ଅର୍ଥାନାମଯାଥାତଥ୍ଯପ୍ରତିପତ୍ତ୍ଯା ତିର୍ଯଗ୍ମନୁଷ୍ଯେଷୁ ପ୍ରେକ୍ଷାର୍ହେଷ୍ଵପି କାରୁଣ୍ଯବୁଦ୍ଧଯା ଚ ମୋହମଭୀଷ୍ଟ- ଵିଷଯପ୍ରସଂଗେନ ରାଗମନଭୀଷ୍ଟଵିଷଯାପ୍ରୀତ୍ଯା ଦ୍ଵେଷମିତି ତ୍ରିଭିଲିଂଗୈରଧିଗମ୍ଯ ଝଗିତି ସଂଭଵନ୍ନାପି ତ୍ରିଭୂମିକୋଽପି ମୋହୋ ନିହନ୍ତଵ୍ଯଃ ..୮୫..
ଅଥ ମୋହକ୍ଷପଣୋପାଯାନ୍ତରମାଲୋଚଯତି —
ଯଥାସଂଭଵଂ ତ ଏଵ ଵିନାଶଯିତଵ୍ଯା ଇତ୍ଯୁପଦିଶତି – ଅଟ୍ଠେ ଅଜଧାଗହଣଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାଦିପଦାର୍ଥେ ଯଥାସ୍ଵରୂପସ୍ଥିତେଽପି ଵିପରୀତାଭିନିଵେଶରୂପେଣାଯଥାଗ୍ରହଣଂ କରୁଣାଭାଵୋ ଯ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମୋପଲବ୍ଧିଲକ୍ଷଣପରମୋପେକ୍ଷାସଂଯମାଦ୍ଵିପରୀତଃ କରୁଣା- ଭାଵୋ ଦଯାପରିଣାମଶ୍ଚ ଅଥଵା ଵ୍ଯଵହାରେଣ କରୁଣାଯା ଅଭାଵଃ . କେଷୁ ଵିଷଯେଷୁ . ମଣୁଵତିରିଏସୁ ମନୁଷ୍ଯ- ତିର୍ଯଗ୍ଜୀଵେଷୁ ଇତି ଦର୍ଶନମୋହଚିହ୍ନମ୍ . ଵିସଏସୁ ଯ ପ୍ପସଂଗୋ ନିର୍ଵିଷଯସୁଖାସ୍ଵାଦରହିତବହିରାତ୍ମଜୀଵାନାଂ ମନୋଜ୍ଞାମନୋଜ୍ଞଵିଷଯେଷୁ ଚ ଯୋଽସୌ ପ୍ରକର୍ଷେଣ ସଙ୍ଗଃ ସଂସର୍ଗସ୍ତଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ପ୍ରୀତ୍ଯପ୍ରୀତିଲିଙ୍ଗାଭ୍ଯାଂ ଚାରିତ୍ରମୋହସଂଜ୍ଞୌ
ଟୀକା : — ୧ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ଅଯଥାତଥ୍ଯରୂପ ପ୍ରତିପତ୍ତିକେ ଦ୍ଵାରା ଔର ତିର୍ଯଂଚ -ମନୁଷ୍ଯ ୨ପ୍ରେକ୍ଷାଯୋଗ୍ଯ ହୋନେ ପର ଭୀ ଉନକେ ପ୍ରତି କରୁଣାବୁଦ୍ଧିସେ ମୋହକୋ (ଜାନକର), ଇଷ୍ଟ ଵିଷଯୋଂକୀ ଆସକ୍ତିସେ ରାଗକୋ ଔର ଅନିଷ୍ଟ ଵିଷଯୋଂକୀ ଅପ୍ରୀତିସେ ଦ୍ଵେଷକୋ (ଜାନକର) — ଇସପ୍ରକାର ତୀନ ଲିଂଗୋଂକେ ଦ୍ଵାରା (ତୀନ ପ୍ରକାରକେ ମୋହକୋ) ପହିଚାନକର ତତ୍କାଲ ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୀ ତୀନୋ ପ୍ରକାରକା ମୋହ ନଷ୍ଟ କର ଦେନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ମୋହକେ ତୀନ ଭେଦ ହୈଂ — ଦର୍ଶନମୋହ, ରାଗ ଔର ଦ୍ଵେଷ . ପଦାର୍ଥୋଂକେ ସ୍ଵରୂପସେ ଵିପରୀତ ମାନ୍ଯତା ତଥା ତିର୍ଯଂଚୋଂ ଔର ମନୁଷ୍ଯୋଂକେ ପ୍ରତି ତନ୍ମଯତାସେ କରୁଣାଭାଵ ଵେ ଦର୍ଶନମୋହକେ ଚିହ୍ନ ହୈଂ, ଇଷ୍ଟ ଵିଷଯୋଂମେଂ ପ୍ରୀତି ରାଗକା ଚିହ୍ନ ହୈ ଔର ଅନିଷ୍ଟ ଵିଷଯୋଂମେଂ ଅପ୍ରୀତି ଦ୍ଵେଷକା ଚିହ୍ନ ହୈ . ଇନ ଚିହ୍ନ ୋଂସେ ତୀନୋଂ ପ୍ରକାରକେ ମୋହକୋ ପହିଚାନକର ମୁମୁକ୍ଷୁଓଂକୋ ଉସେ ତତ୍କାଲ ହୀ ନଷ୍ଟ କର ଦେନା ଚାହିଯେ ..୮୫..
ଅବ ମୋହକ୍ଷଯ କରନେକା ଉପାଯାନ୍ତର (-ଦୂସରା ଉପାଯ) ଵିଚାରତେ ହୈଂ : —
ଶାସ୍ତ୍ରୋ ଵଡେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଆଦିଥୀ ଜାଣତୋ ଜେ ଅର୍ଥ ନେ, ତସୁ ମୋହ ପାମେ ନାଶ ନିଶ୍ଚଯ; ଶାସ୍ତ୍ର ସମଧ୍ଯଯନୀଯ ଛେ. ୮୬.
୧୪୬ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧. ପଦାର୍ଥୋଂକୀ ଅଯଥାତଥ୍ଯରୂପ ପ୍ରତିପତ୍ତି = ପଦାର୍ଥ ଜୈସେ ନହୀଂ ହୈ ଉନ୍ହେଂ ଵୈସା ସମଝନା ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ୍ହେଂ ଅନ୍ଯଥା ସ୍ଵରୂପସେ ଅଂଗୀକାର କରନା .
୨. ପ୍ରେକ୍ଷାଯୋଗ୍ଯ = ମାତ୍ର ପ୍ରେକ୍ଷକଭାଵସେ -ଦୃଷ୍ଟାଜ୍ଞାତାରୂପସେ -ମଧ୍ଯସ୍ଥଭାଵସେ ଦେଖନେ ଯୋଗ୍ଯ .