ମାତ୍ରମ୍ . ଘାତିକର୍ମାଣି ହି ମହାମୋହୋତ୍ପାଦକତ୍ଵାଦୁନ୍ମତ୍ତକଵଦତସ୍ମିଂସ୍ତଦ୍ବୁଦ୍ଧିମାଧାଯ ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯମର୍ଥଂ
ପ୍ରତ୍ଯାତ୍ମାନଂ ଯତଃ ପରିଣାମଯନ୍ତି, ତତସ୍ତାନି ତସ୍ଯ ପ୍ରତ୍ଯର୍ଥଂ ପରିଣମ୍ଯ ପରିଣମ୍ଯ ଶ୍ରାମ୍ଯତଃ
ଖେଦନିଦାନତାଂ ପ୍ରତିପଦ୍ଯନ୍ତେ . ତଦଭାଵାତ୍କୁତୋ ହି ନାମ କେଵଲେ ଖେଦସ୍ଯୋଦ୍ଭେଦଃ . ଯତଶ୍ଚ ତ୍ରିସମଯା-
ଵଚ୍ଛିନ୍ନସକଲପଦାର୍ଥପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯାକାରଵୈଶ୍ଵରୂପ୍ଯପ୍ରକାଶନାସ୍ପଦୀଭୂତଂ ଚିତ୍ରଭିତ୍ତିସ୍ଥାନୀଯମନନ୍ତସ୍ଵରୂପଂ
ସ୍ଵଯମେଵ ପରିଣମତ୍ କେଵଲମେଵ ପରିଣାମଃ, ତତଃ କୁତୋଽନ୍ଯଃ ପରିଣାମୋ ଯଦ୍ଦ୍ଵାରେଣ ଖେଦସ୍ଯାତ୍ମ-
ଲାଭଃ . ଯତଶ୍ଚ ସମସ୍ତସ୍ଵଭାଵପ୍ରତିଘାତାଭାଵାତ୍ସମୁଲ୍ଲସିତନିରଂକୁ ଶାନନ୍ତଶକ୍ତିତଯା ସକଲଂ
ତ୍ରୈକାଲିକଂ ଲୋକାଲୋକାକାରମଭିଵ୍ଯାପ୍ଯ କୂଟସ୍ଥତ୍ଵେନାତ୍ଯନ୍ତନିଷ୍ପକମ୍ପଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତତ୍ଵାଦନାକୁଲତାଂ
ଯତ୍କେଵଲମିତି ଜ୍ଞାନଂ ତତ୍ସୌଖ୍ଯଂ ଭଵତି, ତସ୍ମାତ୍ ଖେଦୋ ତସ୍ସ ଣ ଭଣିଦୋ ତସ୍ଯ କେଵଲଜ୍ଞାନସ୍ଯ ଖେଦୋ ଦୁଃଖଂ ନ
ଭଣିତମ୍ . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ଜମ୍ହା ଘାଦୀ ଖଯଂ ଜାଦା ଯସ୍ମାନ୍ମୋହାଦିଘାତିକର୍ମାଣି କ୍ଷଯଂ ଗତାନି . ତର୍ହି
ତସ୍ଯାନନ୍ତପଦାର୍ଥପରିଚ୍ଛିତ୍ତିପରିଣାମୋ ଦୁଃଖକାରଣଂ ଭଵିଷ୍ଯତି . ନୈଵମ୍ . ପରିଣମଂ ଚ ସୋ ଚେଵ ତସ୍ଯ
କେଵଲଜ୍ଞାନସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧୀ ପରିଣାମଶ୍ଚ ସ ଏଵ ସୁଖରୂପ ଏଵେତି . ଇଦାନୀଂ ଵିସ୍ତରଃ — ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନାଵରଣୋଦଯେ ସତି
ଯୁଗପଦର୍ଥାନ୍ ଜ୍ଞାତୁମଶକ୍ଯତ୍ଵାତ୍ କ୍ରମକରଣଵ୍ଯଵଧାନଗ୍ରହଣେ ଖେଦୋ ଭଵତି, ଆଵରଣଦ୍ଵଯାଭାଵେ ସତି ଯୁଗପଦ୍ଗ୍ରହଣେ
କେଵଲଜ୍ଞାନସ୍ଯ ଖେଦୋ ନାସ୍ତୀତି ସୁଖମେଵ . ତଥୈଵ ତସ୍ଯ ଭଗଵତୋ ଜଗତ୍ତ୍ରଯକାଲତ୍ରଯଵର୍ତିସମସ୍ତପଦାର୍ଥ-
ଯୁଗପତ୍ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିସମର୍ଥମଖଣ୍ଡୈକରୂପଂ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷପରିଚ୍ଛିତ୍ତିମଯଂ ସ୍ଵରୂପଂ ପରିଣମତ୍ସତ୍ କେଵଲଜ୍ଞାନମେଵ ପରିଣାମୋ, ନ
୧. ଅତତ୍ମେଂ ତତ୍ବୁଦ୍ଧି = ଵସ୍ତୁ ଜିସସ୍ଵରୂପ ନହୀଂ ହୈ ଉସ ସ୍ଵରୂପ ହୋନେକୀ ମାନ୍ଯତା; ଜୈସେ କି — ଜଡ଼ମେଂ ଚେତନବୁଦ୍ଧି
(ଅର୍ଥାତ୍ ଜଡ଼ମେଂ ଚେତନକୀ ମାନ୍ଯତା) ଦୁଃଖମେଂ ସୁଖବୁଦ୍ଧି ଵଗୈରହ .
୨. ପ୍ରତିଘାତ = ଵିଘ୍ନ; ରୁକାଵଟ; ହନନ; ଘାତ .
୩. କୂଟସ୍ଥ = ସଦା ଏକରୂପ ରହନେଵାଲା; ଅଚଲ (କେଵଲଜ୍ଞାନ ସର୍ଵଥା ଅପରିଣାମୀ ନହୀଂ ହୈ, କିନ୍ତୁ ଵହ ଏକ ଜ୍ଞେଯସେ
ଦୂସରେ ଜ୍ଞେଯକେ ପ୍ରତି ନହୀଂ ବଦଲତା – ସର୍ଵଥା ତୀନୋଂ କାଲକେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଜାନତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସେ କୂଟସ୍ଥ
କହା ହୈ)
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୧୦୫
ପ୍ର. ୧୪
(୧) ଖେଦକେ ଆଯତନ (-ସ୍ଥାନ) ଘାତିକର୍ମ ହୈଂ, କେଵଲ ପରିଣାମମାତ୍ର ନହୀଂ . ଘାତିକର୍ମ
ମହା ମୋହକେ ଉତ୍ପାଦକ ହୋନେସେ ଧତୂରେକୀ ଭାଁତି ୧ଅତତ୍ମେଂ ତତ୍ ବୁଦ୍ଧି ଧାରଣ କରଵାକର ଆତ୍ମାକୋ
ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥକେ ପ୍ରତି ପରିଣମନ କରାତେ ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ଵେ ଘାତିକର୍ମ, ପ୍ରତ୍ଯେକ ପଦାର୍ଥକେ ପ୍ରତି ପରିଣମିତ ହୋ-
ହୋକର ଥକନେଵାଲେ ଆତ୍ମାକେ ଲିଯେ ଖେଦକେ କାରଣ ହୋତେ ହୈଂ . ଉନକା (ଘାତିକର୍ମୋଂକା) ଅଭାଵ ହୋନେସେ
କେଵଲଜ୍ଞାନମେଂ ଖେଦ କହାଁସେ ପ୍ରଗଟ ହୋଗା ? (୨) ଔର ତୀନକାଲରୂପ ତୀନ ଭେଦ ଜିସମେଂ କିଯେ ଜାତେ
ହୈଂ ଐସେ ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ଜ୍ଞେଯାକାରରୂପ (ଵିଵିଧତାକୋ ପ୍ରକାଶିତ କରନେକା ସ୍ଥାନଭୂତ କେଵଲଜ୍ଞାନ,
ଚିତ୍ରିତ୍ ଦୀଵାରକୀ ଭାଁତି, ସ୍ଵଯଂ) ହୀ ଅନନ୍ତସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵଯମେଵ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୀ
ପରିଣାମ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଅନ୍ଯ ପରିଣାମ କହାଁ ହୈଂ କି ଜିନସେ ଖେଦକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋ ? (୩) ଔର,
କେଵଲଜ୍ଞାନ ସମସ୍ତ ସ୍ଵଭାଵପ୍ରତିଘାତକେ୨ ଅଭାଵକେ କାରଣ ନିରଂକୁଶ ଅନନ୍ତ ଶକ୍ତିକେ ଉଲ୍ଲସିତ
ହୋନେସେ ସମସ୍ତ ତ୍ରୈକାଲିକ ଲୋକାଲୋକକେ -ଆକାରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋକର ୩କୂଟସ୍ଥତଯା ଅତ୍ଯନ୍ତ ନିଷ୍କଂପ ହୈ,