അഥ ദ്രവ്യലക്ഷണമുപലക്ഷയതി —
അപരിച്ചത്തസഹാവേണുപ്പാദവ്വയധുവത്തസംബദ്ധം .
ഗുണവം ച സപജ്ജായം ജം തം ദവ്വം തി വുച്ചംതി ..൯൫..
അപരിത്യക്തസ്വഭാവേനോത്പാദവ്യയധ്രുവത്വസംബദ്ധമ് .
ഗുണവച്ച സപര്യായം യത്തദ്ദ്രവ്യമിതി ബ്രുവന്തി ..൯൫..
അപരിച്ചത്തസഹാവേണ അപരിത്യക്ത സ്വഭാവമസ്തിത്വേന സഹാഭിന്നം ഉപ്പാദവ്വയധുവത്തസംജുത്തം ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യൈഃ സഹ
സംയുക്തം ഗുണവം ച സപജ്ജായം ഗുണവത്പര്യായസഹിതം ച ജം യദിത്ഥംഭൂതം സത്താദിലക്ഷണത്രയസംയുക്തം തം ദവ്വം തി വുച്ചംതി
തദ്ദ്രവ്യമിതി ബ്രുവന്തി സര്വജ്ഞാഃ . ഇദം ദ്രവ്യമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യൈര്ഗുണപര്യായൈശ്ച സഹ ലക്ഷ്യലക്ഷണഭേദേ അപി സതി
സത്താഭേദം ന ഗച്ഛതി . തര്ഹി കിം കരോതി . സ്വരൂപതയൈവ തഥാവിധത്വമവലമ്ബതേ . തഥാവിധത്വമവലമ്ബതേ
കോര്ഥഃ . ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യസ്വരൂപം ഗുണപര്യായസ്വരൂപം ച പരിണമതി ശുദ്ധാത്മവദേവ . തഥാഹി —
൧൭൦പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
ഭാവാര്ഥ : — ‘മൈം മനുഷ്യ ഹൂ
, ശരീരാദിക സമസ്ത ക്രിയാഓംകോ മൈം കരതാ ഹൂ
, സ്ത്രീ -പുത്ര-
ധനാദികേ ഗ്രഹണ -ത്യാഗകാ മൈം സ്വാമീ ഹൂ
’ ഇത്യാദി മാനനാ സോ മനുഷ്യവ്യവഹാര (മനുഷ്യരൂപ പ്രവൃത്തി)
ഹൈ; ‘മാത്ര അചലിത ചേതനാ വഹ ഹീ മൈം ഹൂ
’ ഐസാ മാനനാ — പരിണമിത ഹോനാ സോ ആത്മവ്യവഹാര
(ആത്മാരൂപ പ്രവൃത്തി) ഹൈ .
ജോ മനുഷ്യാദിപര്യായമേം ലീന ഹൈം, വേ ഏകാന്തദൃഷ്ടിവാലേ ലോഗ മനുഷ്യവ്യവഹാരകാ ആശ്രയ കരതേ
ഹൈം, ഇസലിയേ രാഗീ -ദ്വേഷീ ഹോതേ ഹൈം ഔര ഇസപ്രകാര പരദ്രവ്യരൂപ കര്മകേ സാഥ സമ്ബന്ധ കരതേ ഹോനേസേ വേ
പരസമയ ഹൈം; ഔര ജോ ഭഗവാന ആത്മസ്വഭാവമേം ഹീ സ്ഥിത ഹൈം വേ അനേകാന്തദൃഷ്ടിവാലേ ലോഗ
മനുഷ്യവ്യവഹാരകാ ആശ്രയ നഹീം കരകേ ആത്മവ്യവഹാരകാ ആശ്രയ കരതേ ഹൈം, ഇസലിയേ രാഗീ -ദ്വേഷീ നഹീം
ഹോതേ അര്ഥാത് പരമ ഉദാസീന രഹതേ ഹൈം ഔര ഇസപ്രകാര പരദ്രവ്യരൂപ കര്മകേ സാഥ സമ്ബന്ധ ന കരകേ
മാത്ര സ്വദ്രവ്യകേ സാഥ ഹീ സമ്ബന്ധ കരതേ ഹൈം, ഇസലിയേ വേ സ്വസമയ ഹൈം ..൯൪..
അബ ദ്രവ്യകാ ലക്ഷണ ബതലാതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [അപരിത്യക്തസ്വഭാവേന ] സ്വഭാവകോ ഛോഡേ ബിനാ [യത് ] ജോ
[ഉത്പാദവ്യയധ്രുവത്വസംബദ്ധമ് ] ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രൌവ്യസംയുക്ത ഹൈ [ച ] തഥാ [ഗുണവത് സപര്യായം ]
ഗുണയുക്ത ഔര പര്യായസഹിത ഹൈ, [തത് ] ഉസേ [ദ്രവ്യമ് ഇതി ] ‘ദ്രവ്യ’ [ബ്രുവന്തി ] കഹതേ ഹൈം ..൯൫..
ഛോഡയാ വിനാ ജ സ്വഭാവനേ ഉത്പാദ -വ്യയ -ധ്രുവയുക്ത ഛേ,
വളീ ഗുണ നേ പര്യയ സഹിത ജേ, ‘ദ്രവ്യ’ ഭാഖ്യും തേഹനേ. ൯൫.