യദി ഹി ദ്രവ്യം സ്വരൂപത ഏവ സന്ന സ്യാത്തദാ ദ്വിതയീ ഗതിഃ അസദ്വാ ഭവതി, സത്താതഃ പൃഥഗ്വാ ഭവതി . തത്രാസദ്ഭവദ് ധ്ര്രൌവ്യസ്യാസംഭവാദാത്മാനമധാരയദ് ദ്രവ്യമേവാസ്തം ഗച്ഛേത്; സത്താതഃ വിഭാവഗുണാന്തരം പരിണമതി, പുദ്ഗലദ്രവ്യം വാ പൂര്വോക്തശുക്ലവര്ണാദിഗുണം ത്യക്ത്വാ രക്താദിഗുണാന്തരം പരിണമതി, ഹരിതഗുണം ത്യക്ത്വാ പാണ്ഡുരഗുണാന്തരമാമ്രഫലമിവേതി ഭാവാര്ഥഃ ..൧൦൪.. ഏവം സ്വഭാവവിഭാവരൂപാ ദ്രവ്യപര്യായാ ഗുണപര്യായാശ്ച നയവിഭാഗേന ദ്രവ്യലക്ഷണം ഭവന്തി ഇതി കഥനമുഖ്യതയാ ഗാഥാദ്വയേന ചതുര്ഥസ്ഥലം ഗതമ് . അഥ
അബ, സത്താ ഔര ദ്രവ്യ അര്ഥാന്തര (ഭിന്ന പദാര്ഥ, അന്യ പദാര്ഥ) നഹീം ഹോനേകേ സമ്ബന്ധമേം യുക്തി ഉപസ്ഥിത കരതേ ഹൈം : —
അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [ദ്രവ്യം ] ദ്രവ്യ [സത് ന ഭവതി ] (സ്വരൂപസേ ഹീ) സത് ന ഹോ തോ — (൧) [ധ്രുവം അസത് ഭവതി ] നിശ്ചയസേ വഹ അസത് ഹോഗാ; [തത് കഥം ദ്രവ്യം ] (ജോ അസത് ഹോഗാ) വഹ ദ്രവ്യ കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ ? [പുനഃ വാ ] അഥവാ (യദി അസത് ന ഹോ) തോ (൨) [അന്യത് ഭവതി ] വഹ സത്താസേ അന്യ (പൃഥക്) ഹോ ! (സോ ഭീ കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ ?) [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ദ്രവ്യം സ്വയം ] ദ്രവ്യ സ്വയം ഹീ [സത്താ ] ഹൈ ..൧൦൫..
ടീകാ : — യദി ദ്രവ്യ സ്വരൂപസേ ഹീ ൧സത് ന ഹോ തോ ദൂസരീ ഗതി യഹ ഹോ കി വഹ — (൧) ൨അസത് ഹോഗാ, അഥവാ (൨) സത്താസേ പൃഥക് ഹോഗാ . വഹാ , (൧) യദി വഹ അസത് ഹോഗാ തോ, ധ്രൌവ്യകേ അസംഭവകേ കാരണ സ്വയം സ്ഥിര ന ഹോതാ ഹുആ ദ്രവ്യകാ ഹീ ൩അസ്ത ഹോ ജായഗാ; ഔര ജോ ദ്രവ്യ ഹോയ ന സത്, ഠരേ ജ അസത്, ബനേ ക്യമ ദ്രവ്യ ഏ ?
൨൦൨പ്രവചനസാര[ ഭഗവാനശ്രീകുംദകുംദ-
൧. സത് = മൌജൂദ .
൨. അസത് = നഹീം മൌജൂദ ഐസാ .
൩. അസ്ത = നഷ്ട . [ജോ അസത് ഹോ ഉസകാ ടികനാ -മൌജൂദ രഹനാ കൈസാ ? ഇസലിയേ ദ്രവ്യകോ അസത് മാനനേസേ, ദ്രവ്യകേ അഭാവകാ പ്രസംഗ ആതാ ഹൈ അര്ഥാത് ദ്രവ്യ ഹീ സിദ്ധ നഹീം ഹോതാ . ]