ദ്രവ്യാണി ച ഗുണാശ്ച പര്യായാശ്ച അഭിധേയഭേദേപ്യഭിധാനാഭേദേന അര്ഥാഃ . തത്ര ഗുണ- പര്യായാനിയ്രതി ഗുണപര്യായൈരര്യന്ത ഇതി വാ അര്ഥാ ദ്രവ്യാണി, ദ്രവ്യാണ്യാശ്രയത്വേനേയ്രതി ദ്രവ്യൈരാശ്രയ- ഭൂതൈരര്യന്ത ഇതി വാ അര്ഥാ ഗുണാഃ, ദ്രവ്യാണി ക്രമപരിണാമേനേയ്രതി ദ്രവ്യൈഃ ക്രമപരിണാമേനാര്യന്ത ഇതി വാ അര്ഥാഃ പര്യായാഃ . യഥാ ഹി സുവര്ണം പീതതാദീന് ഗുണാന് കുണ്ഡലാദീംശ്ച പര്യായാനിയര്തി തൈരര്യമാണം വാ അര്ഥോ ദ്രവ്യസ്ഥാനീയം, യഥാ ച സുവര്ണമാശ്രയത്വേനേയ്രതി തേനാശ്രയഭൂതേനാര്യമാണാ വാ അര്ഥാഃ തഥാഹി — അത്രൈവ ദേഹേ നിശ്ചയനയേന ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവഃ പരമാത്മാസ്തി . കസ്മാദ്ധേതോഃ . നിര്വികാരസ്വസംവേദന- പ്രത്യക്ഷത്വാത് സുഖാദിവത് ഇതി, തഥൈവാന്യേപി പദാര്ഥാ യഥാസംഭവമാഗമാഭ്യാസബലോത്പന്നപ്രത്യക്ഷേണാനുമാനേന വാ ജ്ഞായന്തേ . തതോ മോക്ഷാര്ഥിനാ ഭവ്യേനാഗമാഭ്യാസഃ കര്തവ്യ ഇതി താത്പര്യമ് ..൮൬.. അഥ ദ്രവ്യഗുണപര്യായാ- ണാമര്ഥസംജ്ഞാം കഥയതി — ദവ്വാണി ഗുണാ തേസിം പജ്ജായാ അട്ഠസണ്ണയാ ഭണിയാ ദ്രവ്യാണി ഗുണാസ്തേഷാം ദ്രവ്യാണാം പര്യായാശ്ച ത്രയോപ്യര്ഥസംജ്ഞയാ ഭണിതാഃ കഥിതാ അര്ഥസംജ്ഞാ ഭവന്തീത്യര്ഥഃ . തേസു തേഷു ത്രിഷു ദ്രവ്യഗുണപര്യായേഷു മധ്യേ ഗുണപജ്ജയാണം അപ്പാ ഗുണപര്യായാണാം സംബംധീ ആത്മാ സ്വഭാവഃ . കഃ ഇതി പൃഷ്ടേ . ദവ്വ ത്തി ഉവദേസോ ദ്രവ്യമേവ സ്വഭാവ ഇത്യുപദേശഃ, അഥവാ ദ്രവ്യസ്യ കഃ സ്വഭാവ ഇതി പൃഷ്ടേ ഗുണപര്യായാണാമാത്മാ
ടീകാ : — ദ്രവ്യ, ഗുണ ഔര പര്യായോംമേം അഭിധേയഭേദ ഹോനേ പര ഭീ അഭിധാനകാ അഭേദ ഹോനേസേ വേ ‘അര്ഥ’ ഹൈം [അര്ഥാത് ദ്രവ്യോം, ഗുണോം ഔര പര്യായോംമേം വാച്യകാ ഭേദ ഹോനേ പര ഭീ വാചകമേം ഭേദ ന ദംഖേം തോ ‘അര്ഥ’ ഐസേ ഏക ഹീ വാചക (-ശബ്ദ) സേ യേ തീനോം പഹിചാനേ ജാതേ ഹൈം ] . ഉസമേം (ഇന ദ്രവ്യോം, ഗുണോം ഔര പര്യായോംമേംസേ), ജോ ഗുണോംകോ ഔര പര്യായോംകോ പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം — പഹു ചതേ ഹൈം അഥവാ ജോ ഗുണോം ഔര പര്യായോംകേ ദ്വാരാ പ്രാപ്ത കിയേ ജാതേ ഹൈ — പഹു ചേ ജാതേ ഹൈം ഐസേ ൧‘അര്ഥ’ വേ ദ്രവ്യ ഹൈം, ജോ ദ്രവ്യോംകോ ആശ്രയകേ രൂപമേം പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം — പഹു ചതേ ഹൈം – അഥവാ ജോ ആശ്രയഭൂത ദ്രവ്യോംകേ ദ്വാരാ പ്രാപ്ത കിയേ ജാതേ ഹൈം — പഹു ചേ ജാതേ ഹൈം ഐസേ ‘അര്ഥ’ വേ ഗുണ ഹൈം, ജോ ദ്രവ്യോംകോ ക്രമപരിണാമസേ പ്രാപ്ത കരതേ
പ്രാപ്ത കിയേ ജാതേ ഹൈം — പഹു ചേ ജാതേ ഹൈം ഐസേ ‘അര്ഥ’ വേ പര്യായ ഹൈ .
ജൈസേ ദ്രവ്യസ്ഥാനീയ (-ദ്രവ്യകേ സമാന, ദ്രവ്യകേ ദൃഷ്ടാന്തരൂപ) സുവര്ണ, പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണോംകോ ഔര കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായോംകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ – പഹു ചതാ ഹൈ അഥവാ (സുവര്ണ) ഉനകേ ദ്വാരാ (-പീലാപനാദി ഗുണോം ഔര കുണ്ഡലാദി പര്യായോം ദ്വാരാ) പ്രാപ്ത കിയാ ജാതാ ഹൈ — പഹു ചാ ജാതാ ഹൈ ഇസലിയേ ദ്രവ്യസ്ഥാനീയ സുവര്ണ ‘അര്ഥ’ ഹൈ, ജൈസേ പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണ സുവര്ണകോ ആശ്രയകേ രൂപമേം പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം — പഹു ചതേ ഹൈം അഥവാ (വേ) ആശ്രയഭൂത സുവര്ണകേ ദ്വാരാ പ്രാപ്ത കിയേ ജാതേ ഹൈം — പഹു ചേ ജാതേ ഹൈം ഇസലിയേ പീലാപന ഇത്യാദി ഗുണ ‘അര്ഥ’ ഹൈം; ഔര ജൈസേ കുണ്ഡല ഇത്യാദി പര്യായേം സുവര്ണകോ
൧. ‘ഋ’ ധാതുമേംസേ ‘അര്ഥ’ ശബ്ദ ബനാ ഹൈ . ‘ഋ’ അര്ഥാത് പാനാ, പ്രാപ്ത കരനാ, പഹു ചനാ, ജാനാ . ‘അര്ഥ’ അര്ഥാത്