ഇഹ ഹി യോ നാമ വസ്തുനോ ജന്മക്ഷണഃ സ ജന്മനൈവ വ്യാപ്തത്വാത് സ്ഥിതിക്ഷണോ നാശക്ഷണശ്ച ന ഭവതി; യശ്ച സ്ഥിതിക്ഷണഃ സ ഖലൂഭയോരന്തരാലദുര്ലലിതത്വാജ്ജന്മക്ഷണോ നാശക്ഷണശ്ച ന ഭവതി; യശ്ച നാശക്ഷണഃ സ തൂത്പദ്യാവസ്ഥായ ച നശ്യതോ ജന്മക്ഷണഃ സ്ഥിതിക്ഷണശ്ച ന ഭവതി; — ഇത്യുത്പാദാദീനാം വിതര്ക്യമാണഃ ക്ഷണഭേദോ ഹൃദയഭൂമിമവതരതി . അവതരത്യേവം യദി ദ്രവ്യമാത്മ- നൈവോത്പദ്യതേ ആത്മനൈവാവതിഷ്ഠതേ ആത്മനൈവ നശ്യതീത്യഭ്യുപഗമ്യതേ . തത്തു നാഭ്യുപഗതമ് . പര്യായാണാ- ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന സര്വം ദ്രവ്യം ഭവതി . പൂര്വോക്തോത്പാദാദിത്രയസ്യ തഥൈവ സ്വസംവേദനജ്ഞാനാദിപര്യായത്രയസ്യ ചാനുഗതാകാരേണാന്വയരൂപേണ യദാധാരഭൂതം തദന്വയദ്രവ്യം ഭണ്യതേ, തദ്വിഷയോ യസ്യ സ ഭവത്യന്വയദ്രവ്യാര്ഥികനയഃ . യഥേദം ജ്ഞാനാജ്ഞാനപര്യായദ്വയേ ഭങ്ഗത്രയം വ്യാഖ്യാതം തഥാപി സര്വദ്രവ്യപര്യായേഷു യഥാസംഭവം ജ്ഞാതവ്യമിത്യ- ഭിപ്രായഃ ..൧൦൧.. അഥോത്പാദാദീനാം പുനരപി പ്രകാരാന്തരേണ ദ്രവ്യേണ സഹാഭേദം സമര്ഥയതി സമയഭേദം ച നിരാകരോതി — സമവേദം ഖലു ദവ്വം സമവേതമേകീഭൂതമഭിന്നം ഭവതി ഖലു സ്ഫു ടമ് . കിമ് . ആത്മദ്രവ്യമ് . കൈഃ സഹ . സംഭവഠിദിണാസസണ്ണിദട്ഠേഹിം സമ്യക്ത്വജ്ഞാനപൂര്വകനിശ്ചലനിര്വികാരനിജാത്മാനുഭൂതിലക്ഷണവീതരാഗചാരിത്ര- പര്യായേണോത്പാദഃ തഥൈവ രാഗാദിപരദ്രവ്യൈകത്വപരിണതിരൂപചാരിത്രപര്യായേണ നാശസ്തദുഭയാധാരാത്മദ്രവ്യത്വാവസ്ഥാ-
അന്വയാര്ഥ : — [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [ഏകസ്മിന് ച ഏവ സമയേ ] ഏക ഹീ സമയമേം [സംഭവസ്ഥിതിനാശസംജ്ഞിതാര്ഥൈഃ ] ഉത്പാദ, സ്ഥിതി ഔര നാശ നാമക ൧അര്ഥോംകേ സാഥ [ഖലു ] വാസ്തവമേം [സമവേതം ] ൨സമവേത (ഏകമേക) ഹൈ; [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [തത് ത്രിതയം ] യഹ ൩ത്രിതയ [ഖലു ] വാസ്തവമേം [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ ഹൈ ..൧൦൨..
ടീകാ : — (പ്രഥമ ശംകാ ഉപസ്ഥിത കീ ജാതീ ഹൈ : — ) യഹാ , (വിശ്വമേം) വസ്തുകാ ജോ ജന്മക്ഷണ ഹൈ വഹ ജന്മസേ ഹീ വ്യാപ്ത ഹോനേസേ സ്ഥിതിക്ഷണ ഔര നാശക്ഷണ നഹീം ഹൈ, (-വഹ പൃഥക് ഹീ ഹോതാ ഹൈ); ജോ സ്ഥിതിക്ഷണ ഹോ വഹ ദോനോംകേ അന്തരാലമേം (ഉത്പാദക്ഷണ ഔര നാശക്ഷണകേ ബീച) ദൃഢതയാ രഹതാ ഹൈ, ഇസലിയേ (വഹ) ജന്മക്ഷണ ഔര നാശക്ഷണ നഹീം ഹൈ; ഔര ജോ നാശക്ഷണ ഹൈ വഹ, – വസ്തു ഉത്പന്ന ഹോകര ഔര സ്ഥിര രഹകര ഫി ര നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈ ഇസലിയേ, – ജന്മക്ഷണ ഔര സ്ഥിതിക്ഷണ നഹീം ഹൈ; — ഇസപ്രകാര തര്ക പൂര്വക വിചാര കരനേ പര ഉത്പാദാദികാ ക്ഷണഭേദ ഹൃദയഭൂമിമേം ഉതരതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യകാ സമയ
൧൯൬പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧. അര്ഥ = പദാര്ഥ (൮൭ വീം ഗാഥാമേം സമഝായാ ഗയാ ഹൈ, തദ്നുസാര പര്യായ ഭീ അര്ഥ ഹൈ .)
൨. സമവേത = സമവായവാലാ, താദാത്മ്യസഹിത ജുഡാ ഹുവാ, ഏകമേക .
൩. ത്രിതയ = തീനകാ സമുദായ . (ഉത്പാദ, വ്യയ ഔര ധ്രൌവ്യ, ഇന തീനോംകാ സമുദായ വാസ്തവമേം ദ്രവ്യ ഹീ ഹൈ .)