ಚ ? ಪರಿಣಾಮ- ಸಂಬನ್ಧತ್ವಾತ್ . ಯತಃ ಖಲು ಆತ್ಮಾ ದ್ರವ್ಯಾಣಿ ಚ ಪರಿಣಾಮೈಃ ಸಹ ಸಂಬಧ್ಯನ್ತೇ, ತತ ಆತ್ಮನೋ ದ್ರವ್ಯಾಲಮ್ಬನಜ್ಞಾನೇನ ದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ತು ಜ್ಞಾನಮಾಲಮ್ಬ್ಯ ಜ್ಞೇಯಾಕಾರೇಣ ಪರಿಣತಿರಬಾಧಿತಾ ಪ್ರತಪತಿ ..೩೬.. ತಥೈವೋತ್ಪಾದವ್ಯಯಧ್ರೌವ್ಯರೂಪೇಣ ಚ ತ್ರಿಧಾ ಸಮಾಖ್ಯಾತಮ್ . ದವ್ವಂ ತಿ ಪುಣೋ ಆದಾ ಪರಂ ಚ ತಚ್ಚ ಜ್ಞೇಯಭೂತಂ ದ್ರವ್ಯಮಾತ್ಮಾ ಭವತಿ ಪರಂ ಚ . ಕಸ್ಮಾತ್ . ಯತೋ ಜ್ಞಾನಂ ಸ್ವಂ ಜಾನಾತಿ ಪರಂ ಚೇತಿ ಪ್ರದೀಪವತ್ . ತಚ್ಚ ಸ್ವಪರದ್ರವ್ಯಂ ಕಥಂಭೂತಮ್ . ಪರಿಣಾಮಸಂಬದ್ಧಂ ಕಥಂಚಿತ್ಪರಿಣಾಮೀತ್ಯರ್ಥಃ . ನೈಯಾಯಿಕಮತಾನುಸಾರೀ ಕಶ್ಚಿದಾಹ ---ಜ್ಞಾನಂ ಜ್ಞಾನಾನ್ತರವೇದ್ಯಂ ಪ್ರಮೇಯತ್ವಾತ್ ಜ್ಞಪ್ತಿರೂಪ ಕ್ರಿಯಾಮೇಂ ವಿರೋಧ ನಹೀಂ ಆತಾ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ವಹ, ಪ್ರಕಾಶನ ಕ್ರಿಯಾಕೀ ಭಾಂತಿ, ಉತ್ಪತ್ತಿಕ್ರಿಯಾಸೇ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರಕಾರಸೇ (ಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರಸೇ) ಹೋತೀ ಹೈ . ಜೈಸೇ ಜೋ ಪ್ರಕಾಶ್ಯಭೂತ ಪರಕೋ ಪ್ರಕಾಶಿತ ಕರತಾ ಹೈ ಐಸೇ ಪ್ರಕಾಶಕ ದೀಪಕಕೋ ಸ್ವ ಪ್ರಕಾಶ್ಯಕೋ ಪ್ರಕಾಶಿತ ಕರನೇಕೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಮೇಂ ಅನ್ಯ ಪ್ರಕಾಶಕಕೀ ಆವಶ್ಯಕತಾ ನಹೀಂ ಹೋತೀ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಉಸಕೇ ಸ್ವಯಮೇವ ಪ್ರಕಾಶನ ಕ್ರಿಯಾಕೀ ಪ್ರಾಪ್ತಿ ಹೈ; ಉಸೀಪ್ರಕಾರ ಜೋ ಜ್ಞೇಯಭೂತ ಪರಕೋ ಜಾನತಾ ಹೈ ಐಸೇ ಜ್ಞಾಯಕ ಆತ್ಮಾಕೋ ಸ್ವ ಜ್ಞೇಯಕೇ ಜಾನನೇಕೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಮೇಂ ಅನ್ಯ ಜ್ಞಾಯಕಕೀ ಆವಶ್ಯಕತಾ ನಹೀಂ ಹೋತೀ, ಕ್ಯೋಂಕಿ ಸ್ವಯಮೇವ ಜ್ಞಾನ -ಕ್ರಿಯಾ ಕೀ ಪ್ರಾಪ್ತಿ೧ ಹೈ . (ಇಸಸೇ ಸಿದ್ಧ ಹುಆ ಕಿ ಜ್ಞಾನ ಸ್ವಕೋ ಭೀ ಜಾನ ಸಕತಾ ಹೈ .)
(ಪ್ರಶ್ನ) : — ಆತ್ಮಾಕೋ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೀ ಜ್ಞಾನರೂಪತಾ ಔರ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೋ ಆತ್ಮಾಕೀ ಜ್ಞೇಯರೂಪತಾ ಕೈಸೇ ( – ಕಿಸಪ್ರಕಾರ ಘಟಿತ) ಹೈ ?
(ಉತ್ತರ) : — ವೇ ಪರಿಣಾಮವಾಲೇ ಹೋನೇಸೇ . ಆತ್ಮಾ ಔರ ದ್ರವ್ಯ ಪರಿಣಾಮಯುಕ್ತ ಹೈಂ, ಇಸಲಿಯೇ ಆತ್ಮಾಕೇ, ದ್ರವ್ಯ ಜಿಸಕಾ ೨ಆಲಮ್ಬನ ಹೈಂ ಐಸೇ ಜ್ಞಾನರೂಪಸೇ (ಪರಿಣತಿ), ಔರ ದ್ರವ್ಯೋಂಕೇ, ಜ್ಞಾನಕಾ
೧.ಕೋಈ ಪರ್ಯಾಯ ಸ್ವಯಂ ಅಪನೇಮೇಂಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ನಹೀಂ ಹೋ ಸಕತೀ, ಕಿನ್ತು ವಹ ದ್ರವ್ಯಕೇ ಆಧಾರಸೇ – ದ್ರವ್ಯಮೇಂಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತೀ ಹೈ; ಕ್ಯೋಂಕಿ ಯದಿ ಐಸಾ ನ ಹೋ ತೋ ದ್ರವ್ಯರೂಪ ಆಧಾರಕೇ ಬಿನಾ ಪರ್ಯಾಯೇಂ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇ ಲಗೇಂ ಔರ ಜಲಕೇ ಬಿನಾ ತರಂಗೇಂ ಹೋನೇ ಲಗೇಂ; ಕಿನ್ತು ಯಹ ಸಬ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ವಿರುದ್ಧ ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ ಪರ್ಯಾಯಕೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇಕೇ ಲಿಯೇ ದ್ರವ್ಯರೂಪ ಆಧಾರ ಆವಶ್ಯಕ ಹೈ . ಇಸೀಪ್ರಕಾರ ಜ್ಞಾನಪರ್ಯಾಯ ಭೀ ಸ್ವಯಂ ಅಪನೇಮೇಂಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ನಹೀಂ ಹೋ ಸಕತೀ; ವಹ ಆತ್ಮದ್ರವ್ಯಮೇಂಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋ ಸಕತೀ ಹೈ — ಜೋ ಕಿ ಠೀಕ ಹೀ ಹೈ . ಪರನ್ತು ಜ್ಞಾನ ಪರ್ಯಾಯ ಸ್ವಯಂ ಅಪನೇಸೇ ಹೀ ಜ್ಞಾತ ನಹೀಂ ಹೋ ಸಕತೀ ಯಹ ಬಾತ ಯಥಾರ್ಥ ನಹೀಂ ಹೈ . ಆತ್ಮ ದ್ರವ್ಯಮೇಂಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇವಾಲೀ ಜ್ಞಾನಪರ್ಯಾಯ ಸ್ವಯಂ ಅಪನೇಸೇ ಹೀ ಜ್ಞಾತ ಹೋತೀ ಹೈ . ಜೈಸೇ ದೀಪಕರೂಪೀ ಆಧಾರಮೇಂಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇ ವಾಲೀ ಪ್ರಕಾಶಪರ್ಯಾಯ ಸ್ವ -ಪರಕೋ ಪ್ರಕಾಶಿತ ಕರತೀ ಹೈ, ಉಸೀ ಪ್ರಕಾರ ಆತ್ಮಾರೂಪೀ ಆಧಾರಮೇಂಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇವಾಲೀ ಜ್ಞಾನಪರ್ಯಾಯ ಸ್ವಪರಕೋ ಜಾನತೀ ಹೈ . ಔರ ಯಹ ಅನುಭವ ಸಿದ್ಧ ಭೀ ಹೈ ಕಿ ಜ್ಞಾನ ಸ್ವಯಂ ಅಪನೇಕೋ ಜಾನತಾ ಹೈ .
೬೨ಪ್ರವಚನಸಾರ[ ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುಂದಕುಂದ-
೩ಅವಲಮ್ಬನ ಲೇಕರ ಜ್ಞೇಯಾಕಾರರೂಪಸೇ ಪರಿಣತಿ ಅಬಾಧಿತರೂಪಸೇ ತಪತೀ ಹೈ — ಪ್ರತಾಪವಂತ ವರ್ತತೀ ಹೈ .
೨.ಜ್ಞಾನಕೇ ಜ್ಞೇಯಭೂತ ದ್ರವ್ಯ ಆಲಮ್ಬನ ಅರ್ಥಾತ್ ನಿಮಿತ್ತ ಹೈಂ . ಯದಿ ಜ್ಞಾನ ಜ್ಞೇಯಕೋ ನ ಜಾನೇ ತೋ ಜ್ಞಾನಕಾ ಜ್ಞಾನತ್ವ ಕ್ಯಾ ?
೩.ಜ್ಞೇಯಕಾ ಜ್ಞಾನ ಆಲಮ್ಬನ ಅರ್ಥಾತ್ ನಿಮಿತ್ತ ಹೈ . ಯದಿ ಜ್ಞೇಯ ಜ್ಞಾನಮೇಂ ಜ್ಞಾತ ನ ಹೋ ತೋ ಜ್ಞೇಯಕಾ ಜ್ಞೇಯತ್ವ ಕ್ಯಾ ?