ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଚ ଗୁଣାଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ଅଭିଧେଯଭେଦେଽପ୍ଯଭିଧାନାଭେଦେନ ଅର୍ଥାଃ . ତତ୍ର ଗୁଣ-
ପର୍ଯାଯାନିଯ୍ରତି ଗୁଣପର୍ଯାଯୈରର୍ଯନ୍ତ ଇତି ଵା ଅର୍ଥା ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି, ଦ୍ରଵ୍ଯାଣ୍ଯାଶ୍ରଯତ୍ଵେନେଯ୍ରତି ଦ୍ରଵ୍ଯୈରାଶ୍ରଯ-
ଭୂତୈରର୍ଯନ୍ତ ଇତି ଵା ଅର୍ଥା ଗୁଣାଃ, ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି କ୍ରମପରିଣାମେନେଯ୍ରତି ଦ୍ରଵ୍ଯୈଃ କ୍ରମପରିଣାମେନାର୍ଯନ୍ତ ଇତି
ଵା ଅର୍ଥାଃ ପର୍ଯାଯାଃ . ଯଥା ହି ସୁଵର୍ଣଂ ପୀତତାଦୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ କୁଣ୍ଡଲାଦୀଂଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯାନିଯର୍ତି ତୈରର୍ଯମାଣଂ
ଵା ଅର୍ଥୋ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଥାନୀଯଂ, ଯଥା ଚ ସୁଵର୍ଣମାଶ୍ରଯତ୍ଵେନେଯ୍ରତି ତେନାଶ୍ରଯଭୂତେନାର୍ଯମାଣା ଵା ଅର୍ଥାଃ
ଟୀକା : — ଦ୍ରଵ୍ଯ, ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଅଭିଧେଯଭେଦ ହୋନେ ପର ଭୀ ଅଭିଧାନକା ଅଭେଦ
ହୋନେସେ ଵେ ‘ଅର୍ଥ’ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂ, ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ଵାଚ୍ଯକା ଭେଦ ହୋନେ ପର ଭୀ ଵାଚକମେଂ
ଭେଦ ନ ଦଂଖେଂ ତୋ ‘ଅର୍ଥ’ ଐସେ ଏକ ହୀ ଵାଚକ (-ଶବ୍ଦ) ସେ ଯେ ତୀନୋଂ ପହିଚାନେ ଜାତେ ହୈଂ ] . ଉସମେଂ
(ଇନ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂ, ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂମେଂସେ), ଜୋ ଗୁଣୋଂକୋ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚତେ ହୈଂ
ଅଥଵା ଜୋ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଜାତେ ହୈ — ପହୁଁଚେ ଜାତେ ହୈଂ ଐସେ ୧‘ଅର୍ଥ’ ଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯ
ହୈଂ, ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ଆଶ୍ରଯକେ ରୂପମେଂ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚତେ ହୈଂ – ଅଥଵା ଜୋ ଆଶ୍ରଯଭୂତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା
ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚେ ଜାତେ ହୈଂ ଐସେ ‘ଅର୍ଥ’ ଵେ ଗୁଣ ହୈଂ, ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ କ୍ରମପରିଣାମସେ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ
— ପହୁଁଚତେ ହୈଂ ଅଥଵା ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା କ୍ରମପରିଣାମସେ (କ୍ରମଶଃ ହୋନେଵାଲେ ପରିଣାମକେ କାରଣ)
ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚେ ଜାତେ ହୈଂ ଐସେ ‘ଅର୍ଥ’ ଵେ ପର୍ଯାଯ ହୈ .
ଜୈସେ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଥାନୀଯ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସମାନ, ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରୂପ) ସୁଵର୍ଣ, ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି
ଗୁଣୋଂକୋ ଔର କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ – ପହୁଁଚତା ହୈ ଅଥଵା (ସୁଵର୍ଣ) ଉନକେ ଦ୍ଵାରା
(-ପୀଲାପନାଦି ଗୁଣୋଂ ଔର କୁଣ୍ଡଲାଦି ପର୍ଯାଯୋଂ ଦ୍ଵାରା) ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ଜାତା ହୈ — ପହୁଁଚା ଜାତା ହୈ
ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଥାନୀଯ ସୁଵର୍ଣ ‘ଅର୍ଥ’ ହୈ, ଜୈସେ ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ସୁଵର୍ଣକୋ ଆଶ୍ରଯକେ ରୂପମେଂ
ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚତେ ହୈଂ ଅଥଵା (ଵେ) ଆଶ୍ରଯଭୂତ ସୁଵର୍ଣକେ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ — ପହୁଁଚେ
ଜାତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ପୀଲାପନ ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ‘ଅର୍ଥ’ ହୈଂ; ଔର ଜୈସେ କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ସୁଵର୍ଣକୋ
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୧୪୯
ତଥାହି — ଅତ୍ରୈଵ ଦେହେ ନିଶ୍ଚଯନଯେନ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵଃ ପରମାତ୍ମାସ୍ତି . କସ୍ମାଦ୍ଧେତୋଃ . ନିର୍ଵିକାରସ୍ଵସଂଵେଦନ-
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷତ୍ଵାତ୍ ସୁଖାଦିଵତ୍ ଇତି, ତଥୈଵାନ୍ଯେଽପି ପଦାର୍ଥା ଯଥାସଂଭଵମାଗମାଭ୍ଯାସବଲୋତ୍ପନ୍ନପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷେଣାନୁମାନେନ ଵା
ଜ୍ଞାଯନ୍ତେ . ତତୋ ମୋକ୍ଷାର୍ଥିନା ଭଵ୍ଯେନାଗମାଭ୍ଯାସଃ କର୍ତଵ୍ଯ ଇତି ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୮୬.. ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯା-
ଣାମର୍ଥସଂଜ୍ଞାଂ କଥଯତି — ଦଵ୍ଵାଣି ଗୁଣା ତେସିଂ ପଜ୍ଜାଯା ଅଟ୍ଠସଣ୍ଣଯା ଭଣିଯା ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଗୁଣାସ୍ତେଷାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ
ପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ତ୍ରଯୋଽପ୍ଯର୍ଥସଂଜ୍ଞଯା ଭଣିତାଃ କଥିତା ଅର୍ଥସଂଜ୍ଞା ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯର୍ଥଃ . ତେସୁ ତେଷୁ ତ୍ରିଷୁ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯେଷୁ
ମଧ୍ଯେ ଗୁଣପଜ୍ଜଯାଣଂ ଅପ୍ପା ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାଂ ସଂବଂଧୀ ଆତ୍ମା ସ୍ଵଭାଵଃ . କଃ ଇତି ପୃଷ୍ଟେ . ଦଵ୍ଵ ତ୍ତି
ଉଵଦେସୋ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ସ୍ଵଭାଵ ଇତ୍ଯୁପଦେଶଃ, ଅଥଵା ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ କଃ ସ୍ଵଭାଵ ଇତି ପୃଷ୍ଟେ ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାମାତ୍ମା
୧. ‘ଋ’ ଧାତୁମେଂସେ ‘ଅର୍ଥ’ ଶବ୍ଦ ବନା ହୈ . ‘ଋ’ ଅର୍ଥାତ୍ ପାନା, ପ୍ରାପ୍ତ କରନା, ପହୁଁଚନା, ଜାନା . ‘ଅର୍ଥ’ ଅର୍ଥାତ୍
(୧) ଜୋ ପାଯେ – ପ୍ରାପ୍ତ କରେ – ପହୁଁଚେ, ଅଥଵା (୨) ଜିସେ ପାଯା ଜାଯେ – ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ଜାଯେ – ପହୁଁଚା ଜାଯେ .